مقدمه‌ای بر فقه شیعه (کتاب)
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
کتاب مقدمه‌ای بر فقه شیعه از کیست و چه محتوایی دارد؟
مقدمه‌ای بر فقه شیعه، کلیات و کتابشناسی، کتابی از حسین مدرسی طباطبایی است درباره کلیات و ادوار فقه و معرفی منابع مهم شیعه. این اثر در دو قسمت تدوین شده است. قسمت اول آن ساختمان کلی فقه شیعه را بررسی میکند که رؤوس مطالب فقه و ادوار فقه شیعه از آن جمله است. این قسمت، بخشی کوتاهی از کتاب را شامل می‌شود. بخش مهم و طولانی کتاب قسمت دوم آن است که بیشتر حجم کتاب را دربردارد و منابع مهم فقه شیعه را معرفی میکند.
| مقدمه‌ای بر فقه شیعه | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | سیدحسین مدرس طباطبایی |
| موضوع | فقه شیعه |
| زبان | انگلیسی |
| تعداد صفحات | ۴۴۷ |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | بنیاد پژوهش‌های اسلامی، آستان قدرس رضوی |
| محل نشر | مشهد |
| ترجمه فارسی | |
| مترجم | محمد آصف فکرت |
این اثر توسط انتشارات آستان قدس رضوی و با ترجمه محمدآصف فکرت منتشر شده است.
معرفی
مدرسی طباطبایی درباره انگیزه اصلی نوشتن این کتاب را پر کردن خلاء چشمگیری بیان کرده است که در فرهنگ حقوقی غرب نسبت به نظام حقوقی شیعی وجود داشت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی إیران که به طرز بی‌سابقه ای أفکار جهانیان به سوی مکتب تشیع و زیر بنای فکری و محتوای فرهنگی آن جلب شد، به خاطر فقدان منابع لازم در زبانهای اروپایی در این زمینه، احساس نیاز مبرم به آثاری از این دست فزونی گرفت. خلأ معلومات در این مورد آن قدر زیاد بود که فی المثل در " کتابشناسی فقه اسلام " که توسط یکی از متخصصان حقوق اسلامی در غرب تدوین شده و مشتمل بر نام و نشان ۳۰۵ منبع از منابع فقهی اسلامی به زبان عربی است، در لیست منابع فقه شیعه اثنا عشری تنها دو کتاب (شرایع الاسلام و مختصر نافع) نام برده شده است. بگذریم که مذهب خوارج اباضی را نیز شاخه ای از تشیع دانسته و آن را ذیل مکاتب فقه شیعه قرار داده‌اند.
این کمبود وخلا نویسنده را که از شیفتگان نظام فقاهت و مکتب حقوقی شیعی است بر آن داشت که به عنوان نخستین گام برای معرفی این نظام پیشرفته و قویم و مستحکم علمی، که از دست‌آوردهای عظیم فکر و اندیشه حقوقی بشری است اثری فشرده در اختیار خوانندگان و علاقمندان مباحث حقوقی قرار دهد، که در آن خطوط اصلی این مکتب نشان داده شده و فهرستی از منابعی که یک پژوهنده آشنا به زبانهای شرقی می‌تواند از آنها برای یک کار تحقیقی پیرامون این مکتب استفاده کند در دسترس بگذارد. کتاب حاضر محصول آن فکر بود.[۱]
نویسنده
سیدحسین مدرسی طباطبایی (متولد ۱۳۲۰ ش در قم) استاد و پژوهشگر علوم اسلامی، پس از تحصیلات جدید به حوزهٔ علمیه پیوست. سطوح عالی فقه و اصول را نزد حضرات آیات فاضل لنکرانی، حسین نوری، یوسف صانعی و آیت‌اللّه سلطانی و متون فلسفی را خدمت آقایان گیلانی، جوادی آملی، محمد شاه‌آبادی و مرحوم مرتضی مطهری فراگرفت. خارج فقه و اصول را عمدتاً در محضر مرحوم آیت‌اللّه سیدمحمد محقق داماد (یک سال) و آیت‌اللّه مرتضی حائری (ده سال) شاگردی کرد. همزمان به تدریس متون درسی رایج در حوزه نیز می‌پرداخت که تا سطوح عالی ادامه داد. از سال ۱۳۵۵ش به صورت پراکنده از سال ۱۳۵۸ مداوم برای ادامهٔ تحصیلات جدید در انگلستان به سر برد. در سال ۱۳۶۱ش دورهٔ دکتری خود را در دانشگاه آکسفورد انگلستان به پایان برد و برای تدریس به