ابوحیان اندلسی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{پاسخ}}'''ابوحیان اندلسی''' ادیب و دانشمند [[علوم اسلامی]] از بزرگان علوم ادبی در دوران خود و نویسنده یکی از مهم‌ترین تفاسیر ادبی قرآن است. او در عموم علوم ادبی و دینی عصر خود صاحب‌نظر بود و بر تاریخ، سيره و تراجم رجال، به‌خصوص رجال و مشاهير اندلس، احاطه داشت.  

ابوحیان ابتدای تحصیل خود را در محل تولدش، قرناطه اندلس، گذراند. او برای کسب علم به نواحی مختلف جهان اسلام سفر کرد و به محضر ۴۵۰ استاد، از استادان رشته‌های مختلف ادبی و دینی، رسید. گفته شده که بزرگانی از اهل علم از شاگردان ابوحیان اندلسی بوده‌اند که بسیاری از آن در دوران حیات ابوحیان به مقام استادی رسیدند.

ابوحیان اندلسی دانشمندی پرکار قلمداد شده است. آثار ابوحیان را فراوان برشمرده‌اند. به گزارش معاصران ابوحیان، کتاب‌های او در میان اهل علم رواج فراوان یافته بود و کتاب‌های دانشمندان پیش از او را منسوخ کرده بود. [[تفسیر البحر المحیط]] مهم‌ترین کتاب ابوحیان اندلسی قلمداد شده است.  

ابوحیان اندلسی عالم اسلامی، از بزرگان ادب زمان خود، صاحب بصیرت در علوم زبانی و واقف بر نکات و ظرایف زبان عربی برشمرده شده است.<ref>معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ترجمه علی خیاط، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، ۱۳۸۰، ج۲، ص۳۲۲.</ref> [[صلاح‌الدین صفدی]]، شاگرد ابوحیان، استاد خود را شیخِ امام، حافظ، علامه، فرید عصر، شیخ زمان و امام نحویان خوانده است.<ref>صفدی، صلاح الدين خليل بن أيبك، الوافی بالوفيات، تحقیق أحمد الأرناؤوط و تركی مصطفى، بیروت، دار إحياء التراث، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۱۷۵.</ref> ابوحیان اندلسی در تفسير، حديث، لغت، نحو، صرف، علوم عربی، تاریخ، سيره، تراجم رجال و به‌خصوص رجال و مشاهير اندلس، صاحب احاطه فوق‌العاده خوانده شده است.<ref>صفدی، الوافی بالوفيات، ج۵، ص۱۷۵؛ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۸۲.</ref>  

ابوحیان اندلسی را در علوم صرف و نحو عربی امام مطلق خوانده شده، به طوری که در دورانش کسی در تبحر در این علوم هماورد او نبوده است.<ref>ابن‌ عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب،‌ تحقیق محمود ارناووط و عبدالقادر ارناووط، بیروت، دار ابن‌کثير، ۱۴۰۶-۱۴۱۶ق، ج۸، ص۲۵۲.</ref> او به ابوحیان نحوى و شيخ‌ النحاة نیز معروف بود و به دلیل تبحر در [[علوم حديث]] به شيخ المحدثين مشهور بود. توانایی او در علوم مختلف موجب شده بود که او را رئيس العلماء بخوانند.<ref>مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۷، ص۸۲.</ref>  

از عنوان برخی تألیفات ابوحیان روشن می‌شود که او با قواعد زبان فارسی، زبان ترکی، برخی زبان‌های افریقایی و برخی زبان‌های دیگر آشنایی داشته است. ابوحیان اندلسی شاعری توانا بود و اشعاری حکیمانه و ظریف می‌سرود.<ref>مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۷، ص۸۲.</ref>

