جرعه‌ای از دریا (کتاب)

سؤال

درباره کتاب جرعه ای از دریا توضیحاتی ارایه دهید

جرعه‌ای از دریا مجموعه مقالات و مباحث شخصیت‌شناسی و کتابشناسی، از آیت الله شبیری زنجانی است. این مجموعه چهار جلدی، هر جلد آن، شامل سه بخش آثار فارسی و آثار عربی و بخش طریقیات است.

جرعه‌ای از دریا
اطلاعات کتاب
نویسنده	شبیری زنجانی
موضوع	رجال‌شناسی و کتاب‌شناسی، سیره عالمان و مراجع
زبان	فارسی و عربی
تعداد جلد	۴
اطلاعات نشر
ناشر	مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه
محل نشر	قم

درگاه‌ها

معرفی

جرعه ای از دریا؛ از سیّدموسی شبیری زنجانی؛ در چهار جلد، که چاپ اول جلد اول آن توسط مؤسّسه کتاب‌شناسی شیعه در سال ۱۳۸۹ چاپ شد.

جرعه ای از دریا اثر مرجع عالی قدر تقلید آیت‌اللّه سیدموسی شبیری زنجانی است. شبیری زنجانی علاوه بر فقه و اصول، پژوهش‌های ژرفی در زمینه سرگذشت نگاری و کتاب‌شناسی دارند.

چینش مطالب بر اساس تاریخ تألیف و نشر است. مطالب، بسیار گوناگون است؛ ولی در مجموع، موضوع کتاب، رجال، تراجم و کتاب‌شناسی است.

جلد اول این کتاب با مقاله (تبصرة العوام) آغاز می‌شود که نیم قرن پیش در سال ۱۳۳۸ خورشیدی در مجلّه مکتب اسلام به چاپ رسیده بود و با نقل مطلبی درباره آیت اللّه خویی به پایان می‌رسد.

پیداست که مصاحبه‌ها و مقالات، پیش از این در مجلاّت و مجموعه‌ها انتشار یافته بود و اکنون در جرعه ای از دریا یک جا عرضه می‌شود و آنچه تازگی دارد، حاشیه‌های آیت اللّه بر کتاب هاست.

آیت اللّه شبیری زنجانی برای اقامه نماز، راه خانه تا حرم مطهّر حضرت معصومه(س) و بالعکس را پیاده می‌پیمایند و در راه، پرسش‌هایی طرح می‌شود و ایشان پاسخ می‌گویند یا خود آغاز به سخن می‌کنند. اکنون خاطرات و مطالبی که در راه بیان شده است، از روی نوار مکتوب، تفکیک و عنوان بندی شده، با نام (طریقیات) در فصل سوم آمده است. آماده‌سازی این بخش، زحمت بیشتری برده است، ولی با دیگر بخش‌ها تناسبی ندارد.

آیت اللّه در تعلیقات خود بر کتاب‌ها اشکال‌های فراوانی وارد آورده‌اند و وارد جزئیات شده‌اند که چرا مثلاً کیوان سمیعی در کتاب زندگانی سردار کابلی (ص ۱۰۹) نوشته است: (تلمّذ) و تلمّذ غلط مشهور و درست آن (تلمذه) یا (تتلمذ) است (جرعه ای از دریا، ج ۱, ص ۲۳۵). حال، به جملات مصاحبه‌ها و به ویژه طریقیات از آن جهت که گفت وگوها شفاهی بوده، اشکال‌های زیادی از همان جنس که ایشان بر دیگران وارد آورده‌اند، وارد است.

نویسنده

آیت‌الله سید موسی شبیری (حسینی) زنجانی در سال ۱۳۰۶ش متولد شد. پدر وی، آیت‌الله حاج سید احمد حسینی زنجانی، فقیهی بزرگ بود. آیت‌الله سید احمد زنجانی، صبح و مغرب و عشاء در حرم حضرت معصومه(س) و ظهر در مدرسه فیضیه امامت جماعت را بر عهده داشت. در سال‌های پایانی حیاتشان، وقتی از انجام این کار، ناتوان گردیدند، آیت‌الله سیّد موسی شبیری زنجانی را به عنوان جانشین خود انتخاب کرد. سید موسی شبیری زنجانی از شاگردان آیت‌الله بروجردی و آیت‌الله سید محمد داماد است.