دانشگاه پرینستون آمریکا دعوت شد که از آن زمان تاکنون در همان‌جا مقیم و عهده‌دار کرسی Bayard Dodge آن دانشگاه است. او همزمان در دانشکدهٔ مطالعات بین‌المللی دانشگاه کلمبیا در شهر نیویورک و در کالج سینت انتونی دانشگاه آکسفورد نیز عهده‌دار کرسی دانشگاه است. همچنین به تناوب در دانشکدهٔ حقوق دانشگاه ییل و هاروارد نیز تدریس کرده و مدّت نه سال عضو شورای‌عالی نظارت بر دانشگاه هاروارد بوده است. زمین در فقه اسلامی؛ (دو جلد)، قم در قرن نهم هجری، مکتب در فرایند تکامل، مقدمه‌ای بر فقه اسلامی، میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری، از آثار اوست.[۲]
سید حسین مدرسی در قم به دنیا آمد. پس ازگذراندن تحصیلات جدید، به حوزه علمیه پیوست. سطوح عالی فقه و اصول را نزد آقایان مرحوم فاضل لنکرانی، حسین نوری، یوسف صانعی، و مرحوم آیت‌الله‌سلطانی، ومتون فلسفی را خدمت آقایان محمد محمدی گیلانی، جوادی آملی، محمد شاه‌آبادی، و مرحوم مرتضی مطهری فرا گرفت. خارج فقه و اصول را عمدتاً درمحضر مرحوم آیت‌الله سید محمد محقق داماد (یک سال) و آیت‌الله مرتضی حائری طاب ثراه (ده سال) شاگردی کرد. همزمان به تدریس متون‌درسی رایج در حوزه نیز می‌پرداخت که تا سطوح عالی ادامه داد. از سال۱۳۵۵ متناوباً، و از سال ۱۳۵۸ مستمراً، برای ادامه تحصیلات جدید درانگلستان به سر برد. در سال ۱۳۶۱ دوره دکتری خود را در دانشگاه آکسفورد به پایان برد و برای تدریس به دانشگاه پرینستون آمریکا دعوت شد که از آن‌زمان تا کنون در همان‌جا مقیم و عهده‌دار کرسی Bayard Dodge آن دانشگاه‌است. او همزمان در دانشکده مطالعات بین‌المللی دانشگاه کلمبیا در شهرنیویورک، و در کالج سینت انتونی دانشگاه آکسفورد نیز عهده‌دار کرسی مهدی (کلمبیا) و گلستانه (آکسفورد) است. همچنین به تناوب در دانشکده‌حقوق دانشگاه ییل و هاروارد نیز تدریس کرده و مدّت نه سال عضو شورای‌عالی نظارت بر دانشگاه هاروارد بوده‌است. از ایام نوجوانی در اواسط دهه چهل به نوشتن مقالات‌اجتماعی و سپس مذهبی در روزنامه‌ها و مجلات مذهبی (مانند مجله مکتب‌اسلام) می‌پرداخت که سپس با پژوهش‌های تاریخی در مجلات ادبی تهران (مانند ماهنامه‌های وحید و بررسی‌های تاریخی) ادامه داد. در سال‌های ۱۳۵۰تا ۱۳۵۵ شماری کتاب در مورد پیشینه تاریخی شهر قم و اسناد تاریخی به‌چاپ رسانید. در بیست و پنج سال اخیر، تحقیقات و نوشته‌های اسلامی او دردو زمینه فقه اسلامی و تاریخ تشیع متمرکز شده است. موضوعات و مقالات مختلفی که او تاکنون به آن پرداخته است، عبارتند از: علیت نهایی در فلسفه ابن سینا، زنان و روایت احادیث در تاریخ اسلام، مرزهای جامعه شیعی اولیه، تاریخ هستی‌شناسی، فاطمه زهرا(س) در حافظه جمعی مسلمانان، مکتب یگانگی وجود و چهره هنرمند درجامعه اسلامی.[۳]
برگی از تاریخ قزوین، قم نامه، و … از آثار اوست.[۴]
محتوا
این اثر به منظور آشنا ساختن خوانندگان با کلیاتی در باب فقه شیعی تدوین گردیده است. این نوشته در دو بخش است: در بخش نخست وصفی به اجمال از محتوای فقه و أصول فقه شیعی انجام شده، و تحولات آن از نظر تاریخی به اختصار مورد بحث قرار گرفته است. در بخش دوم نام و مشخصات قسمتی از منابع فقهی که مراجعه بدان برای هر بررسی و تحقیق علمی پیرامون مسائل فقهی لازم است به دست داده شده است.[۵]
قسمت اول: ساختمان کلی فقه شیعه
- فصل اول: مکتب فقهی شیعه و مبانی آن.
- فصل دوم: کلیاتی در باب أصول فقه
- فصل سوم: رؤوس مطالب فقه
- فصل چهارم: ادوار فقه شیعه.
