کتاب سلیم بن قیس هلالی
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
نظر علما در خصوص کتاب سلیم بن قیس هلالی چه می‌باشد؟
کتاب سُلَیم بن قیس هِلالی،
| سلیم بن قیس هلالی | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | سلیم بن قیس هلالی |
| تاریخ نگارش | قرن اول |
| موضوع | . |
| زبان | عربی |
مؤلف
بن قيس عامرى كوفى هلالى، مكنّى به ابو صادق، از اجلّاى محدّثين شيعه و اكابر اصحاب حضرت امير المؤمنين و حسنين ع و حضرت سجّاد و حضرت باقر عليهم السلام ميباشد كه نزد آن بزرگواران بسيار محبوب، بمنزله اركان اربعه و اخبار بسيارى در مدح او وارد و از اولياى خانواده عصمت بود. كتاب او معروف و يكى از اصول اربع مأه مشهوره و نخستين كتابى است كه از شيعه ظهور يافته است. در آن كتاب از حضرت امير المؤمنين ع و سلمان و ابو ذر و مقداد و عمّار روايت ميكند و صدوق و كلينى و ديگر اكابر محدّثين اعتماد تمام بر آن دارند. هلالى گفتن او بجهت آن بوده كه هميشه هلال را ميديده است.[۱]
سلیم دوسال قبل از هجرت, در اطراف کوفه چشم به جهان گشود. او خردسالى خود را در کوفه سپرى کرد. و از سواد خواندن و نوشتن برخوردار شد. او 12 ساله بود که حضرت محمد(ص) رحلت کرد. سلیم از اصحاب امام على, امام حسن, امام حسین و امام سجاد(علیهم السلام) بود.[۲]
معرفی و جایگاه
كتاب معروفى است كه در آن تاريخ و وقايع صدر اسلام و دوران خلافت خلفا و حوادث و رويدادهاى وارده بر على عليه السلام و خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله با جزئيات بيشترى نسبت به مصادر ديگر در آن درج شده است . عده اى از محققان از جمله ابن غضائرى در صحت اين كتاب ترديد دارند.[۳]
کتاب سلیم بن قیس هلالی، از کتاب های معروف بین شیعه است که در مورد آن مباحث زیادی مطرح است. گفته شده که اگر اعتبار کتاب تمام شود، یک سند شیعی است که در قرن اول تدوین شده است و در مسائل متعددی می توان به آن رجوع کرد. ولی برخی متفکران شیعه ضمن پذیرش وثاقت سلیم و این که او دارای کتاب مورد قبولی بوده است، درباره کتاب موجود رای به بی اعتباری آن داده اند. از طرفی برخی افرادی که به نشر کتاب پرداخته اند به صحت آن معتقدند.[۴]
ابن ندیم، شیخ طوسی، محمدتقی مجلسی و علامه مجلسی از موافقان این کتاب هستند و در مقابل، شیخ مفید، علامه حلی، از مخالفان این کتاب هستند.[۵]
این کتاب با خبر واحد و از طریق یک راوی نقل شده است و تنها راوی آن ابان بن ابی عیاش است. بر پایه اطلاعات موجود در آغاز کتاب سلیم، عمر بن اذینه اعلام داشته که ابان بن ابی عیاش یک ماه پیش از مرگش (۱۳۸ق) او را فراخوانده و نسخه کتاب سلیم بن قیس هلالی را به او سپرده و او از برای حفظ نسخه و مراقبت از آن تعهد گرفته است.[۶]
بر پایه آگاهی های موجود که بر آرا و نظرات عالمان فن حدیث و رجال استوار است، ابان بن ابی عیاش شخص موثقی نبوده و استحکام شخصیتی لازم را برای ورود به این عرصه نداشته است.[۷]
صاحب نظران حدیث شیعه، اعتقاد دارند ابان بن ابی عیاش این کتاب را جعل کرده یا دست کم کتاب را تغییر و تحریف کرده است.
