جرعه‌ای از دریا (کتاب)

سؤال

درباره کتاب جرعه ای از دریا توضیحاتی ارایه دهید

جرعه‌ای از دریا مجموعه مقالات و مباحث شخصیت‌شناسی و کتابشناسی، از آیت الله شبیری زنجانی است. این مجموعه چهار جلدی، هر جلد آن، شامل سه بخش آثار فارسی و آثار عربی و بخش طریقیات است.

جرعه‌ای از دریا
اطلاعات کتاب
نویسنده	شبیری زنجانی
موضوع	رجال‌شناسی و کتاب‌شناسی، سیره عالمان و مراجع
زبان	فارسی و عربی
تعداد جلد	۴
اطلاعات نشر
ناشر	مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه
محل نشر	قم

درگاه‌ها

معرفی

جرعه ای از دریا؛ سیّدموسی شبیری زنجانی؛ چاپ اول، جلد اول، قم: مؤسّسه کتاب‌شناسی شیعه.

جرعه ای از دریا اثر مرجع عالی قدر تقلید آیت اللّه سیّدموسی شبیری زنجانی است. شبیری زنجانی علاوه بر فقه و اصول، پژوهش‌های ژرفی در زمینه سرگذشت نگاری و کتاب‌شناسی دارند.

کتاب پیش رو سه بخش دارد: آثار فارسی، آثار عربی و طریقیات.

بخش‌های اول و دوم، مقالات، مصاحبه ها، تعلیقات و حاشیه‌های آیت اللّه بر کتاب‌های گوناگون را در بر می‌گیرد.

در بخش نخست، چهارده اثر فارسی آمده است: شش مقاله، سه مصاحبه و حاشیه‌ها بر هفت کتاب فارسی (ص ۱۹–۲۴۷).

در بخش دوم، هشت اثر عربی دیده می‌شود که در برگیرنده دو مقاله و تعلیقه بر شش کتاب عربی است (ص ۲۴۹–۴۷۹).

بخش سوم نیز درباره چهل نفر از عالمان شیعه است (ص ۴۸۱–۶۱۶).

چینش مطالب بر اساس تاریخ تألیف و نشر است. مطالب، بسیار گوناگون است؛ ولی در مجموع، موضوع کتاب، رجال، تراجم و کتاب‌شناسی است.

کتاب با مقاله (تبصرة العوام) آغاز می‌شود که نیم قرن پیش در سال ۱۳۳۸ خورشیدی در مجلّه مکتب اسلام به چاپ رسیده بود و با نقل مطلبی درباره آیت اللّه خویی به پایان می‌رسد.

پیداست که مصاحبه‌ها و مقالات، پیش از این در مجلاّت و مجموعه‌ها انتشار یافته بود و اکنون در جرعه ای از دریا یک جا عرضه می‌شود و آنچه تازگی دارد، حاشیه‌های آیت اللّه بر کتاب هاست.

حاشیه‌ها بر الکرام البررة و نقباء البشر بسیار مفصّل و سودمند است. در بخش آثار فارسی، حاشیه آیت اللّه شبیری بر دوگفتار اثر آیت اللّه روضاتی و سپس پاسخ‌های آیت اللّه روضاتی بر اشکالات آقای شبیری بسیار خواندنی است.

آیت اللّه شبیری زنجانی برای اقامه نماز، راه خانه تا حرم مطهّر حضرت معصومه(س) و بالعکس را پیاده می‌پیمایند و در راه، پرسش‌هایی طرح می‌شود و ایشان پاسخ می‌گویند یا خود آغاز به سخن می‌کنند. اکنون خاطرات و مطالبی که در راه بیان شده است، از روی نوار مکتوب، تفکیک و عنوان بندی شده، با نام (طریقیات) در فصل سوم آمده است. آماده‌سازی این بخش، زحمت بیشتری برده است، ولی با دیگر بخش‌ها تناسبی ندارد.

آیت اللّه در تعلیقات خود بر کتاب‌ها اشکال‌های فراوانی وارد آورده‌اند و وارد جزئیات شده‌اند که چرا مثلاً کیوان سمیعی در کتاب زندگانی سردار کابلی (ص ۱۰۹) نوشته است: (تلمّذ) و تلمّذ غلط مشهور و درست آن (تلمذه) یا (تتلمذ) است (جرعه ای از دریا، ج ۱, ص ۲۳۵). حال، به جملات مصاحبه‌ها و به ویژه طریقیات از آن جهت که گفت وگوها شفاهی بوده، اشکال‌های زیادی از همان جنس که ایشان بر دیگران وارد آورده‌اند، وارد است.

