پیش نویس:ثواب قرائت قرآن
سوال یا شبهه آيا حديث امام صادق(علیه السلام) كه میفرمايد هر كس 10 بار سوره قدر را بخواند هزار گناه(بجز حق الناس) از او بخشيده میشود معتبر و داراي سند است؟ و اگر هست میتوان آنرا به نيابت از مرده اي خواند تا 1000گناه از او بخشيده شود؟ پاسخ سوال یا شبهه پاسخ اجمالي: هر چند اين روايت از نظر سندي ضعيف است، اما بر فرض پذيرش ناظر به گناهاني است كه نياز به جبران ندارد مانند نماز و روزه و خمس و زكات و غيره كه علاوه بر توبه بايد قضا و جبران هم بشوند و فقط خواندن سوره‌اي و يا انجام دادن عمل مستحبي آن را جبران نمیکند. روايات ناظر به همان مضموني است كه در متن آن آمده است؛ بنابراين اگر گفته گناهان خودت، قابل سرايت به ديگران نيست و نمي‌توان نيابتي انجام داد. پاسخ تفصيلي: مرحوم كليني در حديثي آورده است: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ قَالَ: «مَنْ قَرَأَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ يَجْهَرُ بِهَا صَوْتَهُ كَانَ كَالشَّاهِرِ سَيْفَهُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ مَنْ قَرَأَهَا سِرّاً كَانَ كَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ مَنْ قَرَأَهَا عَشْرَ مَرَّاتٍ غُفِرَتْ لَهُ عَلَى نَحْوِ أَلْفِ ذَنْبٍ مِنْ ذُنُوبِهِ»[1] حضرت باقر (صلوات الله عليهم) فرمود: «هر كس سوره إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ را بخواند و آوازش را (هنگام خواندن آن) بلند كند مانند كسى است كه شمشير در راه خدا كشيده، و هر كس آن را آهسته بخواند مانند كسى است كه در راه خدا در خون خود بغلطد، و هر كس ده بار آن را بخواند به اندازه هزار گناه از گناهانش آمرزيده شود». همين روايت را شيخ صدوق در كتاب ثواب الاعمال هم نقل كرده است: «أَبِي ره عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ قَالَ: مَنْ قَرَأَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ مُجْهِراً بِهَا صَوْتَهُ كَانَ كَالشَّاهِرِ سَيْفَهُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ قَرَأَهَا سِرّاً كَانَ كَمُتَشَحِّطٍ بِدَمِهِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ مَنْ قَرَأَهَا عَشْرَ مَرَّاتٍ مَحَا اللَّهُ عَنْهُ أَلْفَ ذَنْبٍ مِنْ ذُنُوبِهِ».[2] سند روايت در هر دو سند راويان اول آن ثقه هستند يعني مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى؛ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ؛ حَسَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ در سند كافي و پدر شيخ صدوق؛ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ؛ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ؛ حَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ در سند شيخ صدوق.[3] سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ: برخي گفته‌اند وي واقفي مذهب بوده است، اما در مقابل عده‌اي وي را امامیمذهب و ثقه مي‌دانند. نجاشي و شيخ طوسي وي را اهل كوفه و ثقه و داراي كتاب مي‌داند كه از امام صادق و امام كاظم (صلوات الله عليهما) روايت نقل كرده است.[4] علامه حلي وي را راوي از امام صادق و امام كاظم (صلوات الله عليهما) مي‌داند و اشاره‌اي به ثقه بونش نكرده است.[5] ابن شهر آشوب وي را ثقه، اصحاب امام كاظم (صلوات الله عليهم) واقفي مذهب دانسته است.