فترت وحی

سؤال

نظر مستشرقان و خاورشناسان در مورد فترت وحی چه می¬باشد؟

فترت(فتور) در لغت «سكون بعد از حدّت، نرمى پس از شدّت، ضعف بعد از قوّت» گفته شده است.

فترتِ وحى، تأخیر در وحی است که بر رسول خدا(ص) نازل می‌شده است. این تأخیر در پاسخ مشرکان در خصوص سوالات مربوط به داستان اصحاب کهف، موسى و خضر، و یأجوج و مأجوج رخ داده و نیز بیش از چهل روز به طول نکشیده است. طولانی‌تر از آن در تاریخ ثبت نشده‏ است.

وحى در مدت نزول قرآن همواره میان جبرئیل ع و پیامبر ص جریان نداشته است؛ بلکه هر از گاهى آن رشته متصل می‏گشته و جبرئیل تعالیم الهى را به پیامبر(ص) وحى می‌‏کرده اما در این میان یک یا چند بار رشته‌‏ وحى انقطاع یافته ‏است که پیامبر(ص) و قومش را به خود مشغول ساخته است این نحوه‏ انقطاع وحى، به فترت وحى تعبیر شده است.

این انقطاع وحی در نازل شدن چند سوره بوده است:

۱. قبل از نازل شدن سوره‏ ضحى که حداکثر چهل روز بوده است. ۲. قبل از نازل شدن سوره مدثر که پس از آن وحى مستمر شده است. ۳.در اثناء سوره مریم: پس از نزول بخشى از سوره‏ مریم حداکثر چهل روز در وحى فترت پدید آمد. ۴. پیش از سوره‏ کهف پیش از نزول سوره‏ کهف، حداکثر چهل روز جریان وحى متوقف شد.

نظر مستشرقان و خاورشناسان

مستشرقین همچون لامانس (م۱۹۳۷م) و رژی بلاشر (۱۹۷۳م) پیرامون قرآن و فترتِ وحی نظراتی دارند که نمیتوان آنها را بدون هیچ تحلیلی عنوان کرد چرا که آنها فقط دریافت‌های خود را مطرح کرده و اینکه این نظریات آنان درست باشند نمی‌توان به آنها استناد نمود. مستشرقین در همه زمینه‌ها تخصصی و غیر تخصصی مانند اسلام شناسی، عرب شناسی و هندشناسی و غیره با اطلاعات، سلیقه و فرهنگ حاکم بر خودشان نظر داده‌اند.

به طور کلی مستشرقین در خصوص فترت وحی و تأثیر آن در مکی و مدنی بودن مطالبی را مطرح کرده اند که ما به طور خلاصه به نظر دو تن از این شخصیت‌ها اشاره می‌کنیم:

۱. لامانس، در كتاب « الاسلام »مسئله فترت و تأثیر آن در سوره های مکی را مطرح می‌کند. این مستشرق می گوید که چون فترت در وحی در زمانی اتفاق می‌افتاده است که پیامبر اسلام (ص) در مکه بوده است و لذا این مسئله بر سوره‌های مکی تأثیراتی داشته که در سوره های مدنی دیده نمی‌شود و آنها عبارت اند از:

- ايجاز در اسلوب

- كوتاهي سوره‌ها

- آيات مقطعه

- آيات و سور جمله واحداند که معناي كاملي ندارد.

- توصيفات قيامت و همراه وحشت و غم

- همراه قسم و سوگند به پديده هاي طبيعي وحسي.

- از کتابهای مقدس مطالبی عنوان شده.

اما نقد : این نظریه درست نیست چرا که در بخش سور مكي، سوره هاي بلندي نظير « سوره انعام» ودر بخش مدني، سوره هاي كوتاهي نظير« سوره نصر» وجود دارد. از طرفی رابطه و پیوستگی بین سور وجود دارد چرا که شخصی اگر بهره اي از بلاغت داشته باشد، رابطه مستحكم ميان اجزاي قرآن را مشاهده مي كند..

۲. رژی بلاشر

رژی بلاشر (Regis Blachere) مستشرق فرانسوی متولد سال ۱۹۰۰ م است که از مهمترین آثار وی درباره قرآن، در آستانه قرآن و نیز ترجمه قرآن به زبان فرانسه است.

بلاشر می گوید که قبل از فترت وحی ۲۳ سوره نازل شده است و نیز امور زیر را از خواص فترت وحی دانسته که شامل آیات مکی می شود:

- اين مرحله از دعوت اسلامي، دشمني قريش با پيامبر اكرم رو به كاهش رفته و در عين حال روابط بين آنان قطع شده است واين مهم، بدان جهت بود كه پيامبر اكرم قريش را به كنارگذاشتن بتها، تاكيد بر وحدانيت خداوند وجلوگيري از بهره كشي بردگان وفقرا فراخوانده و در نتيجه باعث از دست رفتن امتيازات طبقاتي قريش شده است.

- غالبا مقطعه و داراي يك ريتم وآوازي معين هستند.

- باقسم و سوگند به پديده هاي طبيعي و حسي همراه است .

- قصص انبيا واقوام گذشته.

بلاشر از پيامبر اكرم شخصيتي شتاب زده، متردد ازتكليف، تاثير پذيرفته از محيط اجتماعي منحط مكه و...ياد مي كند.. که این مطلب مورد انکار اجماع مسلمین است. و نیز مطالبی را که به آیات مکی نسبت داده است از آثار فترت وحی به شمار نمی آید بلکه فترت در وحی به جهت مصالحی بوده است که از طرف خداوند مورد توجه بوده است.

مطالعه بيشتر

زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۶ ق.

1. طباطبائي، محمد حسين، ‌الميزان في تفسير القرآن، منشورات الاعلمي للمطبوعات، بيروت، ۱۳۹۳ق، چاپ دوم. 2. 3. معرفت، محمد هادي، التمهيد في علوم القرآن، مؤسسه نشر اسلامي، قم، ۱۴۱۲ق. 4. 5. معرفت، محمد هادي، صيانه القرآن من التحريف، قم، دار القرآن الكريم، ۱۴۱۰ق، چاپ اول. 6. 7. میرمحمدی، ابوالفضل، بحوث فی تاریخ القرآن و علومه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۰ق

منابع

12. {{شاخه 13. | شاخه اصلی = کلام 14. |شاخه فرعی۱ = نبوت 15. |شاخه فرعی۲ = وحی 16. |شاخه فرعی۳ = 17. }} 18. {{تکمیل مقاله 19. | شناسه = 20. | تیترها = 21. | ویرایش = 22. | لینک‌دهی = 23. | ناوبری = 24. | نمایه = 25. | تغییر مسیر = 26. | ارجاعات = 27. | بازبینی = 28. | تکمیل = 29. | اولویت = 30. | کیفیت = 31. }} 32.