آیات قرآن مربوط به سیاست و اداره جامعه دینی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{شروع متن}}

سؤال: کدام یک از آیات و سوره های قرآن مربوط به سیاست و علم اداره جامعه می شود . هم چنین آیا در این مورد سخنی از پیامبراکرم(ص) یا امامان معصوم(ع) داریم و اگر داریم منابع آنها چیست؟

پاسخ: جامعیت و خاتمیت دین اسلام ایجاب می کند که به تمام ابعاد مادی، معنوی، فردی و اجتماعی انسان توجه داشته باشد و برای آن برنامه روشنی ارائه دهد بر این اساس، قرآن به عنوان برنامه زندگی انسان ها و کتابی که برای هدایت همه انسان ها نازل شده است <ref>« هدی للناس » سوره بقره ، آیه ۱۸۵</ref> همه ابعاد زندگی انسان ها را مورد توجه قرار داده و برای آن برنامه و راه مشخصی ارایه نموده است و همانگونه که خداوند متعال می فر ماید: « و نزلنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شی »<ref>سوره نحل ، آیه ۸۹</ref> « و ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز است» و « ما فرطنا فی الکتاب من شی»<ref>سوره انعام ، آیه ۳۸</ref> « ما هیچ چیز را در این کتاب فرو گذار نکردیم» هر چیزی که انسان ها برای هدایت و دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی بدان نیاز دارند در قرآن کر یم بیان شده است و از هیچ چیز در این زمینه فرو گذار نگردیده است و از آنجا که انسان موجودی اجتماعی است و مسایل سیاسی و امور مربوط به اداره جامعه یکی از ابعاد مهم زندگی او را تشکیل می دهد، قرآن کریم نمی تواند نسبت به این بعد از زندگی انسان بی توجه باشد و برای آن برنامه ای ارائه نداده باشد .

نگاهی گذرا به آیات قرآن کریم به خوبی گویای این نکته است که « قرآن کریم همان گونه که دستورهای عبادی مانند « اقیموا الصلوه»<ref>سوره بقره ، آیه ۴۳</ref> و « کتب علیکم الصیام »<ref>سوره بقره ، آیه ۱۸۳</ref> و دستورهای اخلاقی مانند « لایسخر قوم من قوم»<ref>سوره حجرات ، آیه ۱۱</ref> و « لایغتب بعضکم بعضا»<ref>سوره حجرات ، آیه ۱۲</ref> دارد ، فرامین اجتماعی همچون « انما المؤمنون اخوه »<ref>سوره حجرات ، آیه ۱۰</ref> و « اعتصموا بحبل الله »<ref>سوره آل عمران ،آیه ۱۰۳</ref> و دستور حقوقی و اقتصادی نظیر « اتوا الزکوه»<ref>۰- سوره توبه ، آیه ۵</ref> و فرمان جزایی و کیفری چون « السارق و السارقه فاقطعوا ایدیهما»<ref>۱- سوره مائده ، آیه ۳۸</ref> و « الزانیه و الزانی فاجلدوا کل واحد منها مأه جلده »<ref>۲- سوره نور ، آیه ۲</ref> و دستورهای سیاسی و نظامی چون « واعدوا لهم ما استطعتم من قوه»<ref>۳- سوره انفال ، آیه ۶۰</ref> و « ولیجدوا فیکم غلظه» <ref>۴- سوره توبه ، آیه ۱۲۳</ref>و « جاهد الکفار و المنافقین»<ref>۵- سوره نساء ، آیه ۷۳</ref> نیز دارد . بررسی قرآن کریم نشان می دهد که دین اسلام ، از سویی مبدأ و معاد و وحی و رسالت را به عنوان مسایل اعتقادی طرح نموده و از سوی دیگر ، به بحث از فضایل و رذایل اخلاقی و تحصیل و ترک هر یک پرداخته است و از سوی سوم ، مسایل فردی و عبادی را ارایه نموده و در بعد دیگر ، احکام اجتماعی و اقتصادی و نظامی و سیاسی ، حدود و قصاص و دیات و جنگ و دفاع و امر به معروف و نهی از منکر را برای حفظ و حراست از احکام دینی و حکومت اسلامی به مسلمانان اعطا فرموده است .»<ref>۶ – جوادی آملی ، عبد الله , ولایت فقیه ، ولایت فقاهت و عدالت ، قم: مرکز نشر اسرا ، ۱۳۸۵ ، ص۶۷-۶۸</ref>

بدیهی است پرداختن به تمامی آیاتی که مربوط به سیاست و اداره جامعه است در این مقال نمی گنجد از این رو تنها به نمونه هایی از آیات که ناظر به سیاست و اداره جامعه بوده و بیانگر توجه قرآن کریم به این مسأله است را به اختصار اشاره می کنیم .

