پیش نویس:سقط جنین

سؤال

سقط جنین چیست و چه حکمی دارد؟

سقط جنین به معنای پایان یافتن بارداری است پیش از آنکه جنین در خارج از رحم قادر به زنده ماندن باشد. سقط جنین به دو صورت طبیعی و عمدی اتفاق می‌افتد. طبق نظر فقهای شیعه سقط جنین عمدی بطور کلی و بنا بر حکم اولی حرام است. با این حال در برخی موارد استثنا وجود دارد و جایز شمرده شده است.

معنای سقط جنین

سقط جنین به معنای پایان یافتن بارداری است پیش از آنکه جنین در خارج از رحم قادر به زنده ماندن باشد و به دو صورت طبیعی و عمدی اتفاق می‌افتد:

طبیعی

سقط جنین بدون دخالت‌های پزشکی و به صورت خود به خودی را سقط جنین طبیعی گویند که به آن «افتادن جنین» هم گفته می‌شود. این اتفاق حدود 80 درصد در سه ماهه‌ی اول بارداری (قبل از هفته‌ دوازدهم) رخ می‌دهد؛ هرچند تا هفته‌ی بیستم هم احتمال آن وجود دارد. از جمله علل آن می‌توان به مشکلات هورمونی، عفونت‌ها، بیماری‌های مزمن مادر مثل دیابت و مشکلات رحمی اشاره کرد.

عمدی

سقط جنین عمدی به طور کلی به دو صورت پزشکی و خانگی قابل انجام است. در روش پزشکی بوسیله جراحی و یا خوردن دارو، جنین سقط می‌شود. و در روش خانگی از طریق تغییر در رژیم غذایی، خوردن برخی گیاهان دارویی و تحریک‌های فیزیکی اتفاق می‌افتد.

مراحل حیات جنین

فقه اسلامی مراحل رشد جنین را به دو دوره تقسیم می‌کند:

پیش از ولوج (دمیده شدن) روح

این مرحله به سه دوره ۴۰ روزه تقسیم شده و مجموعاً ۱۲۰ روز طول می‌کشد. تا پیش از اتمام این دوره، روح در بدن جنین دمیده نشده و برخی از فقیهان این مرحله را با احکام متفاوتی نسبت به سقط در نظر می‌گیرند.

پس از ولوج روح

طبق روایات و متون دینی پس از ۱۲۰ روز، روح در بدن جنین دمیده می‌شود و از آن زمان، هرگونه اقدام برای سقط با شرایط و احکام سخت‌تری همراه است.

احکام

تمام فقهای اسلام سقط جنین را بطور کلی حرام می‌دانند. دلیل آن عمومات و اطلاقاتی است که در این باره وارد شده است. ایضا دلیل حرمت قتل نفس محترمه بر این مطلب تاکید دارد. در این مسئله فرقی بین جنینی که از راه شرعی به وجود آمده با جنینی که بطور غیرشرعی منعقد شده، نمی‎‌باشد. با این حال بعضی فقها سقط جنین را در حالت‌های خاصی جایز دانسته‌اند. حکم این مسئله را می‌توان به دو صورت تفکیک کرد:

قبل از ولوج روح

فقیهان عمدتاً بر این باورند که سقط جنین پیش از ۱۲۰ روز تنها در شرایط خاصی مانند خطر جدی برای مادر یا تشخیص بیماری‌های ژنتیکی و مشکلات عمده در جنین مجاز است. در این صورت نیز مجوز شرعی و توصیه‌های پزشکی باید لحاظ شود و این مجوز بیشتر به جهت حمایت از جان مادر یا جلوگیری از مشکلات بسیار شدید داده می‌شود.

پس از ولوج روح

در فقه اسلامی، سقط جنین پس از دمیده شدن روح بسیار سختگیرانه‌تر است و تنها در شرایط استثنایی مانند خطر مرگ مادر یا شرایطی که جان مادر را به شدت تهدید می‌کند، برخی از فقیهان اجازه سقط می‌دهند. در این موارد نیز باید مراجع شرعی و متخصصان پزشکی تأیید کنند که هیچ راه دیگری جز سقط وجود ندارد.

مجازات

سقط جنین در بسیاری از موارد موجب پرداخت دیه و کفاره می‌شود. میزان دیه بر اساس مراحل رشد جنین و زمان سقط متفاوت است. به‌عنوان مثال، دیه سقط جنین قبل از ولوج روح کمتر از دیه سقط بعد از آن است. کفاره نیز در شرایطی باید پرداخت شود که اقدام عمدی و بدون مجوز شرعی صورت گرفته باشد.

مقدار دیه سقط جنین بر اساس مراحل رشد جنین در فقه اسلامی به‌طور مشخص تعیین شده است. بر این اساس، میزان دیه از مرحله نطفه تا زمان ولوج روح (دمیده شدن روح) و حتی پس از آن متفاوت است:

دیه نطفه (از زمان لقاح تا 40 روز)

دیه نطفه در این مرحله، معمولاً یک بیستم دیه کامل انسان است.

دیه علقه (از 40 تا 80 روز)

در این مرحله که جنین به‌صورت "علق" درآمده، دیه آن یک دهم دیه کامل است.

دیه مضغه (از 80 تا 120 روز)

در این مرحله که جنین به حالت "مضغه" (قطعه گوشت) درآمده است، دیه آن یک پنجم دیه کامل محسوب می‌شود.

دیه عظام (از 120 روز به بعد، پیش از ولوج روح)

وقتی جنین به شکل استخوان‌بندی درآمده اما هنوز روح در آن دمیده نشده، دیه نصف دیه کامل است.

دیه پس از ولوج روح (پس از 120 روز)

پس از دمیده شدن روح، دیه کامل یک انسان در نظر گرفته می‌شود و دیه آن معادل دیه یک انسان کامل است.

دیدگاه مراجع معاصر

در سال‌های اخیر، با پیشرفت علم پزشکی و امکان تشخیص زودهنگام بیماری‌های ژنتیکی و مشکلات جنینی، برخی از مراجع معاصر نظرات جدیدتری در رابطه با سقط جنین قبل از ولوج روح ارائه داده‌اند. برخی از مراجع در صورت تأیید مشکلات ژنتیکی جدی که زندگی آینده جنین را مختل می‌کند، سقط جنین را پیش از ۱۲۰ روز مجاز می‌دانند.

موارد جواز سقط

نقص جنین

برخی فقها از بین بردن جنینی ناقص الخلقه یا معلول را چنانچه نگهداری از آن موجب مشقت فوق العاده باشد، پیش از دمیده شدن روح (چهار ماهگی) جایز دانسته‌اند. آیت الله خامنه‌ای، آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت الله فیاض از این دسته‌اند. این دسته از فقها جنین پیش از چهار ماهگی را مصداق انسان کامل نمی‌دانند. بنا بر این از بین بردن آن را مشمول ادله‌ی حرمت قتل نفس محترمه نمی‌دانند.

ضرر به مادر

در برخی موارد حفظ جنین موجب به خطر افتادن حیات مادر می‌شود. غالب فقها در چنین مواردی چنانچه جنین قبل از چهار ماهگی باشد، سقط آن را جایز دانسته‌اند.