قسمت دوم: بخشی از اهم منابع فقه
- اهم آثار در فقه استدلالی
- چند نمونه از رسائل عملیه
- مآخذ کتاب و مشخصات کتابخانه‌ها و فهارس.[۶]
قسمت اول کتاب
مؤلف در قسمت اول کتاب و در فصل اول، به مبانی فقهی شیعه می پردازد و به اختلاف مبانی فقهی شیعه و سنی اشاره دارد که اهل تسنن حدیث نبوی را از صحابه اخذ کرده اند اما شیعه آن را از سوی خاندان وی به دست آورده اند. از سوى ديگر مذاهب فقهى أهل سنت دنباله رو نظرات فقهى چند تن از فقهاء مدينه و عراق اند، ليكن مذاهب فقهى شيعي تابع نظرات امامان أهل بيت هستند.[۷]
مدرسی طباطبایی در فصل دوم قسمت اول کتاب، به تعریف و تبیین مختصر اصول فقه و ادوار آن می پردازد و آثار مهم اصول فقه شیعه را برمی شمرد.[۸]
فصل سوم، رؤوس مطالب فقه را دربردارد که مولف پس از ذکر عناوینی که برخی فقها مطرح کرده اند، سرآخر شرح فشرده ای از محتوای فقه که ابتکار محقق حلی در کتاب شرایع السلام است را بیان می کند که شامل عبادات، عقود، ایقاعات، احکام است و ذیل هرکدام،مباحث مطرح شده در ان را شرح می دهد.[۹]
فصل چهارم این قسمت که فصل مفصل تر این قسمت است، ادوار فقه شیعه را مورد بحث قرار می دهد و از شیخ طوسی و محقق حلی و علامه حلی و صاحب مدارک از نامداران ادوار شیعه نام می برد که این سازمان حقوقی را تجدید بنا کرده اند.[۱۰]
مولف ادوار فقه شيعي را در يك تقسيم بر أساس تحولات عمده فقهى به هشت دوره تقسيم میکند و در زير هر يك از اين ادوار به اجمال خصوصيات هر يك و نام مهمترين دانشمندان تشكيل دهنده هر دوره و مهمترين مآخذ فقهى مربوط به آن را ذكر مى کند.[۱۱] این هشت دوره فقهی عبارتند از:
- دوره حضور امام.
- نخستین قرن غیبت
- متکلمان
- مکتب شیخ الطائفه
- مکتب شهید اول
- فقه دوره صفوی
- مکتب وحید بهبهانی
- مکتب شیخ انصاری.[۱۲]
قسمت دوم کتاب
قسمت دوم کتاب لیست منتخبی است از برخی کتابهای موجود و قابل دستیابی در زمینه فقه شیعه که در دو بخش تنظیم شده است: در بخش نخست أهم آثار فقه استدلالی - أعم از متون جامع و تک نگاری‌ها - که وسیله دانشمندان مشهور شیعی نوشته شده است ذکر می‌شود. بیشتر این دانشمندان کسانی هستند که در مآخذ فقهی به آثار آنان استناد و از آن نقل می‌گردد. در مورد دانشمندان قرن دوازدهم به بعد بیشتر رسائل مفردی که در مسائل مورد اهمیت نوشته‌اند ذکر شده، و از ذکر مجامع فقهی بسیار این دوره‌ها که فهرست آنها خود کتابی حجیم خواهد شد، جز در مورد برخی آثار أهم خود داری شده است در بخش دوم تعدادی از رسائل عملیه که بیشتر به فارسی نوشته شده است به عنوان نمونه یاد می‌شود. این هر دو بخش بر أساس ترتیب تاریخی، با توجه به تاریخ وفات مؤلفان تنظیم گردیده است.[۱۳]
در این قسمت، نسخه‌ها و چاپ‌های ۱۰۷۱ اثر از منابع مهم فقه شیعه معرفی می‌شود. این منابع از قرن چهارم از شیخ صدوق را شامل می‌شود تا قرن چهاردهم قمری با امام خمینی پایان می‌یابد. صدوق، مفید، شریف مرتضی، شیخ طوسی، ابن ادریس، محقق حلی، شهید اول، شهید دوم، مقدس اردبیلی، میرداماد، وحید بهبهانی، صاحب جواهر، سید احمد خوانساری نمونه‌هایی از این نویسندگان هستند.[۱۴]
منابع
- ↑ مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش، ص۷ و ۸.
- ↑ رهبریان، محمدرضا، «آثار و مقاله‌شناسی دکتر حسین مدرسی طباطبایی»، آیینه پژوهش، شماره ۱۳۹، ۱۳۹۲ش، ص۷۹.
- ↑ «سید حسین مدرسی طباطبایی»، مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبانهای اروپایی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «دکتر سید حسین مدرسی طباطبائی»، بنیاد محقق طباطبایی، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۴۰۲ش.
- ↑ مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش، ص۷.
- ↑ مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش، ص۵.
- ↑ مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش، ص۱۱.
- ↑ مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش، ص۱۴ تا ۱۹.
- ↑ مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش، ص۲۱ تا ۲۸.
- ↑ مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش، ص۲۹.
- ↑ مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش، ص۳۰.
- ↑ مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش، ص۳۰ تا ۶۲.
- ↑ مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش، ص۶۵ و ۶۶.
- ↑ مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش، ص۶۷ تا ۳۷۶.