ویکی پاسخ

آقا بزرگ تهرانی: تفاوت میان نسخه‌ها

صفحه بحث

آقا بزرگ تهرانی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳۰ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۳۷

۳۰۱ بایت حذف‌شده ،  ‏۳۰ سپتامبر ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۷: خط ۲۷:




'''آقا بزرگ تهرانی''' (۱۲۹۳ق-۱۳۸۹ق)، فقیه و کتاب‌شناس و تراجِم‌نگار شیعی. [[کتاب الذریعه]]، که دانشنامه بزرگ کتاب‌شناسی عالمان شیعه و [[کتاب طبقات اعلام الشیعه]]، که دایرةالمعارف دانشمندان شیعه از قرن چهارم تا قرن چهاردهم است، دو اثر مهم و مشهور آقابزرگ تهرانی به‌شمار می‌رود.
'''آقا بزرگ تهرانی''' (۱۲۹۳ق-۱۳۸۹ق)، فقیه، کتاب‌شناس و تراجِم‌نگار شیعی. [[کتاب الذریعه]]، که دانشنامه بزرگ کتاب‌شناسی عالمان شیعه و [[کتاب طبقات اعلام الشیعه]]، که دایرةالمعارف دانشمندان شیعه از قرن چهارم تا قرن چهاردهم است، دو اثر مهم و مشهور آقابزرگ تهرانی به‌شمار می‌رود.


آقا بزرگ در تهران متولد شد و در نجف تحصیلات حوزوی را تا اجتهاد ادامه داد و پس از آن برای تألیف الذریعه به سامرا رفت. او برای نوشتن دو اثر مشهور خود، به سفرهای زیادی پرداخت و از کتابخانه‌های بسیاری از کشورها دیدن کرد.
آقا بزرگ در تهران متولد شد و در نجف تحصیلات حوزوی را تا اجتهاد ادامه داد و پس از آن برای تألیف الذریعه به سامرا رفت. او برای نوشتن دو اثر مشهور خود، به سفرهای زیادی پرداخت و از کتابخانه‌های بسیاری از کشورها دیدن کرد.
خط ۳۴: خط ۳۴:


== زندگی‌نامه ==
== زندگی‌نامه ==
آیت‌اللّه شیخ آقابزرگ تهرانی، کتاب‌شناس و رجال‌شناس برجسته،<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۳۹.</ref> مجتهد،<ref>استادی، رضا، «[https://www.cgie.org.ir/fa/news/266558/کتاب-%C2«Ø§Ù„ذریعه-الی-تصانیف-الشیعه%C2»-آقا-بزرگ-باید-به-عنوان-کتاب-قرن-انتخاب-می‌شد کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه آقا بزرگ باید به عنوان کتاب قرن انتخاب می‌شد]»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref> فقیهی محقق، اصولی و جامع علوم متنوع بود.<ref>مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۵۲.</ref> آقابزرگ در ۱۲۹۳ق در تهران، متولد شد. خاندان او همه از تجّاری بودند که از گیلان به تهران مهاجرت کرده و از ۱۲۵۰ق در این شهر ساکن شده بودند.<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۴۵.</ref> پدر و پدربزرگش از روحانیان این شهر بودند. جد بزرگش، حاج محسن، بازرگان بود و به یاری منوچهر خان معتمدالدولهٔ گرجی، نخستین چاپخانهٔ ایران را بنیاد نهاده بود. وی ۱۳۱۵ق به قصد ادامهٔ تحصیل به نجف رفت و از این تاریخ تا ۱۳۲۹ق در حوزه علمیه نجف به کسب دانش پرداخت.<ref>منزوی، علی نقی، «الذریعه و آقا بزرگ تهرانی»، کتاب ماه کلیات، سال ششم، شهریور و مهر ۱۳۸۲ش، شماره ۹ و ۱۰، ص۱۱۶.</ref>
آیت‌اللّه شیخ آقابزرگ تهرانی، کتاب‌شناس و رجال‌شناس برجسته،<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۳۹.</ref> مجتهد،<ref>استادی، رضا، «[https://www.cgie.org.ir/fa/news/266558/کتاب-%C2«Ø§Ù„ذریعه-الی-تصانیف-الشیعه%C2»-آقا-بزرگ-باید-به-عنوان-کتاب-قرن-انتخاب-می‌شد کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه آقا بزرگ باید به عنوان کتاب قرن انتخاب می‌شد]»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref> اصولی و جامع علوم متنوع بود.<ref>مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۵۲.</ref> آقابزرگ در ۱۲۹۳ق در تهران، متولد شد. خاندان او همه از تجّاری بودند که از گیلان به تهران مهاجرت کرده و از ۱۲۵۰ق در این شهر ساکن شده بودند.<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۴۵.</ref> پدر و پدربزرگش از روحانیان این شهر بودند. جد بزرگش، حاج محسن، بازرگان بود و به یاری منوچهر خان معتمدالدولهٔ گرجی، نخستین چاپخانهٔ ایران را بنیاد نهاده بود. وی ۱۳۱۵ق به قصد ادامهٔ تحصیل به نجف رفت و از این تاریخ تا ۱۳۲۹ق در [[حوزه علمیه نجف]] به کسب دانش پرداخت.<ref>منزوی، علی نقی، «الذریعه و آقا بزرگ تهرانی»، کتاب ماه کلیات، سال ششم، شهریور و مهر ۱۳۸۲ش، شماره ۹ و ۱۰، ص۱۱۶.</ref>


