تبلیغ دین در قرآن

سؤال

با استناد به کدام آیات باید برای دین تبلیغ کنیم؟

قرآن واژه «بلغ» و مشتقّات آنرا بیش از بیست بار به كار برده است که اهمیت تبلیغ را می‌رساند.

آیاتی از قرآن لازم بودن تبلیغ دین را ثابت می‌کند از جمله: تبلیغ وظیفه پیامبران الهی؛ زنده كردن جامعه هدف تبلیغ دین الهی؛ شکیبایی در تبلیغ دین؛ مامور بودن پیامبران به دعوت جامعه؛ واجب بودن تحصيل معارف دینی براي تبليغ.

عناوين ديگرى مانند: هدايت، دعوت، موعظه، بشارت دهی، انذار، امر به معروف و نهى از منكر، لزوم تبلیغ دین را می‌رساند.

تبلیغ مهم‌ترين وظيفه انبياى الهى

تبلیغ یکی از وظایف اصلی پیامبران الهی است و قرآن بارها به این نکته تاکید کرده است.

قرآن رساندن پيام‌هاى خداوند به انديشه و دل مردم را، مهم‌ترين وظيفه انبياى الهى می‌داند: ﴿هُوَ الَّذي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَه وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفي‏ ضَلالٍ مُبينٍ؛ و كسى است كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولى از خودشان برانگيخت كه آياتش را بر آنها مى‏‌خواند و آنها را تزكيه مى‏‌كند و به آنان كتاب و حكمت مى‏‌آموزد هر چند پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند!﴾(جمعه:۲)

زنده كردن جامعه هدف تبلیغ دین الهی

خداوند هدف تبلیغ و دعوت پیامبران را زنده کردن مردمان جامعه دانسته است: ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اسْتَجيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْييكُمْ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! دعوت خدا و پيامبر را اجابت كنيد هنگامى كه شما را به سوى چيزى مى‏خواند كه شما را حيات مى‏بخشد!﴾(انفال:۲۴)

دعوت اسلام، دعوت به سوى حيات و زندگى است حيات معنوى، حيات مادى، حيات فرهنگى، حيات اقتصادى، حيات سياسى بمعناى واقعى، حيات اخلاقى، حیات اجتماعى و بالاخره حيات و زندگى در تمام زمينه‏‌ها. اين تعبير كوتاه‌‏ترين و جامع‏‌ترين تعبيرى است كه در باره اسلام آمده است اگر كسى بپرسد اسلام هدفش چيست؟ چه چيز مى‏‌تواند به ما بدهد؟ در يك جمله كوتاه مى‏‌گویيم هدفش حيات در تمام زمينه‏‌هاست. قرآن زنده شدن یک نفر را معادل زنده شدن همه مردم معرفی می‏‌کند:﴿وَ مَنْ أَحْياها فَكَأَنَّما أَحْيَا النَّاسَ جَميعاً؛ و هر كس، انسانى را از مرگ رهايى بخشد، چنان است كه گويى همه مردم را زنده كرده است.﴾(مائده:۳۲)

شکیبایی در تبلیغ دین

وجوب استقامت در راه تبليغ دين و انجام دادن رسالت دينى از جمله وظایف پیامبران است: ﴿فَلِذلِكَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ؛ پس به همين خاطر تو نيز آنان را به سوى اين آيين واحد الهى دعوت كن و آن چنان كه مأمور شده‌‏اى استقامت نما.﴾(شوری:۱۵) اين است راز كنار يكديگر آمدن «صبر» و «حق»: ﴿وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ﴾(عصر:۳) بدون صبر، حق نمى‌‏تواند پا برجاى بماند.

مامور بودن پیامبران به دعوت جامعه

قرآن در سوره نحل، چند اصل را برای تبلیغ درست دین ترسیم کرده است:

• دعوت به وسیله حکمت(دانش، منطق، استدلال، بدور از فساد و انحراف): ﴿ادْعُ إِلى‏ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ﴾(نحل:۱۲۵)
• دعوت با اندرزهاى نيكو: ﴿وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ﴾(نحل:۱۲۵)
• مناظره با مخالفان با نیکوترین راه: ﴿وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ﴾(نحل:۱۲۵)
• مقابله به مثل در صورت تجاوز طرف مقابل و زیاده‌روی نکردن در این برخورد: ﴿وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ﴾(نحل:۱۲۶)
• شکیبایی و گذشت برتر از مقابله به مثل: ﴿وَ لَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصَّابِرِينَ﴾(نحل:۱۲۶)
• شکیبایی و گذشت بدون هيچ چشم‌داشتی و فقط به خاطر خدا: ﴿وَ اصْبِرْ وَ ما صَبْرُكَ إِلَّا بِاللَّهِ﴾(نحل:۱۲۷)
• ناامید نشدن از اثرگذاری تبلیغ دین: ﴿وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ﴾(نحل:۱۲۷)
• نگران توطئه دشمن نشدن: ﴿وَ لا تَكُ فِي ضَيْقٍ مِمَّا يَمْكُرُونَ﴾(نحل:۱۲۷)
• تقوی پیشه‌گی و نیکو رفتاری در تبلیغ دین: ﴿إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ الَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ﴾(نحل:۱۲۸)

اصول ترسیم شده بیانگر اهمیت تبلیغ دین خدا و لازم بودن آن را می‌رساند.

واجب بودن تحصيل براي تبليغ

تحصیل معارف الهی یکی از وظایف مومنان است: ﴿وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّه فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَه مِنْهُمْ طائِفَه لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ؛ شايسته نيست مؤمنان همگى (بسوى ميدان جهاد) كوچ كنند؛ چرا از هر گروهى از آنان، طايفه‌‏اى كوچ نمى‏‌كند (و طايفه‏‌اى در مدينه بماند)، تا در دين (و معارف و احكام اسلام) آگاهى يابند و به هنگام بازگشت بسوى قوم خود، آنها را بيم دهند؟! شايد (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند، و خوددارى كنند.﴾(توبه:۱۲۲)

مومنان وظیفه دارند در هر عصری جامعه را به خوبی‌ها دعوت کنند، از زشتی‌ها بازدارند: ﴿وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّه يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ بايد از ميان شما، جمعى دعوت به نيكى، و امر به معروف و نهى از منكر كنند! و آنها همان رستگارانند.﴾(آل عمران:۱۰۴)

آیات مربوط به هدایت‌گر بودن پامبران، دستور به دعوت جامعه به ایمان و عمل نیکو، موعظه کردن جامعه، بشارت دهی و انذار جامعه، امر به معروف و نهى از منكر، لزوم تبلیغ دین را می‌رساند.