مجمع‌البیان
مجمع‌البیان از کیست و چه محتوایی دارد؟
مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن اثر امین الاسلام طبرسی(۵۴۸ق)، تفسیری ترتیبی کامل قرآن است. برخی مورخان علت نگارش را نذر مولف برای نوشتن تفسیری بر قرآن دانسته‌اند. تفسیر شامل مباحث قرائت، اعراب، لغات، بیان مشکلات، شأن نزول آیات و قصص و حکایات می‌شود. مجمع‌البیان در ۱۰ جلد به زبان عربی چاپ شده است.
| مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | ابوعلی فضل بن حسن طبرسی |
| تاریخ نگارش | قرن ۶ |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱۰ |
مولف
مجمع‌البیان اثر ابوعلی فضل بن حسن طبرسی ملقب به امین الاسلام است. سال و مکان تولد وی نامشخص است. برخی او را متولد تفرش یا طبرستان می دانند.[۱] وفات او را در سال ۵۴۸ق می‌دانند و در مشهد مدفون است. طبرسی شاگرد ابوعلی فرزند شیخ طوسی است[۲]. ابن‌شهرآشوب و قطب راوندی از مشهورترین شاگردان وی هستند. مجمع‌البیان، جوامع الجامع و اعلام الوری از جمله آثار او است.
محتوا
مجمع البيان در ۱۰ جلد تالیف شده است. کتاب شامل مباحثى چون: قرائت، اعراب، لغات، بيان مشكلات، ذكر مطالب مربوط به معانى و بيان، شأن نزول آيات، اخبار وارد در آيات و شرح و تبيين قصص و حكايات است. اين تفسير، بسيار متأثر از تبيان شيخ طوسى است; با اين تفاوت كه طبرسى با تقسيم بندى مباحث، زمينه استفاده بهتر و گزينش آسان تر استفاده كننده را فراهم ساخته است. مؤلف به بررسی نظرات مفسران شیعه اکتفاء نکرده است و نظريات مفسران اهل‌سنت را نقل و با روش عالمانه نقد مى كند.[۳]
محتوا مجلدات
جلد یک: حمد و بقره تا آیه ۱۸۲
جلد دو: ادامه بقره تا پایان آل‌عمران
جلد سه: نساء و مائده
جلد چهار: انعام، اعراف، انفال
جلد پنج: توبه، یونس، هود، یوسف
جلد شش: رعد، ابراهیم، حجر، نحل، اسراء، کهف، مریم
جلد هفت: طه، سوره انبیاء، حج، مؤمنون، نور، فرقان، شعراء، نمل، قصص
جلد هشت: عنکبوت، روم، لقمان، سجده، احزاب، سبأ، فاطر، یس، صافات، ص، زمر، غافر
جلد نه: فصلت تا صف
جلد ده: جمعه تا ناس
م
انگیزه تالیف
افندی داستانی را درباره تالیف مجمع‌البیان نقل می‌کند؛ زمانی که طبرسی سکته می‌کند، خانواده وی با گمان مرگ او، وی را دفن می‌کنند. او که در قبر به هوش می‌آید نذر می کند که اگر خداوند او را از قبر نجات دهد تفسیری بر قرآن بنویسد. همان شب، شخصی برای دزدیدن کفن او قبر وی را می‌شکافد و طبرسی نجات پیدا می‌کند و نذر خود را انجام می‌دهد.[۱]
این داستان را نخستین بار افندی در ریاض‌العلماء نقل می‌کند. محدث نوری بعد از نقل این داستان، بیان می‌کند که اگرچه این داستان مشهور است ولی آن را جز در کتاب افندی در کتاب دیگری پیش از او ندیده است.[۲] طبرسی عالم قرن ۶ است ولی افندی عالم قرن ۱۲ است و منبع او برای نقل این داستان مشخص نمی‌باشد.
جایگاه
تفسير مجمع البيان، يكى از مهم ترين و ارجمندترين تفاسير جهان اسلام است كه دانشمندان شيعه و سنى آن را مورد توجه قرار داده اند و از آن به عنوان يكى از منابع تفسير ياد كرده اند و آن را از جمله تفاسير قديم دانسته اند كه به نيكوترين صورت، با الگوى مناسب و ثابت، تنظيم شده است. شيخ شلتوت ،مفتى بزرگ اهل سنت و دانشمند روشن بين كشور مصر، در مقدمه اى، كه بر اين تفسير نگاشته است، مى نويسد:«مجمع البيان، در ميان كتابهاى تفسيرى بى همتا است. اين تفسير داراى گستردگى ژرف و تنوع در مطالب و ترتيب ممتازى است كه در ميان تفاسير پيش از او بى نظير و در ميان آثار پس از او كم نظير است».
اهميت مجمع البيان به سبب جامعيت، اتقان و استحكام مطالب، ترتيب دقيق، تفسير روشن و سودمند و انصاف در نقد و بررسى آرا است. مرحوم قاضى نورالله شوشترى مى نويسد: «تفسير كبير او، كه مسمي به مجمع البيان است، در جامعيت او در فنون، فضل و كمال بيان، كافى و دليل وافى است».[۴]
نشر و ترجمه
اين كتاب در 10 جلد به زبان عربي توسط موسسه الاعلمي للمطبوعات بيروت در سال 1415 ه.ق به چاپ رسيده است.همچنين ترجمه اين کتاب در 20 جلد به فارسي توسط سید هاشم رسولی محلاتی عرضه شده است.
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ افندی، میرزا عبدالله، ریاض‌العلماء و حیاض الفضلاء، مطبعة الخیام، بی‌تا،بی‌جا، ج۴، ص۳۵۷
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ محدث نوری، حسین، خاتمة مستدرک الوسائل، موسسه آل‌بیت(ع) لاحیاء التراث، قم، بی‌تا، ج۳، ص۷۰
- ↑ طبرسی، فضل‌بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، موسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۷
- ↑ شوشتری، قاضی نورالله، مجالس‌المومنین، انتشارات اسلامیه، تهران، ۱۳۷۷ش، ج۱ ص۴۹۰