آیات مربوط به حکومت و حاکمیت

خداوند متعال یکی از اهداف بعثت پیامبران را چنین بیان می فرماید : « و لقد بعثنا فی کل امه رسولا ان اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت »<ref>۷- سوره نحل ، آیه ۳۶</ref> « ما در هر امتی رسولی برانگیختیم که خدای یکتا را بپرستید و از طاغوت دوری نماید .» روشن است که دوری از طاغوت و ستمگران و مبارزه با آنها نیازمند وجود حکومت و حاکم است .

همچنین می فرماید « کان الناس امه واحده فبعث الله النبیین ومبشرین و منذرین و انزل معهم الکتاب بالحق لیحکم بین الناس فیما اختلفوا فیه » <ref>۸- سوره بقره ، آیه ۲۱۳</ref> « مردم در آغاز یک دسته بودند ، خداوند پیامران را برانگیخت تا مردم را بشارت و بیم دهند و کتاب آسمانی که به سوی حق دعوت می کرد ، با آنها نازل نمود تا در میان مردم در آنچه اختلاف داشتند ، داوری کنند » در این آیه مسأله رفع اختلاف میان مردم به عنوان یکی از اهداف بعثت انبیاء مطرح شده است . اگر اختلاف میان انسان ها امری طبیعی و قطعی است و اگر رفع اختلاف ها ، امری ضروری برای ایجاد نظم در جامعه بشری و دوری از هرج و مر جاست، موعظه و نصیحت صرف نمی تواند مشکل اجتماعی را حل کند و نیازمند ابزار و ضمانت اجرای لازم است ، از این رو هیچ پیامبر صاحب شریعتی نیامده است مگر آنکه علاوه بر تبشیر و انذار، مسأله حاکمیت را نیز مطرح نموده است . خدای سبحان در این آیه نمی فرماید ، پیامبران به وسیله تعلیم یا تبشیر و انذار ، اختلاف جامعه را رفع می کنند ، بلکه می فرماید به وسیله حکم اختلافات آن را بر می دارند ، زیرا حل اختلاف، بدون حکم و حکومت امکان پذیر نیست .»<ref>۹- جوادی آملی ، عبد الله , ولایت فقیه ، ولایت فقاهت و عدالت ، پیشین ، ص۷۳-۷۴</ref>

در آیه دیگر چنین آمده است « لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط » <ref>۰- سوره حدید ، آیه ۲۵</ref>« ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند .» قیام به عدالت در همه جنبه های اجتماع ، اقتصادی ، سیاسی بدون تشکیل حکومت امکان پذیر نیست و نکته جالب در این آیه شریفه اینکه در جمله « لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» از خود جوشى مردم سخن مى‏گويد، نمى‏فرمايد: هدف اين بوده كه انبياء انسانها را وادار به اقامه قسط كنند، بلكه مى‏گويد: هدف اين بوده كه مردم مجرى قسط و عدل باشند آرى مهم اين است كه مردم چنان ساخته شوند كه خود مجرى عدالت گردند، و اين راه را با پاى خويش بپويند.<ref>۱- مکارم شیرازی , ناصر ، تفسیر نمونه ، تهران: دار الکتب الاسلامیه ، ۱۳۷۴، ج۲۳، ص۳۷۲</ref>

در قرآن کریم تنها به اصل حکومت بسنده نشده و شرایط و ویژگیهای حاکم مطلوب نیز در برخی آیات اشاره شده است از جمله ؛

« قال اجعلنی علی خزائن الارض انی حفیظ علیم » <ref>۲- سوره یوسف, آیه ۵۵</ref> « یوسف گفت مرا سرپرست خزائن سرزمین مصر قرار ده که نگهدارنده و آگاهم »

« ان الله اصطفاه علیکم و زاده بسطه فی العلم و الجسم »<ref>۳- سوره بقره، آیه ۲۴۷</ref> « خداوند او (طالوت) را بر شما برگزیده و او را در علم و قدرت وسعت بخشیده است »

در این دو آیه شریفه سه ویژگی مهم حاکم یعنی علم وآگاهی ، قدرت و توانمندی لازم و تعهد و امانتداری برشمرده شده است .

علاوه بر اصل حکومت و شرایط و ویژگیهای حاکم مطلوب ، اهداف و عملکرد حکومت نیز در قرآن اشاره شده است آنجا که می فرماید « الذین ان مکناهم فی الارض اقاموا الصلاه و اتوا الزکاه و امرو ا بالمعروف و نهوا عن المنکر» <ref>۴- سوره حج ، آیه ۴۱</ref>« آن کسانی که هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم ، نماز را بر پا می کنند و زکات می دهند و امر به معروف و نهی از منکر می کنند .» بر این اساس ، حاکم اسلامی باید در مسیر تحقق احکام اسلامی و برطرف نمودن مشکلات اقتصادی و نیازمندیهای افراد جامعه و ترویج ارزش ها و مقابله با ضد ارزش ها در همه ابعاد اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی گام بردارد .