جایگاه

چهار جلد کتاب جرعه ای از دریا، خاطراتی است که شبیری زنجانی درباره علما دارند یا مطالبی است درباره تاریخ حوزه و تحولات حوزه و حواشی تعدادی از کتاب‌های کتاب‌شناسی و تراجم و شخصیت‌شناسی. هر جلد از جرعه ای در دریا سه فصل دارد: یک فصل با نام طریقیات یعنی مسائلی که در راه بیان کرده‌اند، دو فصل هم حواشی کتاب‌های فارسی و عربی است.

کتاب جرعه ای از دریا را اثری محققانه و خواندنی دانسته‌اند که دقت‌ورزی سنت قدمایی شیعه را در نقل روایت و اخبار نشان می‌دهد. این کتاب مجموعه‌ای است از گفتارهای شفاهی و به تعبیر خود کتاب طریقیات مطالبی که عموماً در مسیر پیاده‌روی گفته شده است.

حسن انصاری پژوهشگر تاریخ اسلام و کتابشناس درباره این کتاب می نویسد: «کتاب جرعه ای از دریا اثر فقیه و محقق بزرگ شیعه و فخر حوزه‌های علمیه آیه الله شبیری زنجانی اثری است که نباید تنها یکبار که باید چند بار آن را خواند. نکات تاریخی و علمی و دقت نظرهای دقیق رجالی و حکایات مهم در این کتاب در صفحه صفحه آن موج می‌زند. بسیاری از مطالب این کتاب برای نخستین بار است که مکتوب و منتشر می‌شود. دقائق بسیاری از خلال مطالعه دقیق این کتاب درباره تاریخ سنت‌های علمی در نجف و قم به دست می‌آید که خود می‌تواند موضوع تحقیقات متعدد آکادمیک باشد.»

رضا مختاری رئیس مؤسسه کتابشناسی شیعه که انتشار این کتاب را بر عهده گرفته است درباره چاپ این کتاب می گوید: آیت الله شبیری زنجانی حافظه قوی دارند و علاوه بر وقوف بر مباحث رجالی و تراجمی، مطالب بسیار زیادی راجع به شخصیت‌های معاصر و تحولات حوزه و نیز خاطرات زیادی از شخصیت‌های حوزوی داشتند که متأسفانه این مطالب در جایی نوشته نشده بود و ایشان نیز فرصت کافی نداشتند که وقت مستقلی برای این کار بگذارند لذا به ایشان پیشنهاد کردیم مطالب را بیان کنند تا پیاده شود. اما از آنجا که ایشان فرصت مخصوص این کار را نداشتند، از فاصله رفت و آمد به مدرسه فیضیه و حرم مطهر برای نماز جماعت استفاده کرده و همراه ایشان بودیم و مطالبی که می‌گفتند ضبط و بعد پیاده کردیم.»

جرعه‌ای از دریا در بخش دین در شاخه کلیات اسلام، برگزیده سی امین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.

محتوا

جلد اول

جلد اول این اثر در سه فصل تنظیم شده است:

فصل اول: آثار فارسی

چینش مقالات و مصاحبه‌ها در این فصل به ترتیب تاریخ تألیف و نشر است. عناوین این مقالات عبارتند از: مؤلف تبصرةالعوام، فهرست شیخ‌منتجب‌الدین، قاموس‌الرجال و صاحب آن، ابوالعباس نجاشی و عصر وی، چشمه‌هایی از فضایل میرزای بزرگ شیرازی، ابعاد شخصیت شیخ‌انصاری، خاندانی بزرگ، لزوم ارزیابی سندی احادیث کافی، حاشیه بر مکارم‌الآثار، حاشیه بر دو گفتار علامه سیدمحمدعلی روضاتی، حاشیه بر دومین دو گفتار، حاشیه بر احوال و آثار محقق حلّی، حاشیه بر زندگانی سردار کابلی و حاشیه بر نخبگان علم و عمل ایران.

فصل دوم: آثار عربی

این فصل شامل این مقالات است: سند زیارهٔ عاشورا، المنهج الصحیح فی تحقیق الکافی، الحاشیة علی رسالة عدیمة النظیر فی أحوال أبی‌بصیر، الحاشیة علی إجازة السیدحسن الصدر للشیخ آقابزرگ، الحاشیة علی تکملة أمل‌الآمل، الحاشیة علی الکرام البررة، الحاشیة علی نقباء البشر و الحاشیة علی الکافی.