نویسنده

...

جایگاه

اگر بخواهید با دقت ورزی‌های سنت قدمایی در تشیع در نقل روایات و اخبار آشنا شوید خوب است سه جلد کتاب جرعه ای از دریا اثر محققانه و خواندنی نادره دوران فقیه و محقق آیه الله شبیری زنجانی را بخوانید. در این کتاب با وجود آنکه مجموعه ای است از گفتارهای شفاهی و به تعبیر خود کتاب طریقیات (مطالبی که عموماً در مسیر پیاده‌روی از و به درس‌های روزانه القا شده) با این وصف در نقل هر حکایتی و لو از معاصران و درباره آنان کمال دقت در سند مربوطه و اختلاف در نقل یا ابراز شک در چگونگی سند هر سخن گفته شده. محدثان قدیم آن دسته که از محققان بوده‌اند چنین دقت ورزی‌هایی داشته‌اند.

کتاب جرعه ای از دریا اثر فقیه و محقق بزرگ شیعه و فخر حوزه‌های علمیه آیه الله شبیری زنجانی اثری است که نباید تنها یکبار که باید چند بار آن را خواند. نکات تاریخی و علمی و دقت نظرهای دقیق رجالی و حکایات مهم در این کتاب در صفحه صفحه آن موج می‌زند. بسیاری از مطالب این کتاب سه جلدی برای نخستین بار است که مکتوب و منتشر می‌شود. دقائق بسیاری از خلال مطالعه دقیق این کتاب درباره تاریخ سنت‌های علمی در نجف و قم به دست می‌آید که خود می‌تواند موضوع تحقیقات متعدد آکادمیک باشد.

رضا مختاری رئیس موسسه کتایشناسی شیعه اضافه کرد: حضرت آیت الله شبیری زنجانی حافظه قوی دارند و علاوه بر وقوف بر مباحث رجالی و تراجمی، مطالب بسیار زیادی راجع به شخصیت های معاصر و تحولات حوزه و نیز خاطرات زیادی از شخصیت های حوزوی داشتند که متاسفانه این مطالب در جایی نوشته نشده بود و ایشان نیز فرصت کافی نداشتند که وقت مستقلی برای این کار بگذارند لذا از همان سالهای اولیه تاسیس موسسه به ایشان پیشنهاد کردیم مطالب را بیان کنند تا پیاده شود. اما از آنجا که ایشان فرصت مخصوص این کار را نداشتند، از فاصله رفت و آمد به مدرسه فیضیه و حرم مطهر برای نماز جماعت استفاده کرده و همراه ایشان بودیم و مطالبی که می گفتند ضبط و بعد پیاده کردیم که ماحصل آن، تاکنون 4 جلد شده است و یک جلد دیگر نیز چاپ می شود.

مختاری خاطرنشان کرد: این 4 جلد، خاطراتی است که ایشان راجع به علما دارند یا مطالبی که در مورد تاریخ حوزه و تحولات حوزه در ذهن شان بود برای ما بازگو کردند. اما در همین 4 جلد و نیز جلد پنجم، حواشی تعدادی از کتاب های کتاب شناسی و تراجم و شخصیت شناسی را از آیت الله شبیری منتشر کردیم یعنی در هر 4 جلد، یک فصل حواشی کتاب های فارسی و یک فصل حواشی کتاب های عربی است که حضرت آیت الله شبیری حاشیه زده و تصحیح کردند، در حقیقت هر جلد سه فصل دارد: یک فصل با نام طریقیات یعنی مسائلی که در راه بیان کرده اند، دو فصل هم حواشی کتاب های فارسی و عربی است.