ابن الغضائری در قرن پنجم جزو نخستین صاحب نظرانی بوده که با استناد به منابع و محافل شیعه، ابان بن ابی عیاش را به عنوان جاعل کتاب سلیم شناسانده است.
برخی صاحب نظران در این باره معتقدند تمام محققان شیعه بر مجعول بودن کتاب سلیم رای داده اند و برخی البته، مجعول بودن کتاب را مورد تردید قرار داده اند.[۸]
محتوا
...
اعتبار کتاب
در کتاب مختصر بصائر الدرجات نقل شده است که کتاب سلیم بر امام سجاد(ع) عرضه شد و آن حضرت کتاب سلیم را تأیید و توثیق فرمودند و آن را صحیح دانستند و احادیث آن را تقریر فرمودند.[۹] همچنین امام باقر(ع) این کتاب را تأیید کرده، فرمودند: این وصیت امیر المؤمنین علی(ع) و نسخه کتاب سلیم است که بر آبان قرائت کرده است.[۱۰]
علمای شیعه مانند: نعمانی در کتاب الغیبه[۱۱] احمد بن موسی آل طاووس در کتاب تحریر طاووسی[۱۲] علامه محمد تقی مجلسی (مجلسی اوّل) در کتاب روضه المتقین،[۱۳] شیخ حر عاملی در کتاب وسائل الشیعه،[۱۴] سید هاشم بحرانی در کتاب غایه المرام،[۱۵] علامه تفرشی در کتاب نقد الرجال،[۱۶] علامه محمد باقر مجلسی (مجلسی دوم) در کتاب بحارالأنوار[۱۷] علامه میرحامد حسین در کتاب عبقات الانوار،[۱۸] علامه خوانساری در کتاب روضات الجنات،[۱۹] محدث قمی در کتاب الکنی و الالقاب،[۲۰] علامه مامقانی در کتاب تنقیح المقال،[۲۱] علامه امینی در کتاب الغدیر،[۲۲] آیت الله مرعشی نجفی در حاشیه کتاب احقاق الحق تستری و…[۲۳] از کتاب سلیم بن قیس با عنوان معتبر، صحیح، از اصول مشهوره، مورد اعتماد قدمای علمای شیعه چون کلینی و صدوق و این که روایات آن با روایات صحیح و مورد وثوق تقویت می‌شود و… یاد و آن را تأیید کردند.[۲۴]
همچنین علمای شیعه بحث‌های مفصلی در کتاب‌های خود در مورد اعتبار این کتاب انجام داده‌اند که از جمله آنها می‌توان به علمای زیر اشاره کرد:
۱. شیخ طوسی در کتاب الفهرست؛[۲۵] ۲. نجاشی در کتاب الفهرست؛[۲۶] ۳. نعمانی در کتاب الغیبه؛[۲۷] ۴. مسعودی در کتاب الغیبه و الاشراف؛[۲۸] ۵. حسن بن سلیمان حلی در مختصر بصائر الدرجات؛[۲۹] ۶. ابن شهر آشوب در معالم العلماء؛[۳۰] ۷. کشی (کتاب اختیار معرفه الرجال شیخ طوسی)؛[۳۱] ۸. احمد بن طاووس در کتاب التحریر الطاووسی؛[۳۲] ۹. علامه حلی در کتاب خلاصه الأقوال؛[۳۳] ۱۰. محقق داماد در کتاب الرواشح السماویه؛[۳۴] ۱۱. مجلسی اول در روضه المتقین؛[۳۵] ۱۲. مجلسی دوم، در بحارالأنوار؛[۳۶] ۱۳. علامه خوانساری در روضات الجنات؛[۳۷] ۱۴. وحید بهبهانی در تعلیقه بر منهج المقال؛[۳۸] ۱۵. محقق استر آبادی در منهج المقال؛[۳۹] ۱۶. آیت الله بروجردی