نقدها به کتاب روضة الشهداء
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
تاریخچه علم عزاداری چیست؟
کتاب روضة الشهداء مورد نقد و رد بسیاری از عالمان دینی قرار گرفته است. شهید مطهری نقدهای صریح و تندی به این کتاب دارد و این اثر را کتاب دروغ می نامد.
| روضة الشهداء | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | ملا حسین واعظ کاشفی |
| تاریخ نگارش | قرن دهم |
| موضوع | امام حسین(ع) |
| زبان | فارسی |
معرفی و جایگاه کتاب
کتاب روضة الشهداء نوشته نویسنده بزرگ قرن نهم، حسین واعظ کاشفی از جمله قدیم‌ترین مقتل‌های فارسی است. که طی پنج قرن از پرخواننده‌ترین و مؤثرترین کتاب‌های دینی و مذهبی در ایران بوده است. نثر ممتاز آن و جایگاه کتاب در تاریخ ادبی ایران نیز انکارناپذیر است.[۱]
این کتاب از منابع اصلی تعزیه خوانی و روضه خوانی بوده است و هیچ کتابی تا این حد دارای تأثیر بر توده‌های مردم نبوده است.[۲] روضة الشهداء نقش مهمی در روند شیعی‌شدن بسیاری از مردم ایران داشته است.[۳] در مجالس النفائس درباره واعظ کاشفی آمده است که: «در عالم از بنی آدم واعظی به خوبی او نبوده و نیست.»[۴]
کاشفی از واعظان و نویسندگان اواخر دوره تیموری بود که دو سال پیش از مرگ این کتاب را نگاشت. روضة الشهدا مقتلی پیرامون برخی انبیاء و امامان شیعه خصوصا امام حسین است. [۵]
نگاه‌های انتقادی به کتاب
برخی نویسندگان به شدت از محتوا و صحت مطالب آن انتقاد نموده اند.منابع معتبر شیعی و اهل سنت، حوادثی خرق عادت را بعد رخداد عاسشورا ذکر نمودند که بعضا تا شصت و پنج رویداد را ثبت و ضبط کرده اند.[۶] محققان این اثر را با همه زیبایی‌های ادبی و تأثیرات مثبتی که از زمان نگارش تا امروز بر ایجاد گرایش عاطفی به اهل بیت و تشیع داشته سرمنشاء بسیاری از تحریفات در خصوص واقعه عاشوراست و مجعولات فراوانی حول حماسه عاشورا از این کتاب مشهور سرچشمه گرفته است.[۷]
یکی دیگر از نقاط ضعف آن، شمول آن به پاره‌ای از مطالب سخیف می‌باشد که ضعف و بی‌پایه بودن آنها مسلّم و قطعی است به عنوان مثال او داستان عروسی حضرت قاسم(ع) را با آب و تاب فراوان، ذکر می‌کند و نوعی مجلس‌آرائی و صحنه‌سازی و دکوربندی انجام می‌دهد در صورتی که این امر در آن حشر عظیم و در آن گیرودار هولناک، نه تنها صورت عملی و وقوعی ندارد، بلکه بسیار دور از عقل و منطق و شئون عرف، می‌باشد.[۸]
این اثر پس از نگارش تا به امروز، به سبب گسترش اخبار مجعول و تحریف وقایع، مورد انتقاد جدّی قرار گرفته است، به شکلی که آن را از جمله مهمترین دلایل اشاعه اخبار دروغین و ضعیف تاریخی در مورد حادثه عاشورا دانسته‌اند. مسائلی مانند ضعف منابع مورد استفاده کاشفی، شیوه‌های روایت داستانی و صوفیانه او؛ تکیه بر حافظه مؤلّف به دلیل اشتغال وی به امر وعظ و توجّه به انشاءپردازی به جای دقّت در نقل وقایع و قصد کاشفی به عنوان واعظی شیعی در ایجاد ارتباط عاطفی مردم روزگارش با اهل بیت(ع)، از مهمترین دلایل ورود تحریفات به این کتاب است.[۹]
میرزا ابوالحسن شعرانی در مقدمه روضة الشهداء مصحح خود نوشته است از نقل ضعیف در روضة الشهدا عجب نباید داشت، چون در ادای مقصود واعظ قوی است اگرچه برای مقصود مورخ کافی نیست. سید محمدعلی طباطبایی، مطالب آن را بی‌ارزش و از درجه اعتبار ساقط می‌داند. محدث نوری در کتاب لؤلؤ و مرجان، گزارش‌های تاریخی این کتاب را بدون پشتوانه تاریخی می‌داند. صاحب اعیان الشیعه روایات این کتاب را غیرمستند و غیرمنطبق با واقعیات تاریخی می‌داند.[۱۰] در اوائل قرن چهاردهم هجری، میرزا حسین نوری، درباره آن تردیدهایی را ابراز کرد. افندی در قرن دوازدهم هجری منابع کتاب روضة الشهدا را مورد انتقاد قرار داده است.[۱۱]
ملاحسین بیش از آنکه به فکر تأثیر بر عقل خوانندگانش باشد، به دنبال تهییج عواطف و اثرگذاری بر احساسات آنهاست.[۱۲]
نوعاً از راویان ضعیف و مجهول‌الحال به صورت ارسال مطلب، نقل شده است غثّ و سمین، قوی، ضعیف، معتبر و نامعتبر هر دو با هم، و در کنار هم قرار گرفته‌اند خواننده باید بسیار فطن، هوشیار و اهل دقّت باشد که بتواند آنها را از همدیگر تفکیک و جدا نماید و هر کدام را در جایگاه خاصّ خود قرار دهد.[۱۳]