آقابزرگ در ۱۳۲۹ق، به کاظمین و سامرا<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۴۵.</ref> رفت و به تدوین بزرگ‌ترین دائرةالمعارف کتاب‌شناسی شیعی، یعنی ''الذریعة الی تصانیف الشیعة'' به تحقیق و تتبع پرداخت. در ۱۳۵۴ق، به نجف بازگشت و به‌منظور چاپ ''الذریعة''، چاپخانه‌ای به نام مطبعة السعاده بنیاد نهاد، اما دولت پادشاهی عراق به بهانه‌های گوناگون مانع کار وی گردید. آقا بزرگ جلد نخست ''الذریعة'' را در مطبعة الغری به چاپ رساند، اما انتشار آن، بازهم در نتیجهٔ مخالفت دولت عراق ۶ ماه به تعویق افتاد. آقابزرگ برای تدوین و تکمیل این دائرةالمعارف به سفرهای طولانی نیز پرداخت. او از بیشتر کتابخانه‌های عمومی عراق، ایران، سوریه، فلسطین، مصر و حجاز، و بسیاری از کتابخانه‌های خصوصی در این کشورها دیدن کرد و به بررسی کتب آنها پرداخت.<ref>موسوی بجنوردی، سید کاظم، «آقابزرگ تهرانی»، دانشنامه تهران بزرگ، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل، ۱۳۹۹ش.</ref>
آقابزرگ در ۱۳۲۹ق، به کاظمین و سامرا<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۴۵.</ref> رفت و به تدوین بزرگ‌ترین دائرةالمعارف کتاب‌شناسی شیعی، یعنی ''الذریعة الی تصانیف الشیعة'' به تحقیق و تتبع پرداخت. در ۱۳۵۴ق، به نجف بازگشت و به‌منظور چاپ ''الذریعة''، چاپخانه‌ای به نام مطبعة السعاده بنیاد نهاد؛ اما دولت پادشاهی عراق به بهانه‌های گوناگون مانع کار وی گردید. آقا بزرگ جلد نخست ''الذریعة'' را در مطبعة الغری به چاپ رساند، اما انتشار آن، بازهم در نتیجهٔ مخالفت دولت عراق ۶ ماه به تعویق افتاد. آقابزرگ برای تدوین و تکمیل این دائرةالمعارف به سفرهای طولانی نیز پرداخت. او از بیشتر کتابخانه‌های عمومی عراق، ایران، سوریه، فلسطین، مصر و حجاز، و بسیاری از کتابخانه‌های خصوصی در این کشورها دیدن کرد و به بررسی کتب آنها پرداخت.<ref>موسوی بجنوردی، سید کاظم، «آقابزرگ تهرانی»، دانشنامه تهران بزرگ، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل، ۱۳۹۹ش.</ref>


