شرح اصول کافی (کتاب)
شرح اصول کافی اثر ملاصدرا که به شیوه‌ای عرفانی احادیث کتاب اصول کافی را شرح داده است. این کتاب ژرف‌ترین و عمیق‌ترین شرح اصول کافی دانسته شده است. ملاصدرا در مقدمه شرح خود، به بیان ارزش و جایگاه حدیث در میان مسلمانان پرداخته و احادیث الکافی را بهترین احادیث نقل شده از ائمه(ع) دانسته است. دانش و عمق نگاه ملاصدرا در زمینه دانش‌های حدیثی، اعم از فقه الحدیث، رجال الحدیث و مصطلحات حدیث مورد توجه عالمان قرار گرفته است.
| شرح اصول کافی | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | ملاصدرا |
| تاریخ نگارش | قرن یازدهم هجری قمری |
| موضوع | تفسیر روایات کتاب اصول کافی |
| زبان | عربی |
| به تصحیح | محمد خواجوی |
| اطلاعات نشر | |
| محل نشر | تهران |
ارائه بحث‌های مبسوط و دقیق رجالی، یادکرد دانش‌های حدیثی، شرح و بسط کامل روایات، توجه به دیدگاه‌های مختلف، ابهام‌زدایی و برداشت‌های دقیق از جمله امتیازات این کتاب شمرده شده است. ملاصدرا در کتاب خود در ابتدا، سند روایت را به نقل از الکافی ارائه می‌کند و پس از ذکر نام هر راوی، به بحث‌های رجالی درباره وثاقت یا ضعف او پرداخته، آنگاه متن روایت را نقل کرده و در پی آن، روایت را از جهت لغوی و مدلولی شرح داده است. شرح اصول الکافی در سال ۱۰۴۴ق، و در اواخر عمر ملاصدرا نوشته شده است.
تفسیر ملاصدرا بر کتاب کافی به او در میان فقهای اسلامی و علمای حدیث جایگاه خاصی بخشیده است. گفته شده امام خمینی در دو کتاب اربعین و شرح حدیث جنود عقل و جهل، متأثر از شرح اصول الکافی ملاصدرا بوده است. این کتاب توسط محمد خواجوی در سال ۱۳۶۶ش چاپ شد.
معرفی
شرح اصول کافی یکی از آثار دینی اصلی ملاصدرا است و به شیوه‌ای عرفانی در باب اکثر مضامین اساسی تشیع بحث می‌کند. و شاید مهمترین تفسیری است که تاکنون بر این کتاب نوشته شده است. اگرچه این کتاب اثری حجیم است اما هرگز کامل نشد؛ زیرا شرح این متن تنها تا فصل یازدهم کتاب الحج می‌رسد و بحث به‌طور ناگهانی در وسط یک دستاورد مهم قطع می‌شود.[۱] تفسیر صدرا بر این کتاب به او در میان فقهای اسلامی و علمای حدیث جایگاه خاصی بخشیده است.[۲]
شرح ملاصدرا، در کنار دو شرح دیگر، یعنی شرح علامه مجلسی، معروف به مرآة العقول، و شرح ملاصالح مازندرانی، معروف به شرح اصول الکافی، از جمله مهمترین شرح‌های نوشته شده بر کتاب الکافی است. ملاصدرا، در مقدمه شرح خود، به بیان ارزش و جایگاه حدیث در میان مسلمانان پرداخته و احادیث الکافی را بهترین احادیث نقل شده از ائمه(ع) دانسته است.[۳]
شرح اصول الکافی در سال ۱۰۴۴ق، نوشته شده است؛ از این جهت شرح اصول الکافی، آخرین اثر یا از آخرین آثار ملاّصدراست که آن را در اواخر عمر، یعنی در ۶۵سالگی تألیف کرده و نسبت به دو کتاب عظیم دیگر او تفسیر و اسفار مؤخّر است.[۴]
نویسنده
صدرالدین محمد شیرازی(۹۷۹–۱۰۵۰ق) مشهور به ملاصدرا،[۵] فیلسوف،[۶] عارف و بنیانگذار مکتب فلسفی حکمت متعالیه است که به عنوان سومین مکتب مهم فلسفی در جهان اسلام به‌شمار می‌رود.[۷] او نظام فلسفی خود را در مهمترین کتاب خود الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة معروف به اسفار تبیین کرد.[۸]
جایگاه
