ارتباط معانی باطنی با ظاهر قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

آیا اساساً بین ظاهر و باطن قرآن ارتباط دلالی هست یا نه؟ به ویژه با توجه به این که در برخی روایات معانیی برای آیات ذکر شده است که احساس می‌شود به هیچ وجه از ظاهر قابل استفاده نیست؟

برخی معانی باطنی که از طریق روایات به ما رسیده، مرتبط با ظاهر قرآن هستند. محققان و عالمان مسلمان در صورت صحیح بودن روایات، اختلافی در اصل پذیرش این موارد، ندارند.

* شخصی از امام صادق(ع) می‌پرسد: معنای آیه {{قرآن|ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ|ترجمه=سپس، بايد آلودگيهايشان را برطرف سازند|سوره=حج|آیه=۲۹}} چیست؟ امام(ع): کوتاه کردن سبیل و چیدن ناخن‌ها. راوی: اما از شما نقل شده که فرمودید: معنای این آیه دیدار امام است. امام: آری، درست است. هم کلام او درست است و هم معنایی که اکنون گفتم. برای قرآن، ظاهر و باطنی است.  

در این روایت که سند آن‌را صحیح دانسته‌اند، می‌توان بین معنای ظاهر و باطن، یک ارتباطی در نظر گرفت: ناخن گرفتن و کوتاه کردن سبیل، پاکیزه کردن خود و دور کردن کثافات از بدن است و همچنین دیدار امام هم سبب می‌شود که صفات رذیله از انسان دور شود.

* در روایتی کلمه «الشَّمْسِ؛خورشید» را به پیامبر اسلام(ص) تأویل کرده است. وجود آن حضرت، معنای استعاری کلمهٔ شَمس است؛ یعنی هم چنان‌که خورشید، عالم را روشن می‌کند و مردم از آن بهره می‌برند، وجود پیامبر اکرم(ص) هم نورافشانی می‌کند و مردم از نور وجود او هدایت می‌شوند.

اما گاه چنین ارتباطی وجود ندارد. در این موارد، دسته‌ای از  

برخی محققان معتقدند باطن و ظاهر هیچ ارتباط منطقی و زبان شناختی یا دلالی با یکدیگر ندارند و راه دریافت معانی ظاهری غیر از راه دریافت معانی باطنی است. این گروه معتقدند معانی ظاهری را می‌توان با استفاده از قواعد ادبی، سیاِق کلام و شأن نزول و با در نظر گرفتن معانی عرفی و عقلایی الفاظ و ترکیب‌ها به دست آورد؛ امّا معانی باطنی هیچ گونه ارتباطی با مدلول ظاهری لفظ ندارد و از این رو راه کسب آن متفاوت است. گروهی مانند برخی از متصوفه ممکن است راه شهود را به عنوان راه دست یابی به باطن معرفی کنند و گروهی ممکن است بگویند این معانی را باید از طریق پیامبر (صلی الله علیه وآله) و اهل بیت (علیهم السلام) دریافت کنیم. لبّ و مغز نظریهٔ عدم ارتباط دلالی ظاهر و باطن، آن است که خداوند در هر آیه ای دو یا چند معنای از هم گسسته را قصد کرده است: یکی معنای ظاهری که مطابق معانی وضعی و استعمالی واژه‌ها در زبان عربی به کار برده است و دیگری معنای باطنی که با معنای وضعی و استعمالی لفظ ارتباط ندارد. صاحبان این نظریه، الفاظ قرآن را برای معانی باطنی اش، رمزواره می‌دانند

 

اگر کسی معنایی را به عنوان باطن قرآن ادعا کند که مخالفت آشکار با ظواهر قرآن کریم داشته باشد؛ یعنی ظاهر قرآن آن را نفی کند و با آن تعارض داشته باشد ـ نه این که بگوییم از ظاهر فهمیده نمی‌شود ـ آن معنای باطنی قطعاً صحیح نیست.

  | شناسه =

  | تیترها =

  | ویرایش =

  | لینک‌دهی =

  | اولویت =

  | کیفیت =