آقا بزرگ دو بار ازدواج کرد و دارای ۵ پسر و ۴ دختر شد.<ref>موسوی بجنوردی، سید کاظم، «آقابزرگ تهرانی»، دانشنامه تهران بزرگ، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل، ۱۳۹۹ش.</ref> شیخ آقابزرگ، پس از پشت سر نهادن ۹۷ سال، در سال ۱۳۸۹ق برابر با ۱۳۴۸ شمسی درگذشت. پس از خواندن نماز بر او به امامت [[آیت‌اللّه خویی]] در کتابخانه خویش به خاک سپرده شد.<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۶۷.</ref>
آقا بزرگ دو بار ازدواج کرد و دارای ۵ پسر و ۴ دختر شد.<ref>موسوی بجنوردی، سید کاظم، «آقابزرگ تهرانی»، دانشنامه تهران بزرگ، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل، ۱۳۹۹ش.</ref> شیخ آقابزرگ، پس از پشت سر نهادن ۹۷ سال، در سال ۱۳۸۹ق برابر با ۱۳۴۸ شمسی درگذشت. پس از خواندن نماز بر او به امامت [[آیت‌اللّه خویی]] در کتابخانه خویش به خاک سپرده شد.<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۶۷.</ref>
== جایگاه و مقام علمی ==
== جایگاه و مقام علمی ==
{{درگاه|واژه‌ها|حوزه و روحانیت}}
{{درگاه|واژه‌ها|حوزه و روحانیت}}
خط ۴۸: خط ۴۶:
[[مهدی محقق]]، ادیب و فیلسوف، از شیخ آقابزرگ تهرانی به عنوان یکی از چهره‌های بزرگ فرهنگ ایران یاد کرده است. محقق گفته است: «همیشه سعی شده است که پایگاه علمی شیعهٔ امامیه کم‌رنگ نشان داده شود؛ اما مرحوم آقابزرگ تهرانی در آثار خود کوشش کرده است که دانشمندان شیعی را معرفی کند.»<ref>«[https://www.isna.ir/news/8707-04213/در-مراسم-بزرگداشت-آقابزرگ-تهراني-عنوان-شد-الذريعة-الي-تصانيف در مراسم بزرگداشت آقابزرگ تهرانی عنوان شد: «الذریعة الی تصانیف الشیعه» عشق‌نامه و رنج‌نامه است]»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۸ مهر ۱۳۸۷ش، تارخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref> [[رضا استادی]] درباره آقابزرگ گفته است: «ایشان به جهانیان ثابت کرد که شیعه ۵۵ هزار کتاب و رساله دارد. او با تلاش و زحمت و مسافرت‌های فراوان به این نتیجه رسیده و کار را با اخلاص فراوان به سرانجام رسانیده است.»<ref>استادی، رضا، «[https://www.cgie.org.ir/fa/news/266558/کتاب-%C2%C2«Ã˜%C2§Ã™%C2„Ø%C2°Ã˜%C2±Ã›%C2ŒÃ˜%C2¹Ã™%C2‡-Ø%C2§Ã™%C2„Û%C2Œ-Ø%C2ªÃ˜%C2µÃ˜%C2§Ã™%C2†Ã›%C2ŒÃ™%C2-Ø%C2§Ã™%C2„Ø%C2´Ã›%C2ŒÃ˜%C2¹Ã™%C2‡%C2%C2»-Ø%C2¢Ã™%C2‚Ø%C2§-Ø%C2¨Ã˜%C2²Ã˜%C2±Ãš%C2¯-Ø%C2¨Ã˜%C2§Ã›%C2ŒÃ˜%C2¯-Ø%C2¨Ã™%C2‡-Ø%C2¹Ã™%C2†Ã™%C2ˆÃ˜%C2§Ã™%C2†-Ú%C2©Ã˜%C2ªÃ˜%C2§Ã˜%C2¨-Ù%C2‚Ø%C2±Ã™%C2†-Ø%C2§Ã™%C2†Ã˜%C2ªÃ˜%C2®Ã˜%C2§Ã˜%C2¨-Ù%C2…Û%C2ŒÃ¢%C2€%C2ŒÃ˜%C2´Ã˜%C2¯ کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه آقا بزرگ باید به عنوان کتاب قرن انتخاب می‌شد]»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref>
[[مهدی محقق]]، ادیب و فیلسوف، از شیخ آقابزرگ تهرانی به عنوان یکی از چهره‌های بزرگ فرهنگ ایران یاد کرده است. محقق گفته است: «همیشه سعی شده است که پایگاه علمی شیعهٔ امامیه کم‌رنگ نشان داده شود؛ اما مرحوم آقابزرگ تهرانی در آثار خود کوشش کرده است که دانشمندان شیعی را معرفی کند.»<ref>«[https://www.isna.ir/news/8707-04213/در-مراسم-بزرگداشت-آقابزرگ-تهراني-عنوان-شد-الذريعة-الي-تصانيف در مراسم بزرگداشت آقابزرگ تهرانی عنوان شد: «الذریعة الی تصانیف الشیعه» عشق‌نامه و رنج‌نامه است]»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۸ مهر ۱۳۸۷ش، تارخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref> [[رضا استادی]] درباره آقابزرگ گفته است: «ایشان به جهانیان ثابت کرد که شیعه ۵۵ هزار کتاب و رساله دارد. او با تلاش و زحمت و مسافرت‌های فراوان به این نتیجه رسیده و کار را با اخلاص فراوان به سرانجام رسانیده است.»<ref>استادی، رضا، «[https://www.cgie.org.ir/fa/news/266558/کتاب-%C2%C2«Ã˜%C2§Ã™%C2„Ø%C2°Ã˜%C2±Ã›%C2ŒÃ˜%C2¹Ã™%C2‡-Ø%C2§Ã™%C2„Û%C2Œ-Ø%C2ªÃ˜%C2µÃ˜%C2§Ã™%C2†Ã›%C2ŒÃ™%C2-Ø%C2§Ã™%C2„Ø%C2´Ã›%C2ŒÃ˜%C2¹Ã™%C2‡%C2%C2»-Ø%C2¢Ã™%C2‚Ø%C2§-Ø%C2¨Ã˜%C2²Ã˜%C2±Ãš%C2¯-Ø%C2¨Ã˜%C2§Ã›%C2ŒÃ˜%C2¯-Ø%C2¨Ã™%C2‡-Ø%C2¹Ã™%C2†Ã™%C2ˆÃ˜%C2§Ã™%C2†-Ú%C2©Ã˜%C2ªÃ˜%C2§Ã˜%C2¨-Ù%C2‚Ø%C2±Ã™%C2†-Ø%C2§Ã™%C2†Ã˜%C2ªÃ˜%C2®Ã˜%C2§Ã˜%C2¨-Ù%C2…Û%C2ŒÃ¢%C2€%C2ŒÃ˜%C2´Ã˜%C2¯ کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه آقا بزرگ باید به عنوان کتاب قرن انتخاب می‌شد]»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref>
[[پرونده:آقابزرگ تهرانی.jpg|بندانگشتی| تصویری از آقا بزرگ تهرانی|200x200پیکسل]]
[[پرونده:آقابزرگ تهرانی.jpg|بندانگشتی| تصویری از آقا بزرگ تهرانی|200x200پیکسل]]
[[حسن انصاری]]، کتابشناس و پژوهشگر تاریخ اسلام درباره آقابزرگ می‌نویسد: «عظمت کار مرحوم شیخ آقا بزرگ طهرانی در الذریعه بی گفتگو و با توجه به زمان و امکانات او شگفت‌آور است. همین الآن هم اگر بخواهیم کتابی در سطح الذریعه بنویسیم نیاز به یک لجنه چند ده نفری داریم. صدها کتابخانه را از نزدیک دید و صدها و بل بالغ بر چندین هزار کتاب را یادداشت برداری کرد و هزاران نسخه خطی را با دقت نقل کرد و شناسایی نمود. آقا بزرگ طهرانی نمونه یک محقق تمام عیار در سنت کهنسال حوزه‌های پر افتخار شیعی است. اگر او چنین همتی نمی‌کرد بعید است بسیاری از آنچه او شناسایی کرد هیچگاه شناخته می‌شد. آدم وقتی موردی به ذریعه مراجعه می‌کند شاید اهمیت آن را درک نکند اما اگر از آغاز تا انجام آن را بخوانید و اطلاعات را مقایسه کنید می‌بینید که کار او معجزه‌ای را می‌ماند. ذریعه افتخار تشیع است و سند مهمی است از حضور دقت‌ورزی و نگاه ژرف در سنت تاریخ‌نگاری علمای شیعی.»<ref>انصاری، حسن، «[https://ansari.kateban.com/post/3741 آقابزرگ طهرانی]»، سایت بررسی‌های تاریخی (مقالات و نوشته‌های حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام)، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید:۳ مهر ۱۴۰۲ش.</ref>
[[حسن انصاری]]، کتابشناس و پژوهشگر تاریخ اسلام درباره آقابزرگ می‌نویسد: «عظمت کار شیخ آقا بزرگ طهرانی در الذریعه با توجه به زمان و امکانات او شگفت‌آور است. همین الآن هم اگر بخواهیم کتابی در سطح الذریعه بنویسیم نیاز به یک لجنه چند ده نفری داریم. آقا بزرگ طهرانی نمونه یک محقق تمام عیار در سنت کهنسال حوزه‌های پر افتخار شیعی است. اگر او چنین همتی نمی‌کرد بعید است بسیاری از آنچه او شناسایی کرد هیچگاه شناخته می‌شد. آدم وقتی موردی به ذریعه مراجعه می‌کند شاید اهمیت آن را درک نکند اما اگر از آغاز تا انجام آن را بخوانید و اطلاعات را مقایسه کنید می‌بینید که کار او معجزه‌ای را می‌ماند. ذریعه افتخار تشیع است و سند مهمی است از حضور دقت‌ورزی و نگاه ژرف در سنت تاریخ‌نگاری علمای شیعی.»<ref>انصاری، حسن، «[https://ansari.kateban.com/post/3741 آقابزرگ طهرانی]»، سایت بررسی‌های تاریخی (مقالات و نوشته‌های حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام)، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید:۳ مهر ۱۴۰۲ش.</ref>