[6] به هر حال از نظر رجالي وي ثقه مي‌باشد چه واقفي مذهب بودنش درست باشد يا نه. عَنْ رَجُلٍ: يعني از مردي: مشكل اصلي اين حديث اين است كه اين مرد معلوم نيست چه كسي بوده و آيا ثقه بود يا نه و چرا نامش نيامده است كه در اصطلاح به اينگونه سند، مرسل گفته میشود و از نگاه رجالي روايت مرسل قابل استناد نمي‌باشد. دلالت حديث در بخشش گناهان بايد به اين نكته توجه شود كه گناهان سه دسته‌اند: 1. حق الله و قابل جبران هستند مانند نماز، روزه، زكات، خمس، حج و غيره: در اين گناهان، هم بايد توبه كرد و هم در حد امكان جبران نمود با قضا كردن نماز، گرفتن روزه، پرداخت زكات و خمس و غيره. 2. حق الله و جبرانش فقط توبه واقعي كردن است يعني همينكه كه فرد پشيمان شده و قصد برگشت ندارد، كافي است مانند، نگاه به نامحرم، شراب خواري، بدبين شدن به فردي و غيره. 3. حق الناس: كه جبرانش در رضايت گرفتن از صاحب حق و دادن خساراتي است كه بر وي وارد شده است و صد البته بايد توبه بكند كه حق مردم را پايمال كرده است. با اين نگاه، رواياتي كه میگوید اگر فلان عمل مستحبي را انجام دهيد خداوند گناهانتان را مي‌بخشد، اگر از نظر سندي قابل قبول باشد، ناظر به قسم دوم و توبه از هر سه مي‌باشد يعني در هر سه قسم انسان گناه كرده است منتهي با توبه و عمل مستحبي، خدا گناه را از نامه عملش پاك میکند، اما در قسمت اول و سوم بايد جبران هم بشود. دليل اين نگرش رواياتي است كه میگوید در صورت ترك برخي از واجبات بايد آن را قضا كرد مثل نماز و روزه و غيره. اين نكته نيز قابل ذكر است كه روايات ناظر به همان مضموني است كه در متن روايت آمده است بنابراين اگر روايت میگوید خدا با اين عمل گناهت را مي‌بخشد ناظر به گناه خود مي‌باشد و قابل سرايت به ديگران نمي‌باشد. امام باقر (صلوات الله عليه) فرمود: خداوند عزّ و جلّ مىفرمايد:
قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي وَ عَظَمَتِي وَ بَهَائِي وَ عُلُوِّ ارْتِفَاعِي لَا يُؤْثِرُ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ هَوَايَ عَلَى هَوَاهُ فِي شَيْءٍ مِنْ أَمْرِ الدُّنْيَا إِلَّا جَعَلْتُ غِنَاهُ فِي نَفْسِهِ وَ هِمَّتَهُ فِي آخِرَتِهِ وَ ضَمَّنْتُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ رِزْقَهُ وَ كُنْتُ لَهُ مِنْ وَرَاءِ تِجَارَةِ كُلِّ تَاجِرٍ[7]
سوگند به عزّت و شكوه و بزرگى و خوبى و نيكويىام و بلندى مرتبهام كه هيچ بنده مؤمنى خواسته مرا در هيچ يك از امور دنيايى بر خواهش نفسانىاش مقدّم نمىدارد مگر اينكه: بىنيازى را در نفس او قرار مىدهم. و همّتش را متوجّه آخرتش مىكنم. و آسمانها و زمين را ضامن روزىاش مىگردانم. و ما فوق تجارت هر تاجرى به نفع او خواهم بود.
پي‌نوشت‌ها: [1]. كلينى، محمد، الكافي، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چاپ چهارم، 1407ق، ج2، ص621، بَابُ فَضْلِ الْقُرْآن، حديث6. [2]. ابن بابويه، محمد، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشريف الرضي للنشر، چاپ دوم، 1406 ق. [3]. نرم افزار درايه النور. [4]. نجاشى، احمد، رجال النجاشي، قم، مؤسسة النشر الإسلامي، چاپ ششم، 1365ش، ص189. طوسى، محمد، فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول، قم، مكتبة المحقق الطباطبائي، چاپ اول، 1420ق، ص224. ورك: رجال الطوسي. [5]. حلى، حسن بن يوسف، رجال العلامة الحلي، قم، الشريف الرضي، چاپ دوم، 1402ق، ص82. [6]. ابنشهرآشوب، محمد بن على، معالم العلماء في فهرست كتب الشيعة و أسماء المصنفين منهم قديما و حديثا (تتمة كتاب الفهرست للشيخ أبي جعفر الطوسي)، نجف، المطبعة الحيدرية، چاپ اول، 1380ق، ص56. [7]. حر عاملى، محمد، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، قم، مؤسسة آل البيت، چاپ اول، 1409ق، ج15، أَبْوَابُ جِهَادِ النَّفْسِ وَ مَا يُنَاسِبُه، حديث 20510.