ابوحیان اندلسی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{پاسخ}}'''ابوحیان اندلسی''' ادیب و دانشمند [[علوم اسلامی]] از بزرگان علوم ادبی در دوران خود و نویسنده یکی از مهم‌ترین تفاسیر ادبی قرآن است. او در عموم علوم ادبی و دینی عصر خود صاحب‌نظر بود و بر تاریخ، سیره و تراجم رجال، به‌خصوص رجال و مشاهیر اندلس، احاطه داشت.

ابوحیان ابتدای تحصیل خود را در محل تولدش، قرناطه اندلس، گذراند. او برای کسب علم به نواحی مختلف جهان اسلام سفر کرد و به محضر ۴۵۰ استاد، از استادان رشته‌های مختلف ادبی و دینی، رسید. گفته شده که بزرگانی از اهل علم از شاگردان ابوحیان اندلسی بوده‌اند که بسیاری از آن در دوران حیات ابوحیان به مقام استادی رسیدند.

ابوحیان اندلسی دانشمندی پرکار قلمداد شده است. آثار ابوحیان را فراوان برشمرده‌اند. به گزارش معاصران ابوحیان، کتاب‌های او در میان اهل علم رواج فراوان یافته بود و کتاب‌های دانشمندان پیش از او را منسوخ کرده بود. [[تفسیر البحر المحیط]] مهم‌ترین کتاب ابوحیان اندلسی قلمداد شده است.

ابوحیان اندلسی عالم اسلامی، از بزرگان ادب زمان خود، صاحب بصیرت در علوم زبانی و واقف بر نکات و ظرایف زبان عربی برشمرده شده است.<ref>معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ترجمه علی خیاط، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، ۱۳۸۰، ج۲، ص۳۲۲.</ref> [[صلاح‌الدین صفدی]]، شاگرد ابوحیان، استاد خود را شیخِ امام، حافظ، علامه، فرید عصر، شیخ زمان و امام نحویان خوانده است.<ref>صفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک، الوافی بالوفیات، تحقیق أحمد الأرناؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار إحیاء التراث، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۱۷۵.</ref> ابوحیان اندلسی در تفسیر، حدیث، لغت، نحو، صرف، علوم عربی، تاریخ، سیره، تراجم رجال و به‌خصوص رجال و مشاهیر اندلس، صاحب احاطه فوق‌العاده خوانده شده است.<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۷۵؛ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۸۲.</ref>

ابوحیان اندلسی را در علوم صرف و نحو عربی امام مطلق خوانده شده، به طوری که در دورانش کسی در تبحر در این علوم هماورد او نبوده است.<ref>ابن عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، تحقیق محمود ارناووط و عبدالقادر ارناووط، بیروت، دار ابن‌کثیر، ۱۴۰۶–۱۴۱۶ق، ج۸، ص۲۵۲.</ref> او به ابوحیان نحوی و شیخ النحاة نیز معروف بود و به دلیل تبحر در [[علوم حدیث]] به شیخ المحدثین مشهور بود. توانایی او در علوم مختلف موجب شده بود که او را رئیس العلماء بخوانند.<ref>مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۷، ص۸۲.</ref>

از عنوان برخی تألیفات ابوحیان روشن می‌شود که او با قواعد زبان فارسی، زبان ترکی، برخی زبان‌های آفریقایی و برخی زبان‌های دیگر آشنایی داشته است. ابوحیان اندلسی شاعری توانا بود و اشعاری حکیمانه و ظریف می‌سرود.<ref>مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۷، ص۸۲.</ref>

اثیر الدین محمد بن یوسف بن علی بن یوسف بن حیان غرناطی اندلسی نِفْزی معروف به ابوحیان اندلسی در سال ۶۵۴ در بمطخشارش، از توابع غرناطه اندلس (گرانادای امروزی در اسپانیا)، متولد شد.<ref>سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم، بیروت، المکتبة العصریة، بی‌تا، ج۱، ص۲۸۰؛ نیز: ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۸، ص۲۵۱.</ref> اصل او از قبیله نِفْزه از قبایل بربر بود.<ref>ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۸، ص۲۵۱.</ref> ابوحیان ابتدای تحصیل خود را در قرناطه گذراند تا آنکه با دو تن از استادان خود بر اثر غرور جوانی درگیر شد. دخالت حکومت در این ماجرا و احتمال دستگیر شدن ابوحیان موجب شد تا او از قرناطه خارج شود و به سمت مشرق جهان اسلام مهاجرت کند.<ref>ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۸، ص۲۵۲.</ref> پس از خروج از قرناطه، ابوحیان اندلسی برای کسب علم به نواحی مختلف [[جهان اسلام]] سفر کرد.<ref>مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۷، ص۸۲.</ref> او بیشتر عمر خود را در قاهره گذراند و مورد توجه و ارادت برخی از صاحبان قدرت آن دیار بود.<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۷۶.</ref>