شرح اصول کافی، ژرف‌ترین و عمیق‌ترین شرح اصول کافی دانسته شده است که به قلم ملاصدرا تدوین یافته است.[۹] اهتمام شارح به جایگاه متن در شرح روایات، تسلط وی در دانش حدیث را نشان می‌دهد. او با گردآوری قواعد مرتبط با مباحث ادبی اعم از لغت، اشتقاق، صرف، نحو و علوم بلاغی در فهم ظاهر احادیث کوشیده و با دقت در نقد احادیث و شرح و تفسیر آنها به ویژه احادیث غریب و مشکل، سعی وافری مبذول داشته است؛ به گونه‌ای که تحقیقات وی پیرامون مباحث ادبی، به اثر ماندگار او جایگاهی والا بخشیده است و تسلط وی را در تبیین نکته‌های ادبی و جستارهای بلاغی نمایان می‌کند.[۱۰]
دانش و عمق نگاه ملاصدرا در زمینه دانش‌های حدیثی، اعم از فقه الحدیث، رجال الحدیث و مصطلحات حدیث مورد توجه عالمان قرار گرفته است. علامه شعرانی درباره شرح اصول کافی اثر ملاصدرا گفته است: «او در این شرح، نوآوری داشته و در تبیین گفتار ائمه(ع) درباره توحید و مسائل اصولی، مباحث برهانی را آورده، نه ادلّه خطابی برای اقناع عوام… و آن که در شرح پیشگام است، بر سایر شارحان برتری دارد؛ چه، تمام آنچه در شرح‌های بعدی آمده، یا از لفظ و عین عبارت و محتوای شرح ملّاصدرا برگرفته‌اند، یا تنها از معنا و محتوای آن برگرفته و از مطالعه آن شرح، الهام گرفته و مطالبی نزدیک به آن را گفته‌اند.»[۱۱]
انتخاب کتاب کافی برای شرح به این دلیل بوده که او این کتاب را بهترین اثر در این موضوع می‌دانسته است؛ زیرا در تمجید از این کتاب چنین آورده است: «بهترین احادیث گردآوری شده و گرانبهاترین گفتار گوهر بار که از سوی ائمه(ع) برای ما نقل و روایت شده است[۱۲]. گفته شده امام خمینی در دو کتاب اربعین و شرح حدیث جنود عقل و جهل، متأثر از شرح اصول الکافی ملاصدرا بوده است.[۱۳]
محتوا و ویژگی
شرح اصول الکافی، شامل: کتاب العقل، کتاب فضل العلم، کتاب التوحید و… تا باب یازدهم (کتاب الحجّة) از اصول کافی و جمعاً شامل شرح ۵۰۳ حدیث است.[۱۴] ملّاصدرا در کتاب خود در ابتدا، سند روایت را به نقل از الکافی ارائه می‌کند و پس از ذکر نام هر راوی، به بحث‌های رجالی درباره وثاقت یا ضعف او پرداخته، آنگاه متن روایت را نقل کرده و در پی آن، روایت را از جهت لغوی و مدلولی شرح داده است.[۱۵] ملاصدرا در شرح اصول الکافی، سند احادیث را هم مورد بررسی قرارداده و از کتاب‌های رجالی مانند «رجال» و «فهرست» شیخ طوسی، «رجال» کشّی، «رجال» نجاشی، «التحریر الطاووسی»، «خلاصة الأقوال» علاّمه حلّی، نام برده و از آنها استفاده کرده است؛ اما گفته شده که ملاصدرا فقط به «نقد الرجال» تفرشی و «رجال وسیط» استرآبادی رجوع می‌کرده و از بقیه کتاب‌ها توسط این دو کتاب استفاده کرده است.[۱۶]
برخی ادعا کرده‌اند صدرالمتألهین در علم رجال، فوق‌العاده نبوده و از نسخه خطّی «شرح أصول الکافی» به خطّ مؤلف، بر می‌آید که در آغاز، تصمیم بررسی رجال سند احادیث را نداشته؛ زیرا بحث‌های مربوط به سند، در حاشیه نسخه اضافه شده است. البته ملاّصدرا در چند جا در بحث‌های رجالی، اظهار نظر و داوری هم کرده است.[۱۷]
امتیازاتی برای این کتاب برشمرده‌اند؛ از جمله: ارائه بحث‌های مبسوط و دقیق رجالی، یادکرد دانش‌های حدیثی، شرح و بسط کامل روایات، توجه به دیدگاه‌های مختلف، ابهام‌زدایی و برداشت‌های دقیق.[۱۸]
چاپ
این کتاب در سال ۱۲۸۲ق، در یک جلد رحلی چاپ سنگی سپس در سه جلد وزیری چاپ حروفی شده است.[۱۹] این اثر به تصحیح محمد خواجوی در سال ۱۳۶۶ش چاپ شد.[۲۰]
منابع
- ↑ نصر، سیدحسین، صدرالمتألهین شیرازی و حکمت متعالیه، ترجمه حسین سوزنچی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهرودی، ۱۳۸۷ش، ص۷۴.