[[عبدالله انوار]]، مصحح و نسخه‌شناس درباره آقابزرگ گفته است: «آنچه آقا بزرگ را از دیگر فضلای حوزه متمایز می‌کند، ورودش به حوزه کتابشناسی و فهرست‌نگاری و طبقات اعلام شیعه یعنی علم رجال شیعی است. اهمیت مجلدات کتاب‌های الذریعه و طبقات اعلام شیعه او برای کسانی که به علم رجال آشنایی دارند، آشکار است. در الذریعه او کتب شیعه به صورت تحلیلی و توصیفی معرفی و فهرست شده است.»<ref>«[https://www.etemadnewspaper.ir/fa/main/detail/143076/ميراث‌بان-تشيع میراث‌بان تشیع، شب آقا بزرگ تهرانی در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد]»، روزنامه اعتماد، شماره ۴۵۸۸، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲ش.</ref>
[[عبدالله انوار]]، مصحح و نسخه‌شناس درباره آقابزرگ گفته است: «آنچه آقا بزرگ را از دیگر فضلای حوزه متمایز می‌کند، ورودش به حوزه کتابشناسی و فهرست‌نگاری و طبقات اعلام شیعه یعنی علم رجال شیعی است. اهمیت مجلدات کتاب‌های الذریعه و طبقات اعلام شیعه او برای کسانی که به علم رجال آشنایی دارند، آشکار است. در الذریعه او کتب شیعه به صورت تحلیلی و توصیفی معرفی و فهرست شده است.»<ref>«[https://www.etemadnewspaper.ir/fa/main/detail/143076/ميراث‌بان-تشيع میراث‌بان تشیع، شب آقا بزرگ تهرانی در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد]»، روزنامه اعتماد، شماره ۴۵۸۸، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲ش.</ref>
خط ۱۴۷: خط ۱۴۵:


== الذریعه ==
== الذریعه ==
الذریعة الی تصانیف الشیعة را مهمترین و ارزشمندترین تألیف شیخ آقابزرگ می‌دانند. در این کتاب، خواننده با بیش از ۵۰ هزار کتاب شیعی که در طول قرون متمادی به زبان‌های عربی، فارسی، ترکی، اردو، تألیف یافته است، آشنا می‌شود.<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۴۶.</ref> گفته شده دو فرزند آقابزرگ یعنی علی نقی و احمد در ارتباط با ذریعه، تلاش فراوانی کردند و از بابت، اضافاتی که در آن داشتند، همواره مورد انتقاد بوده‌اند.<ref>«[https://www.mehrnews.com/news/4854894/%D9%86%D9%87%D8%B6%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87 گفتاری از رسول جعفریان: نهضت بازشناسی هویت شیعه با فهرست‌نویسی آثار امامیه]» خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲ش.</ref>
الذریعة الی تصانیف الشیعة را مهمترین و ارزشمندترین تألیف شیخ آقابزرگ می‌دانند. در این کتاب، خواننده با بیش از ۵۰ هزار کتاب شیعی که در طول قرون متمادی به زبان‌های عربی، فارسی، ترکی، اردو، تألیف یافته است، آشنا می‌شود.<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۴۶.</ref> گفته شده دو فرزند آقابزرگ یعنی علی نقی و احمد در ارتباط با ذریعه، تلاش فراوانی کردند و از بابت اضافاتی که در آن داشتند، همواره مورد انتقاد بوده‌اند.<ref>«[https://www.mehrnews.com/news/4854894/%D9%86%D9%87%D8%B6%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87 گفتاری از رسول جعفریان: نهضت بازشناسی هویت شیعه با فهرست‌نویسی آثار امامیه]» خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲ش.</ref>