اثیر الدین محمد بن یوسف بن علی بن یوسف بن حیان غرناطی اندلسی نِفْزی معروف به ابوحیان اندلسی در سال ۶۵۴ در بمطخشارش، از توابع غرناطه اندلس (گرانادای امروزی در اسپانیا)، متولد شد.<ref>سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغية الوعاة فی طبقات اللغويين و النحاة، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهيم، بیروت،‌ المكتبة العصرية، بی‌تا، ج۱، ص۲۸۰؛ نیز: ابن‌ عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۸، ص۲۵۱.</ref> اصل او از قبیله نِفْزه از قبایل بربر بود.<ref>ابن‌ عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۸، ص۲۵۱.</ref> ابوحیان ابتدای تحصیل خود را در قرناطه گذراند تا آنکه با دو تن از استادان خود بر اثر غرور جوانی درگیر شد. دخالت حکومت در این ماجرا و احتمال دستگیر شدن ابوحیان موجب شد تا او از قرناطه خارج شود و به سمت مشرق جهان اسلام مهاجرت کند.<ref>ابن‌ عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۸، ص۲۵۲.</ref> پس از خروج از قرناطه، ابوحیان اندلسی برای کسب علم به نواحی مختلف [[جهان اسلام]] سفر کرد.<ref>مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۷، ص۸۲.</ref> او بیشتر عمر خود را در قاهره گذراند و مورد توجه و ارادت برخی از صاحبان قدرت آن دیار بود.<ref>صفدی، الوافی بالوفيات، ج۵، ص۱۷۶.</ref>

ابوحیان اندلسی بسيار در تحصیل کوشا بوده است؛<ref>صفدی، الوافی بالوفيات، ج۵، ص۱۷۵.</ref> به طوری که درباره او گفته شده که او دیده نمی‌شد مگر در حال استماع سخن استادان یا نوشتن یا خواندن.<ref>صفدی، الوافی بالوفيات، ج۵، ص۱۷۵.</ref> ابوحیان در مناطق مختلف جهان اسلام از جمله اندلس، شمال افریقا، اسکندریه، مصر، شام و عراق به محضر استادان علوم مختلف ادبی و دینی به تحصیل پرداخت و از آنان اجازه دریافت کرد.<ref>صفدی، الوافی بالوفيات، ج۵، ص۱۷۵.</ref> برخی تعداد استادان و کسانی که ابوحیان از آنان اجازه علمی گرفته و [[حدیث]] شنیده را تا ۴۵۰ نفر برشمرده‌اند.<ref>سیوطی، بغية الوعاة، ج۱، ص۲۸۰.</ref> از جمله استادان ابوحیان می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

* أبوحسين بن ربيع

* رضی شاطبی  

* تقی‌الدین ابن دَقِيق عِيد

* تقی‌الدين محمد بن حسین ابن رزين الحَمَوی

* أبی يمن بن عَسَاكِر

* بهاءالدين محمد بن ابراهیم بن النّحاس

* شرف‌الدين عبدالعظيم بن عبدالمؤمن دمياطی<ref>سیوطی، بغية الوعاة، ج۱، ص۲۸۰-۲۸۱.</ref>

* ابوجعفر عبدالله بن أحمد انصاری قرمونی معروف به ابن‌اخرش نحوی<ref>سیوطی، بغية الوعاة، ج۱، ص۳۳.</ref>

* خطیب‌الدین یوسف بن ابراهیم بن ابی‌ریحانه<ref>سیوطی، بغية الوعاة، ج۲، ص۳۵۳.</ref>

گفته شده که بزرگانی از اهل علم از شاگردان ابوحیان اندلسی بوده‌اند؛ که بسیاری از آن در دوران حیات ابوحیان به مقام استادی رسیدند.<ref>صفدی، الوافی بالوفيات، ج۵، ص۱۷۵؛ نیز: سیوطی، بغية الوعاة، ج۱، ص۲۸۰.</ref> ابوحیان اندلسی در مدرسه منصوریه قاهره تفسیر درس می‌داد و در مسجد الاقْمَر قرائت تدریس می‌کرد و جمع زیادی از دانشمندان در درس او شرکت می کردند. از جمله شاگردان ابوحیان اندلسی به افراد زیر می‌توان اشاره کرد:

* [[تقی‌‌الدین سبکی]]