در منابع برای ابوحیان اندلسی خصوصیات اخلاقی برشمرده‌اند: از جمله اینکه او بر [[بخل]] خود، آنچنان که مردم بر کرم خود افتخار می‌کنند، افتخار می‌کرده است.<ref>ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۸، ص۲۵۳.</ref> همچنین، گفته شده که او در هنگام قرائت [[قرآن]] بسیار خشوع می‌ورزید و گریه می‌کرد.<ref>ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۸، ص۲۵۳.</ref> او را پیرمردی بلندقامت، خوش‌صدا، خوش‌چهره، نورانی و با محاسن و موهای بلند توصیف کرده‌اند.<ref>ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۸، ص۲۵۳.</ref> ابوحیان اندلسی در اواخر عمر خود نابینا شد و در صفر سال ۷۴۵ق درگذشت و در مقبره صوفیه قاهره به خاک سپرده شد.<ref>ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۸، ص۲۵۳.</ref>

ابوحیان اندلسی بسیار در تحصیل کوشا بوده است؛<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۷۵.</ref> به طوری که درباره او گفته شده که او دیده نمی‌شد مگر در حال استماع سخن استادان یا نوشتن یا خواندن.<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۷۵.</ref> ابوحیان در مناطق مختلف جهان اسلام از جمله اندلس، شمال آفریقا، اسکندریه، مصر، شام و عراق به محضر استادان علوم مختلف ادبی و دینی به تحصیل پرداخت و از آنان اجازه دریافت کرد.<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۷۵.</ref> برخی تعداد استادان و کسانی که ابوحیان از آنان اجازه علمی گرفته و [[حدیث]] شنیده را تا ۴۵۰ نفر برشمرده‌اند.<ref>سیوطی، بغیة الوعاة، ج۱، ص۲۸۰.</ref> از جمله استادان ابوحیان می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

گفته شده که بزرگانی از اهل علم از شاگردان ابوحیان اندلسی بوده‌اند؛ که بسیاری از آن در دوران حیات ابوحیان به مقام استادی رسیدند.<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۷۵؛ نیز: سیوطی، بغیة الوعاة، ج۱، ص۲۸۰.</ref> ابوحیان اندلسی در مدرسه منصوریه قاهره تفسیر درس می‌داد و در مسجد الاقْمَر قرائت تدریس می‌کرد و جمع زیادی از دانشمندان در درس او شرکت می‌کردند. از جمله شاگردان ابوحیان اندلسی به افراد زیر می‌توان اشاره کرد:

ابوحیان اندلسی به محبت امام علی(ع) گرایش داشت.<ref>سیوطی، بغیة الوعاة، ج۱، ص۲۸۲.</ref> او به استناد حدیث [[پیامبر(ص)]] که گفت: ای علی جز مؤمن تو را دوست نمی‌دارد و جز منافق با تو بغض و کینه نمی‌ورزد، از قاتلان امام علی(ع) تبری می‌جسته است. ابوحیان وقتی از [[بدرالدین ابن‌جماعه]]، صحت این حدیث را پرسید، ابن‌جماعه این حدیث را تصدیق کرد. ابوحیان گفت: پس کسانی که بر علی(ع) شمشیر کشیدند و با او جنگیدند دوستدار او بودند یا دشمن او. این سؤال ابوحیان با سکوت ابن‌جماعه مواجه شد.<ref>مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۷، ص۸۳–۸۴.</ref>

ابوحیان اندلسی دانشمندی پرکار برشمرده شده است.<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۷۵.</ref> صلاح‌الدین صفدی، شاگرد او، آثار ابوحیان را فراوان برشمرده که بسیاری از آنها منتشر شده و برخی از آنها منتشر نشده است؛ کتاب‌هایی که در میان اهل علم رواج فراوان یافت و کتاب‌های دانشمندان دیگر را منسوخ کرد.<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۷۵.</ref> آثار ابوحیان در رشته‌های مختلف علوم اسلامی و ادبی هستند.<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۷۵.</ref>

مهم‌ترین کتاب ابوحیان اندلسی تفسیر البحر المحیط قلمداد شده است.<ref>انصاری، مسعود، «ابوحیان»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به‌کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، انتشارات دوستان و ناهید، ۱۳۸۱، ج۱، ص۱۳۵.</ref> تفسیر البحر المحیط از جامع‌ترین تفاسیر ادبی [[قرآن]] برشمرده شده که مشتمل بر نکات ادبی شگفت و بدیع قرآن و بحث‌های فراوانی درباره بدایع زبانی قرآن دارد. امتیاز این تفسیر نسبت به تفاسیر دیگر در اهمیت‌دادن به ابعاد ادبی، لغوی، نحوی و بلاغی قرآن قلمداد شده است. این کتاب مجموعه‌ای ارزشمند از اشعار و شواهد ادبی، اعرابی، قرائات و لهجه‌ها برشمرده شده است. که از دانش و آگاهی گسترده او در این زمینه‌ها حکایت می‌کند.<ref>معرفت، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۳۲۳.</ref> ابوحیان اندلسی تفسیر البحر المحیط را در کتابی با عنوان النهر المادّ من البحر المحیط خلاصه کرده است.<ref>معرفت، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۳۲۳.</ref>

  | بازبینی =