- ↑ میثمی، سایه، ملاصدرا، ترجمه محمدرضا مرادی طادی، تهران، نشر نامک، ۱۴۰۳ش، ص۲۵.
- ↑ «شرح ملّاصدرا بر اُصول الکافی»، حدیث‌نت، بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۳.
- ↑ استادی، رضا، «ده نکته درباره «شرح اصول کافی» ملاّصدرا»، علوم حدیث، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۸ش، ص۱۰.
- ↑ کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران، مینوی خرد، ۱۳۹۲ش، ص۴۲۵.
- ↑ زمانیان، محمدتقی، «سیری در افکار ملاصدرا»، دانشکده، شماره ۳، سال اول تابستان ۱۳۵۴ش، ص۱۴۴.
- ↑ میثمی، سایه، ملاصدرا، ترجمه محمدرضا مرادی طادی، تهران، نشر نامک، ۱۴۰۳ش، ص۲۰ و ۲۴.
- ↑ فنا، فاطمه، «حکمت متعالیه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۳، ذیل مدخل؛ کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران، مینوی خرد، ۱۳۹۲ش، ص۴۲۵.
- ↑ میر احمدی، عبدالله، و مونا امانی‌پور، «گونه‌های تبیین مباحث ادبی در شرح اصول کافی ملاصدرا»، حدیث نت، بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۳.
- ↑ میر احمدی، عبدالله، و مونا امانی‌پور، «گونه‌های تبیین مباحث ادبی در شرح اصول کافی ملاصدرا»، حدیث نت، بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۳.
- ↑ نصری، علی، «نگاهی به شرح صدر المتألهین بر اصول الکافی»، حدیث نت، بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۳ش.
- ↑ استادی، رضا، «ده نکته درباره «شرح اصول کافی» ملاّصدرا»، علوم حدیث، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۸ش، ص۱۵.
- ↑ استادی، رضا، «ده نکته درباره «شرح اصول کافی» ملاّصدرا»، علوم حدیث، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۸ش، ص۳۹.
- ↑ استادی، رضا، «ده نکته درباره «شرح اصول کافی» ملاّصدرا»، علوم حدیث، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۸ش، ص۱۵.
- ↑ نصری، علی، «نگاهی به شرح صدر المتألهین بر اصول الکافی»، حدیث نت، بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۳ش.
- ↑ استادی، رضا، «ده نکته درباره «شرح اصول کافی» ملاّصدرا»، علوم حدیث، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۸ش، ص۳۷.
- ↑ استادی، رضا، «ده نکته درباره «شرح اصول کافی» ملاّصدرا»، علوم حدیث، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۸ش، ص۳۷.
- ↑ نصری، علی، «نگاهی به شرح صدر المتألهین بر اصول الکافی»، حدیث نت، بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۳ش.
- ↑ استادی، رضا، «ده نکته درباره «شرح اصول کافی» ملاّصدرا»، علوم حدیث، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۸ش، ص۸.
- ↑ نصر، سیدحسین، صدرالمتألهین شیرازی و حکمت متعالیه، ترجمه حسین سوزنچی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهرودی، ۱۳۸۷ش، ص۷۵.