محتوا

جلد اول

جلد اول این اثر در سه فصل تنظیم شده است:

فصل اول: آثـار فارسى

چینش مقالات و مصاحبه‌ها در این فصل به ترتیب تاریخ تألیف و نشر است. عناوین این مقالات عبارتند از: مؤلف تبصرة‌العوام، فهرست شیخ‌منتجب‌الدین، قاموس‌الرجال و صاحب آن، ابوالعباس نجاشى و عصر وى، چشمه‏هایى از فضایل میرزاى بزرگ شیرازى، ابعاد شخصیت شیخ‌انصارى، خاندانى بزرگ، لزوم ارزیابى سندى احادیث کافى، حاشیه بر مکارم‌الآثار، حاشیه بر دو گفتار علامه سید‌محمد‌علی روضاتی، حاشیه بر دومین دو گفتار، حاشیه بر احوال و آثار محقق حلّى، حاشیه بر زندگانى سردار کابلى و حاشیه بر نخبگان علم و عمل ایران.

فصل دوم: آثـار عـربى

این فصل شامل این مقالات است: سند زیارۀ عاشورا، المنهج الصحیح فی تحقیق الکافی، الحاشیة على رسالة عدیمة النظیر فى أحوال أبى‌بصیر، الحاشیة على إجازة السیدحسن الصدر للشیخ آقا‌بزرگ، الحاشیة على تکملة أمل‌الآمل، الحاشیة على الکرام البررة، الحاشیة على نقباء البشر و الحاشیة على الکافی.

طریقیات طریقیات، خاطرات و نکاتی اخلاقی است که حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی از بزرگانی چون حضرات آیات: بروجردی، امام خمینی، علامه شیخ‌آقا‌بزرگ تهرانی، شیخ‌مرتضی حائری، سیدصدرالدین صدر، سید‌احمد زنجانی، میرزا‌احمد کفائی، حاج‌شیخ عبدالحسین فقیهی، میرزا‌عبدالله مجتهدی، ملا‌علی معصومی‌همدانی و... نقل کرده است. از آن‌جا که این نکات در مسیر رفت و برگشت به نماز جماعت فیضیه و حرم و منزل بیان شده، نام «طریقیات» بر آن نهاده شده است. در این بخش، افزون بر نکاتی درباره‌ی علمای معاصر، موضوعاتی همچون: مخالفت با استخاره و نحوه‌ی استخاره‌ی حضرت ولیّ‌عصر(عج) به نقل از سیدعلی شوشتری، شیوه‌ی استخاره‌ی خود آیت‌الله شبیری، تشرف آخوند ملاحسینقلی همدانی به محضر حضرت ولیّ‌عصر(عج)، نقل دعایی از سیدمرتضی کشمیری برای رفع گرفتاری‌ها، دستورالعملی از سیدمحمد فشارکی به سیدحسین حائری‌کرمانشاهی و ماجرای تشرف ایشان به خدمت حضرت ولی‌ّعصر(عج)، مفهوم اجتهاد از نظر آیت‌الله سید‌ابو‌الحسن اصفهانی، چگونگی نماز باران آیت‌‏اللّه‏ سید‌محمد‌تقی خوانساری، پیغام حضرت ولیّ‌عصر(عج) به سید‌ابوالحسن اصفهانی، وجه مخالفت آیت‌الله بروجردی با نوّاب صفوی، قوّت ادبی الغدیر، مطالبی دربارۀ سید‌نصرالله بنی‌صدر‌همدانی و نکات بسیاری از آیت‌الله سید‌احمد زنجانی (پدر آیت‌الله شبیری) نقل شده است.

نیز مطالبی راجع به علمای قدیم مانند: تأثیر علامه حلی بر تشیع شاه‌خدابنده، ردّ نسبت علامه حلی به شهر تبریز، اشتباه تنقیح‌المقال درباره‌ی مدفن فخر‌المحققین، بقایای کتاب مدینة‌العلم شیخ صدوق در آثار شهید اول، معرفی یکی از بهترین مناظرات محقق کرکی، وجه تسمیۀ علامه مجلسی به «مجلسی»، نقش شاگردان علامه مجلسی در تألیف بحار‌الانوار، سفارش شیخ‌عباس قمی به مطالعه‌ی بحار‌الانوار، تسنّن نادرشاه و هم‌چنین نکاتی درباره‌ی علامه بحرالعلوم، ملامهدی نراقی و شیخ‌جعفر کاشف‌الغطا بیان شده است.

گفتنی است کتاب جرعه‌ای از دریا، برگزیده‌ی حوزه‌ی «دین» سیزدهمین دوره‌ی جایزه‌ی کتاب فصل و یکی از آثار برگزیده‌ی سی‌امین دوره‌ی کتاب سال جمهوری اسلامی شد.

جلد دوم

جلد سوم

جلد چهارم