طریقیات

طریقیات، خاطرات و نکاتی اخلاقی است که حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی از بزرگانی چون حضرات آیات: بروجردی، امام خمینی، علامه شیخ‌آقابزرگ تهرانی، شیخ‌مرتضی حائری، سیدصدرالدین صدر، سیداحمد زنجانی، میرزااحمد کفائی، حاج‌شیخ عبدالحسین فقیهی، میرزاعبدالله مجتهدی، ملاعلی معصومی‌همدانی و… نقل کرده است. از آن‌جا که این نکات در مسیر رفت و برگشت به نماز جماعت فیضیه و حرم و منزل بیان شده، نام «طریقیات» بر آن نهاده شده است. در این بخش، افزون بر نکاتی دربارهٔ علمای معاصر، موضوعاتی همچون: مخالفت با استخاره و نحوهٔ استخارهٔ حضرت ولیّ‌عصر(عج) به نقل از سیدعلی شوشتری، شیوهٔ استخارهٔ خود آیت‌الله شبیری، تشرف آخوند ملاحسینقلی همدانی به محضر حضرت ولیّ‌عصر(عج)، نقل دعایی از سیدمرتضی کشمیری برای رفع گرفتاری‌ها، دستورالعملی از سیدمحمد فشارکی به سیدحسین حائری‌کرمانشاهی و ماجرای تشرف ایشان به خدمت حضرت ولی‌ّعصر(عج)، مفهوم اجتهاد از نظر آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی، چگونگی نماز باران آیت‌اللّه سیدمحمدتقی خوانساری، پیغام حضرت ولیّ‌عصر(عج) به سیدابوالحسن اصفهانی، وجه مخالفت آیت‌الله بروجردی با نوّاب صفوی، قوّت ادبی الغدیر، مطالبی دربارهٔ سیدنصرالله بنی‌صدرهمدانی و نکات بسیاری از آیت‌الله سیداحمد زنجانی (پدر آیت‌الله شبیری) نقل شده است.

نیز مطالبی راجع به علمای قدیم مانند: تأثیر علامه حلی بر تشیع شاه‌خدابنده، ردّ نسبت علامه حلی به شهر تبریز، اشتباه تنقیح‌المقال دربارهٔ مدفن فخرالمحققین، بقایای کتاب مدینةالعلم شیخ صدوق در آثار شهید اول، معرفی یکی از بهترین مناظرات محقق کرکی، وجه تسمیهٔ علامه مجلسی به «مجلسی»، نقش شاگردان علامه مجلسی در تألیف بحارالانوار، سفارش شیخ‌عباس قمی به مطالعهٔ بحارالانوار، تسنّن نادرشاه و هم‌چنین نکاتی دربارهٔ علامه بحرالعلوم، ملامهدی نراقی و شیخ‌جعفر کاشف‌الغطا بیان شده است.

کتاب جرعه‌ای از دریا، برگزیدهٔ حوزهٔ «دین» سیزدهمین دورهٔ جایزهٔ کتاب فصل و یکی از آثار برگزیدهٔ سی‌امین دورهٔ کتاب سال جمهوری اسلامی شد.

جلد دوم

فصل اول: هشت اثر عربی یعنی تعلیقات ایشان بر هشت کتاب است.

فصل دوم: دوازده اثر فارسی است که به جز دوازدهمین، بقیة تعلیقات معظم له بر کتب دیگران است. ...

فصل پایانی کتاب (طریقیات) حکایات و مطالب ارزشمندی است که ایشان بیشتر در بین راه یا در جلسات انس بیان فرموده‌اند.

اکثر مطالب کتاب برای اولین بار چاپ می‌شود.

کتاب در 724 صفحه چاپ شده است.

جلد چهارم

این کتاب در سه فصل تدوین شده است؛ فصل اول حاوی هشت اثر عربی از نویسنده است که عمدتاً تعلیقات وی بر کتاب های دیگران به ویژه یادداشت ها و نظرها بر بعضی از کتب رجال و تراجم به شکل امروزی است.

فصل دوم مشتمل بر ده اثر فارسی است که تعلیقات ایشان بر برخی از کتاب های مشهور شیعه است.

در فصل پایانی تحت عنوان طریقیات، مجموعه ای از حکایات و مطالب ارزشمندی که از شرح احوال علمای مشهور شیعه از ایشان نقل شده است، گردآوری شده که شامل سیره اخلاقی، علمی و معنوی علمای معروف شیعه معاصر و قدیمی است.