پیش نویس:ثواب قرائت قرآن

سؤال

آيا حديث امام باقر(ع) كه می ‏فرمايد هر كس 10 بار سوره قدر را بخواند هزار گناه (بجز حق الناس) از او بخشيده می ‏شود معتبر و داراي سند است؟ اگر معتبر است آیا می ‏توان آن را به نيابت از مرده اي خواند تا هزار گناه از او بخشيده شود؟

پاسخ اجمالي:

هر چند اين روايت از نظر سندي ضعيف است، اما بر فرض پذيرش ناظر به گناهاني است كه نياز به جبران ندارد مانند نماز و روزه و خمس و زكات و غيره كه علاوه بر توبه بايد قضا و جبران هم بشوند و فقط خواندن سوره‌اي و يا انجام دادن عمل مستحبي آن را جبران نمی‏کند. روايات ناظر به همان مضموني است كه در متن آن آمده است؛ بنابراين اگر گفته گناهان خودت، قابل سرايت به ديگران نيست و نمي‌توان نيابتي انجام داد.

درگاه‌ها

متن و ترجمه حدیث

« عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ قَالَ: «مَنْ قَرَأَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ يَجْهَرُ بِهَا صَوْتَهُ كَانَ كَالشَّاهِرِ سَيْفَهُ‏ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ مَنْ قَرَأَهَا سِرّاً كَانَ كَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ‏ وَ مَنْ قَرَأَهَا عَشْرَ مَرَّاتٍ غُفِرَتْ لَهُ عَلَى نَحْوِ أَلْفِ‏ ذَنْبٍ مِنْ ذُنُوبِهِ»

امام باقر(ع) فرمودند: هر كس سوره‏ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ را بخواند و آوازش را (هنگام خواندن آن) بلند كند مانند كسى است كه شمشير در راه خدا كشيده، و هر كس آن را آهسته بخواند مانند كسى است كه در راه خدا در خون خود بغلطد، و هر كس ده بار آن را بخواند به اندازه هزار گناه از گناهانش آمرزيده شود».

»

سند روايت

راویان سند روایت در کافی «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى»، «أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ»، «حسن بْنِ مَحْبُوبٍ‌»، «سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ‌» و «رَجُلٍ» می باشد. راویان سند روایت در کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال «پدر شیخ صدوق»، «سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ»، «أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ» و «حَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ»، «سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ‌» و «رَجُلٍ» می باشد.

از میان این راویان محمد بن یحیی، احمد بن محمد، حسن بن محبوب، علي بن الحسين بن موسى بن بابويه القمي(پدر شیخ صدوق) و سعد بن عبدالله ثقه هستند.

در مورد «سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ» برخي گفته‌اند وي واقفي مذهب بوده است، اما در مقابل عده‌اي وي را امامی‏ مذهب و ثقه مي‌دانند. نجاشي و شيخ طوسي وي را اهل كوفه و ثقه و داراي كتاب مي‌داند كه از امام صادق(ع) و امام كاظم(ع) روايت نقل كرده است. علامه حلي وي را راوي از امام صادق(ع) و امام كاظم(ع) مي‌داند و اشاره‌اي به ثقه بونش نكرده است. ابن شهر آشوب وي را ثقه، اصحاب امام كاظم(ع) و واقفي مذهب دانسته است.‏

«عَنْ رَجُلٍ» یعنی از یک مردی.

مشكل اصلي اين حديث اين است كه اين مرد معلوم نيست چه كسي بوده و آيا ثقه بود يا نه و چرا نامش نيامده است كه در اصطلاح به اينگونه سند، مرسل گفته می ‏شود و از نگاه رجالي روايت مرسل قابل استناد نمي‌باشد.

دلالت حديث

در بخشش گناهان بايد به اين نكته توجه شود كه گناهان سه دسته‌اند:

1. حق الله و قابل جبران هستند مانند نماز، روزه، زكات، خمس، حج و غيره: در اين گناهان، هم بايد توبه كرد و هم در حد امكان جبران نمود با قضا كردن نماز، گرفتن روزه، پرداخت زكات و خمس و غيره.

