دین پیامبر اسلام پیش از بعثت

سؤال

پیامبر اسلام قبل از بعثت و در میان مردم مشرک عربستان، از چه دینی پی روی می‌کرده است؟

همهٔ فرقه‌های مسلمان، جز شمار اندکی از آنان، بر این باورند که پیامبران الهی پیش از آن که به رسالت برگزیده شوند، موحّد و خداپرست بوده و اندیشهٔ خود را به شرک نیالوده اند. رشد و پرورش در دامان مادرانی پاک‌دامن و پدرانی درست کار، یکی از زمینه‌های فراهم آمدن چنین ایمانی است: «پس آنان را در بِه‌ترین ودیعت جای به امانت سپرد و در نیکوترین قرارگاه مستقر کرد؛ از پشتی به پشت دیگرش داد، همگی بزرگوار و زهدان‌هایی پاک و بی عیب و عار». در بارهٔ دین پیامبر گرامی اسلام پیش از نبوت، دیدگاه‌های گوناگونی پدید آمده و گزینه‌هایی چون یهودیت، مسیحیت، دین حنیف (شریعت حضرت ابراهیم (علیه السلام)) و دین اسلام مطرح شده است؛ اما آنچه تردیدی را برنمی‌تابد، یکتاپرستی آن حضرت و بیزاری وی از بت‌ها است. با این همه، برخی از مسلمانان پاره ای از آیات قرآن را دست آویز خویش ساخته، زندگی رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) پیش از بعثت را آمیخته با شرک و بت‌پرستی دانسته‌اند. این برداشت نادرست در سخنان یکی از خاورشناسان، چنین بازتاب یافته است: در سال‌های آغازین اسلام، ضعف‌ها و خطاهای اخلاقی محمّد (صلی الله علیه وآله وسلم) آزادانه بازگو می‌شد، هر چند گرایشی متناقض با آن وجود داشت که در صدد بود کاستی‌های پیامبر را به حداقل برساند و به ویژه بر این نکته تأکید ورزد که ایشان هرگز به پرستش بت نپرداخته است.

نقد و بررسی واقعیت‌های تاریخی، بی‌پایه بودن چنین سخنانی را به خوبی می‌نمایانند و بر ایمان آن حضرت به خدای یگانه، مُهر تأیید می‌زنند. برای نمونه:

1. رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) به گواهی تاریخ و تأکید روایات، دارای نیاکانی یکتاپرست بوده و اجداد ایشان پیرو دین حنیف و تابع حضرت ابراهیم (علیه السلام) به شمار می‌آمدند. این، خود از شواهدی است که عصمت آن حضرت از شرک را پذیرفتنی می‌سازد.
2. امیرمؤمنان بارها در برابر مردمی که با سرگذشت پیامبر خدا آشنا بودند، بر عصمت وی از خردسالی و پیراستگی او از شرک و گناه تأکید می‌ورزد و پیشینهٔ درخشان او و خاندانش را یادآور می‌شود و بدین وسیله، گواهی روشن فراروی آدمیان طول تاریخ می‌نهد. در یکی از خطبه‌های نهج البلاغه در این باره چنین می‌خوانیم: «وَ لَقَدْ قَرَنَ اللّه بِهِ مِنْ لَدُنْ أَنْ کَانَ فَطِیماً أَعْظَمَ مَلَک مِنْ مَلَائِکَتِهِ یَسْلُکُ بِهِ طَرِیقَ الْمَکَارِمِ وَ مَحَاسِنَ أَخْلَاقِ الْعَالَمِ لَیْلَهُ وَ نَهَارَهُ» ; هنگامی که از شیر گرفته شد، خدا بزرگ‌ترین فرشته از فرشتگانش را شب و روز هم‌نشین او فرمود، تا راه‌های بزرگواری را پیمود و خوی‌های نیکوی جهان را فراهم نمود.
3. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) در سنین خردسالی در سفری به شام، با راهبی به نام بحیرا برخورد نمود. وقتی بحیرای راهب نشانه‌های پیامبر خاتم را در سیمای محمّد نوجوان مشاهده کرد و برای آزمودنش او را به دو بت لات و عزّی سوگند داد، همگان این جملهٔ به یاد ماندنی را از آن حضرت شنیدند: «لا تَسألنی بِهِما، فَوَ اللّه ما اَبغضتُ شَیئَاً بُغضهما» ; مرا به این دو بت سوگند مده؛ به خدا قسم هیچ‌گاه چیزی نزد من منفورتر از آن دو نبوده است.
4. در منابع تاریخی از اعمال عبادی رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) که پیش از بعثت انجام می‌گرفته هم چون نماز، روزه، حج و طواف خانهٔ خدا سخن به میان آمده و عزلت گزینی در غار حرا، از عادات دیرینهٔ حضرت به شمار رفته است. البته پاره ای از مشرکان نیز خانهٔ کعبه را محترم شمرده، کارهایی را به عنوان اعمال حج انجام می‌دادند؛ اما حج پیامبر با عادات آنان، که با شعار شرک قرین بود، هم خوانی نداشت و سازگاری آن با حج ابراهیمی در مناسکی چون وقوف در عرفات آشکار می‌گشت. پرهیز آن حضرت از گوشت مردار نیز از چشم تاریخ پوشیده نمانده و برگ دیگری بر شواهد دین باوری وی افزوده است.
5. پس از بعثت، مخالفان کینه‌توز پیامبر از هیچ نسبت ناروایی خودداری نورزیدند و حتّی وی را دیوانه و ساحر نامیدند؛ اما هیچ‌گاه افکار عمومی را برای متهم ساختن پیامبر به انحراف عقیدتی یا عملی پیش از بعثت آماده ندیدند. مشرکانی که از پذیرش دعوت پیامبر سر باز زده، می‌گفتند: «آیا ما را از پرستش آنچه پدرانمان می‌پرستیدند بازمی‌داری؟» اگر می‌توانستند این را نیز می‌افزودند که تو خود نیز پیش از این، سر بر آستان بت می ساییدی.