انتقادات شهید مطهری
مرتضی مطهری، شدیدترین و صریح ترین انتقادها به کتاب روضة الشهداء را داشته است. او این کتاب را کتاب دروغ و نویسنده آن را بی انصاف می نامد و این اثر را سبب افسانه پردازی در قضیه عاشورا می داند.[۱۴]
مطهری در نقد کتاب روضة الشهداء می‌گوید: «دیدم حتی اسم‌ها جعلی است؛ یعنی در میان اصحاب امام حسین اسم‌هایی را می‌آورد که اصلًا چنین آدم‌هایی وجود نداشته‌اند؛ در میان دشمن‌ها اسم‌هایی می‌برد که همه جعلی است؛ داستان‌ها را به شکل افسانه درآورده است. چون این کتاب اولین کتابی بود که به زبان فارسی نوشته شد، [مرثیه خوانها] که اغلب بی سواد بودند و به کتاب‌های عربی مراجعه نمی‌کردند، همین کتاب را می‌گرفتند و در مجالس از رو می‌خواندند. این است که امروز مجلس عزاداری امام حسین را ما «روضه خوانی» می‌گوییم. در زمان امام حسین (ع) روضه خوانی نمی‌گفتند. از پانصد سال پیش به این طرف اسم این کار شده «روضه خوانی». روضه خوانی یعنی خواندن کتاب روضة الشهداء، همان کتاب دروغ. از وقتی که این کتاب در دست و بالها افتاد، دیگر کسی تاریخ واقعی امام حسین را مطالعه نکرد و شد افسانه سازی روضة الشهداء خواندن. ما شدیم روضه خوان، یعنی روضة الشهداء خوان، یعنی افسانه‌ها را نقل کردن و به تاریخ امام حسین توجه نکردن.»[۱۵]
پاسخ به نقدها
کاشفی از جمله نویسندگانی است که در آثار خود جانب انصاف را رعایت کرده و معمولا منابع و مأخذ علمی خود را معرفی می کند. روضه را نمی‌توان با تعبیر جعل و دروغ همراه کرد. او بسیاری از مطالب خود را از کتاب نورالائمه خوارزمی نقل کرده است. نباید از این کتاب، توقع مستندنمایی داشت. بلکه این کتاب یک اثر خلاقانه ادبی است که برای اقناع عواطف مذهبی از تخیل بهره برده است. و حالتی داستانی دارد و در ادامه مقتل سرایان و مسیب نامه و ابومسلم نامه ها است که قرن ها پیش از کاشفی وجود داشتنه اند.[۱۶]
منابع
- ↑ کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح، ص۱۱. تصحیح حسن ذوالفقاری، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۹۹ش.
- ↑ چلکووسکی، پیتر، «روضة الشهدا و هنرهای نمایشی در ایران»، تئاتر، ۱۳۷۹ش، شماره ۲۲ و ۲۳، ص۹۹.
- ↑ جعفریان، رسول، تأملی در نهضت عاشورا، انصاریان، ص۳۲۰.
- ↑ نوایی، امیر علیشیر، مجالس النفائس، ترجمه شاه محمد قزوینی و محمد فخری هراتی، تصحیح علی اصغر حکمت، تهران، منوچهری، ۱۳۶۳ش. ص۲۶۹، به نقل از کاشفی و نقد و بررسی روضه الشهدا، حکیمه دبیران و علی تسنیمی، پژوهشهای ادبی تابستان ۱۳۸۷ش، شماره ۲۰، ص۲۶.
- ↑ حجت عبادعسکری، اردشیر اسدبیگی، محمدحسین رجبی دوانی، «نقد و بررسی رخدادهای خارق العاده پس از رویداد عاشورا با تکیه بر کتاب روضه الشهدا ء ملاحسین کاشفی»، مطالعات هنر اسلامی، سال هفدهم، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۱. ص۳۰۴.
- ↑ حجت عبادعسکری، اردشیر اسدبیگی، محمدحسین رجبی دوانی، «نقد و بررسی رخدادهای خارق العاده پس از رویداد عاشورا با تکیه بر کتاب روضه الشهدا ء ملاحسین کاشفی»، مطالعات هنر اسلامی، سال هفدهم، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۱. ص ۳۰۴ و ۳۰۵.
- ↑ جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۳۰.
- ↑ کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح، ص۱۵. نوید اسلام. عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم.
- ↑ جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۲۹.
- ↑ جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۳۹.
- ↑ جعفریان، رسول، تأملی در نهضت عاشورا، انصاریان، ص۳۲۰.
- ↑ جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۵۰.
- ↑ کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح، ص۱۴. نوید اسلام. عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش. ج۱۷، ص۹۵.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش. ج۱۷، ص۹۴ و ص۹۵.
- ↑ موحدی، محمدرضا، «روضة الشهدای کاشفی و قضاوت های برخی معاصران»، آینه پژوهش، سال ۳۲، شماره پنجم، آذر و دی ماه ۱۴۰۰ش. ص۲۱۳ و ۲۱۴.