2. حق الله و جبرانش فقط توبه واقعي كردن است يعني همينكه كه فرد پشيمان شده و قصد برگشت ندارد، كافي است مانند، نگاه به نامحرم، شراب خواري، بدبين شدن به فردي و غيره.

3. حق الناس: كه جبرانش در رضايت گرفتن از صاحب حق و دادن خساراتي است كه بر وي وارد شده است و صد البته بايد توبه بكند كه حق مردم را پايمال كرده است. با اين نگاه، رواياتي كه می‏گوید اگر فلان عمل مستحبي را انجام دهيد خداوند گناهانتان را مي‌بخشد، اگر از نظر سندي قابل قبول باشد، ناظر به قسم دوم و توبه از هر سه مي‌باشد يعني در هر سه قسم انسان گناه كرده است منتهي با توبه و عمل مستحبي، خدا گناه را از نامه عملش پاك می‏کند، اما در قسمت اول و سوم بايد جبران هم بشود. دليل اين نگرش رواياتي است كه می‏گوید در صورت ترك برخي از واجبات بايد آن را قضا كرد مثل نماز و روزه و غيره. اين نكته نيز قابل ذكر است كه روايات ناظر به همان مضموني است كه در متن روايت آمده است بنابراين اگر روايت می‏گوید خدا با اين عمل گناهت را مي‌بخشد ناظر به گناه خود مي‌باشد و قابل سرايت به ديگران نمي‌باشد.

امام باقر (صلوات الله عليه) فرمود: خداوند عزّ و جلّ می ‏فرمايد:

قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي وَ عَظَمَتِي وَ بَهَائِي وَ عُلُوِّ ارْتِفَاعِي لَا يُؤْثِرُ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ هَوَايَ عَلَى هَوَاهُ فِي شَيْ‏ءٍ مِنْ أَمْرِ الدُّنْيَا إِلَّا جَعَلْتُ غِنَاهُ فِي نَفْسِهِ وَ هِمَّتَهُ فِي آخِرَتِهِ وَ ضَمَّنْتُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ رِزْقَهُ وَ كُنْتُ لَهُ مِنْ وَرَاءِ تِجَارَةِ كُلِّ تَاجِرٍ[7]

سوگند به عزّت و شكوه و بزرگى و خوبى و نيكويى‏ام و بلندى مرتبه‏ام كه هيچ بنده مؤمنى خواسته مرا در هيچ يك از امور دنيايى بر خواهش نفسانى‏اش مقدّم نمى‏دارد مگر اينكه: بى‏نيازى را در نفس او قرار مى‏دهم. و همّتش را متوجّه آخرتش مى‏كنم. و آسمان‏ها و زمين را ضامن روزى‏اش مى‏گردانم. و ما فوق تجارت هر تاجرى به نفع او خواهم بود.

پي‌نوشت‌ها: [7]. حر عاملى، محمد، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، قم، مؤسسة آل البيت، چاپ اول، 1409ق، ج15، أَبْوَابُ جِهَادِ النَّفْسِ وَ مَا يُنَاسِبُه، حديث 20510.

منابع

• کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). کافی. تهران: دار الكتب الاسلاميه.
• ابن بابویه(شیخ صدوق)، محمد بن علی (۱۴۰۶). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. قم: دار الشريف الرضي للنشر.
• نجاشی، احمد بن علی (۱۳۶۵). رجال النجاشي. به کوشش موسی شبیری زنجانی. قم: جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامي.
• خوئی، سید ابوالقاسم (۱۳۷۲). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. [بی جا] -: [بی نا].
• طوسی، محمد بن حسن (۱۴۲۰). فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول. به کوشش طباطبایی، عبد العزیز. قم: مکتبة المحقق الطباطبائي.
• حلی، حسن بن یوسف (۱۴۰۲). رجال العلامة الحلي. قم: الشريف الرضي.
• ابن شهر آشوب، محمد بن علی (۱۳۸۰). معالم العلماء في فهرست كتب الشيعة و أسماء المصنفين منهم قديما و حديثا (تتمة كتاب الفهرست للشيخ أبي جعفر الطوسي). نجف: المطبعة الحيدرية.