آیات مربوط به شاخصه ها جامعه سیاسی اسلامی

قرآن کریم در برخی آیات به شاخصه ها و ویژگی های جامعه سیاسی اسلامی که از مباحث مهم سیاست و جامعه شناسی سیاسی است ، اشاره نموده است که به چند مورد در این خصوص اشاره می کنیم.

۱.پیروی و اطاعت از رهبری

در قرآن کریم پیروی و اطاعت از رهبری به عنوان یکی از شاخصه های محوری جامعه سیاسی اسلامی بر شمرده شده است و به مسلمانان دستور داده می شود « یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم »<ref>۵- سوره نساء ، آیه ۵۹</ref> « ای مؤمنان از خداوند اطاعت کنید و از پیامبر و صاحبان امر اطاعت کنید »

این اطاعت و پیروی تنها اختصاص به امور عبادی نداشته و همه فرامین و دستورات فردی ، اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی را شامل می شود و اطلاق و حذف متعلق « اطیعوا» و تکرار آن در مورد پیامبر و اولی الامر بیانگر آن است . هر چند این آیه به دلیل اطلاق اطاعت و بدون قید و شرط بودن آن ، اختصاص به معصوم(ع) دارد ، امّا با توجه به اینکه ولایت فقیه ، تداوم امامت در عصر غیبت می باشد و بر اساس روایات معصومین(ع) – که به نمونه های از آن ها در بخش سیاست در روایات اشاره می کنیم - ایشان از سوی معصوم(ع) برای رهبری و اداره امور جامعه منصوب شده اند و اطاعت و پیروی از ایشان بر اساس فرمان امام لازم شمرده شده است .

از شاخصه های جامعه سیاسی اسلامی ، حفظ وحدت و پرهیز از هر گونه اختلاف در میان مسلمانان است . دستور خداوند به مسلمانان این است « واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا واذکروا نعمت الله علیکم اذ کنتم اعداء فالف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمته اخوانا »<ref>۶- سوره آل عمران ، آیه ۱۰۳</ref> « و همگى به ريسمان خدا (قرآن و اسلام و هر گونه وسيله ارتباط ديگر) چنگ زنيد و پراكنده نشويد، و نعمت (بزرگ) خدا را بر خود بياد آريد كه چگونه دشمن يكديگر بوديد و او در ميان دلهاى شما اُلفت ايجاد كرد، و به بركت نعمت او برادر شديد.»

همچنین قرآن کریم در کنار دستور به وحدت ، به لزوم اصلاح میان مسلمانان و برطرف نمودن اختلافات درونی توجه نموده و می فرماید : «و ان طائفتان من المؤمنین اقتتلوا فاصلحوا بینهما فان بغت احداهما علی الاخری فقاتلوا التی تبغی حتی تفی الی امر الله فان فائت فاصلحوا بینهما بالعدل و اقسطوا ان الله یحب المقسطین انما المؤمنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم »<ref>۷- سوره حجرات ، آیه ۹-۱۰</ref> « هر گاه دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ پردازند در ميان آنها صلح بر قرار سازيد و اگر يكى از آنها بر ديگرى تجاوز كند با طايفه ظالم پيكار كنيد تا به فرمان خدا باز گردد، هر گاه بازگشت (و زمينه صلح فراهم شد) در ميان آن دو بر طبق عدالت صلح بر قرار سازيد، و عدالت پيشه كنيد كه خداوند عدالت‏پيشه‏گان را دوست دارد. مؤمنان برادر يكديگرند، بنا بر اين ميان دو برادر خود صلح بر قرار سازيد.»

یکی از مباحث مهم سیاست ، موضوع مشارکت سیاسی مردم است که قرآن کریم در قالب های مختلف بدان اشاره نموده است از جمله مسأله مشورت و شرکت مردم در تصمیمات حکومتی که قرآن کریم جامعه سیاسی اسلامی را این چنین توصیف می نماید « وامرهم شوری بینهم »<ref>۸- سوره شوری ، آیه ۳۸</ref>« و کارهایشان به صورت مشورت در میان آنهاست » همچنین به پیامبر اکرم(ص) دستور می دهد که «و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله »<ref>۹- سوره آل عمران ، آیه ۱۵۹</ref> « و در کارها با آنان ، مشورت کن و هنگامی که تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

==منابع==

  | شاخه اصلی =  

  | شاخه فرعی۱ =  

  | شاخه فرعی۲ =  

  | شاخه فرعی۳ =  

  | شناسه =  

  | تیترها =  

  | ویرایش =  

  | لینک‌دهی =  

  | ناوبری =  

  | نمایه =  

  | تغییر مسیر =  

  | ارجاعات =  

  | بازبینی =  

  | تکمیل =  

  | اولویت =  

  | کیفیت =