* احمد بن‌ عبدالقادر ابن مکتوم قیسی‌

* ابراهیم بن محمد قیسی سفاقسی<ref>سیوطی، بغية الوعاة، ج۱، ص۲۸۰.</ref>

ابوحیان اندلسی در ابتدا به مذهب ظاهری بود.<ref>صفدی، الوافی بالوفيات، ج۵، ص۱۷۶.</ref> سپس، به [[مذهب شافعی]] گرایش پیدا کرد.<ref>صفدی، الوافی بالوفيات، ج۵، ص۱۷۶.</ref> ابوحیان اندلسی از عقاید [[معتزله]]، فیلسوفان و مُجَسِّمه دوری می‌کرد.<ref>سیوطی، بغية الوعاة، ج۱، ص۲۸۲.</ref>  

 

ابوحیان اندلسی دانشمندی پرکار برشمرده شده است.<ref>صفدی، الوافی بالوفيات، ج۵، ص۱۷۵.</ref> صلاح‌الدین صفدی، شاگرد او، آثار ابوحیان را فراوان برشمرده که بسیاری از آنها منتشر شده و برخی از آنها منتشر نشده است؛ کتاب‌هایی که در میان اهل علم رواج فراوان یافت و کتاب‌های دانشمندان دیگر را منسوخ کرد.<ref>صفدی، الوافی بالوفيات، ج۵، ص۱۷۵.</ref> آثار ابوحیان در رشته‌های مختلف علوم اسلامی و ادبی هستند.<ref>صفدی، الوافی بالوفيات، ج۵، ص۱۷۵.</ref>  

مهم‌ترین کتاب ابوحیان اندلسی تفسیر البحر المحیط قلمداد شده است.<ref>انصاری، مسعود، «ابوحیان»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به‌کوشش بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران، انتشارات دوستان و ناهید، ۱۳۸۱، ج۱، ص۱۳۵.</ref> تفسیر البحر المحیط از جامع‌ترین تفاسیر ادبی [[قرآن]] برشمرده شده که مشتمل بر نکات ادبی شگفت و بدیع قرآن و بحث‌های فراوانی درباره بدایع زبانی قرآن دارد. امتیاز این تفسیر نسبت به تفاسیر دیگر در اهمیت‌دادن به ابعاد ادبی، لغوی، نحوی و بلاغی قرآن قلمداد شده است. این کتاب مجموعه‌ای ارزشمند از اشعار و شواهد ادبی، اعرابی، قرائات و لهجه‌ها برشمرده شده است. که از دانش و آگاهی گسترده او در این زمینه‌ها حکایت می‌کند.<ref>معرفت، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۳۲۳.</ref> ابوحیان اندلسی تفسیر البحر المحیط را در کتابی با عنوان النهر المادّ من البحر المحیط خلاصه کرده است.<ref>معرفت، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۳۲۳.</ref>

* كتاب الأسفار الملخص من كتاب الصفار

* التجريد لأحكام سيبويه

* إتحاف الأريب بِمَا فِي الْقُرْآن من الْغَرِيب

* منهج السالک فی الکلام علی الفیة ابن‌ مالک

* التذييل و التكميل فی شرح التسهيل

* التَّذكِرة فی العربية

* التنخيل من شرح التسهيل

* الأمالى على عقد اللئالى

* الْحلَل الحالية فی أسانيد القرآن الْعَالِيَة

* الندريب

* أرجوزة خلاصة التبيان فی المعَانِی و البيان

* النكت الحسان

* الشذا فی مسألة كذا

* الفصل فی أحكام الوصل

* الارتضاء فی الفرق بين الضاد و الظاء

* الإعلام بأركان الإسلام

* النور الأجلى فی اختصار المحلى

* الأبيات الوافية البيت علم القافية

* مشيخة ابن أبی المنصور

* نفحة المسک فی سيرة الترک

* المخبور فی لسان اليحمور<ref>کتبی، محمد بن شاكر، فوات الوفيات، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار صادر، ۱۹۷۴ق، ج۴، ص۷۸-۷۹؛ نیز: سیوطی، بغية الوعاة، ج۱، ص۲۸۲-۲۸۳؛ نیز: زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۹م، ج۷، ص۱۵۲؛ نیز: سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربية و المعربة، قم، کتابخانه عمومی حضرت آيت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۰۸.</ref>

{{پانویس}}

  | شاخه فرعی۱ =اهل‌ سنت

  | بازبینی =