در [[کتاب ریحانه الادب]] آمده است: «احاطه بر مصنّفات شیعه با این همه تشتّت و تفرق آنها که در تمامی اقطار عالم در خانه‌ها و کتابخانه‌های عمومی و خصوصی، ملی و دولتی در هر شهر و قریه و قصبه منتشر می‌باشد از محالات عادیه بشمار است لکن این علامه وقت در اثر قوّت دیانت و خدمت بر اسلامیت با اهتمام تمام و عزم راسخ فتورناپذیر در انجام این مرام مقدس دامن همّت بر کمر زده و تا آنجا که مقدور و میسّر است با بکار بردن مساعی جمیله مقتضیه از مسافرت‌ها و استعلام از کتابخانه‌ها و مراجعه به فهرست‌های آنها و مکاتبات و مراسلات متوالیه به بلاد بعیده و دیگر زحمات لازمه، انجام این خدمت سراپا سعادت را که با مختصر اندیشه کمّ و کیف آنها در نظر جلوه‌گر می‌گردد متحمل و طبقات اهل علم را رهین منّت آن همه زحمات فوق التصور خود فرموده است.»<ref>مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۵۳.</ref>
در [[کتاب ریحانه الادب]] آمده است: «احاطه بر مصنّفات شیعه با این همه تشتّت و تفرق آنها که در تمامی اقطار عالم در خانه‌ها و کتابخانه‌های عمومی و خصوصی، ملی و دولتی در هر شهر و قریه و قصبه منتشر می‌باشد از محالات عادیه بشمار است لکن این علامه وقت در اثر قوّت دیانت و خدمت بر اسلامیت با اهتمام تمام و عزم راسخ فتورناپذیر در انجام این مرام مقدس دامن همّت بر کمر زده و تا آنجا که مقدور و میسّر است با بکار بردن مساعی جمیله مقتضیه از مسافرت‌ها و استعلام از کتابخانه‌ها و مراجعه به فهرست‌های آنها و مکاتبات و مراسلات متوالیه به بلاد بعیده و دیگر زحمات لازمه، انجام این خدمت سراپا سعادت را که با مختصر اندیشه کمّ و کیف آنها در نظر جلوه‌گر می‌گردد متحمل و طبقات اهل علم را رهین منّت آن همه زحمات فوق التصور خود فرموده است.»<ref>مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۵۳.</ref>
A.rezapour
automoderated، ناظمان (CommentStreams)
۱۵٬۱۴۷

ویرایش

برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/view/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/62770»