در نخبه المقال؛[۴۰] ۱۷. فاضل تفرشی در نقد الرجال؛[۴۱] ۱۸. شیخ حر عاملی در وسائل الشیعه؛[۴۲] ۱۹. سید امین عاملی در اعیان الشیعه؛[۴۳] ۲۰. شیخ آقا بزرگ تهرانی در الذریعه؛[۴۴] ۲۱. محدث قمی در الکنی والالقاب؛[۴۵] ۲۲. سید شرف الدین عاملی در مؤلف الشیعه فی صدر الاسلام؛[۴۶] ۲۳. علامه مامقانی در تنقیح المقال؛[۴۷] ۲۴. علامه امینی در الغدیر؛[۴۸] ۲۵. علامه تستری در قاموس الرجال؛[۴۹] ۲۶. آیت الله خویی در معجم رجال الحدیث.[۵۰]
این علما کتاب سلیم بن قیس را معتبر دانسته‌اند.[۵۱]
یکی از دلایل و قرائن اعتماد کتاب سلیم در نزد کلینی آن است که شیخ کلینی در هر بابی که در آن حدیثی از کتاب سلیم نقل می‌کند، حدیث سلیم را در اول آن باب‌ها می‌آورد؛ این در حالی است که کلینی احادیث را بر حسب صحت و وضوح مطلب آن بر دیگر احادیث مقدم می‌کند و احادیث ضعیف تر را در آخر هر باب می‌آورد.[۵۲]
اشکالات منتقدان به صحت و اعتبار کتاب
ابن غضائری آغازگر تشکیک در محتوای کتاب سلیم است که به دنبال آن حکم به جعلی و ساختگی بودن کتاب کرده [۵۳]
منابع
- ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۳۶۹.
- ↑ احمدی، مهدی، سلیم بن قیس هلالى، فرهنگ کوثر، ۱۳۷۹، شماره ۴۸.
- ↑ صدرايی خويی، علی، فهرستگان نسخه هاي خطي (حديث و علوم حديث شيعه)، ج۵، ص۳۲۳.
- ↑ جوادی، قاسم، «کتاب سلیم بن قیس هلالی»، علوم حدیث، بهار و تابستان ۱۳۸۴، شماره ۳۵ و ۳۶. ص۱۶۴.
- ↑ جوادی، قاسم، «کتاب سلیم بن قیس هلالی»، علوم حدیث، بهار و تابستان ۱۳۸۴، شماره ۳۵ و ۳۶. ص۱۶۴.
- ↑ جلالی، عبدالمهدی، راوی کتاب سلیم بن قیس بر ترازو، علوم حدیث، زمستان ۱۳۸۳ش، شماره ۳۴. ص۱۲۹ و ۱۳۰.
- ↑ جلالی، عبدالمهدی، راوی کتاب سلیم بن قیس بر ترازو، علوم حدیث، زمستان ۱۳۸۳ش، شماره ۳۴. ص۱۳۶.
- ↑ جلالی، عبدالمهدی، راوی کتاب سلیم بن قیس بر ترازو، علوم حدیث، زمستان ۱۳۸۳ش، شماره ۳۴. ص۱۵۱.
- ↑ حلی، حسین بن سلیمان مختصر بصائر الدرجات، نجف، المطبعه الحیدریه، ۱۹۵۰م، چاپ اول، ص۴۰.
- ↑ طوسی، الغیبه، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق، ص۱۹۴؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق، ج۴۲، ص۲۱۲؛ مستدرک الوسائل، محدث نوری، بیروت، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۹۸۷م، ص۲۵۶؛ آیت الله بروجردی، جامع احادیث الشیعه، قم، ۱۴۱۵ق، ج۲۶، ص۲۲۸.
- ↑ ص، ۶۱.
- ↑ ص۱۳۶.
- ↑ ج۱۴، ص۳۷۲.
- ↑ ج۲۰، ص۳۶، ۴۲.
- ↑ ص۵۴۶.
- ↑ ج۲، ص۳۵۵.
- ↑ ج۱، ص۳۲.
- ↑ ج۲، ص۶۱.
- ↑ ج۴، ص۶۷.
- ↑ ج۳، ص۲۴۳.
- ↑ ج۲، ص۵۲ و ۵۴.
- ↑ ج۱، ص۱۹۵.
- ↑ ج۱، ص۵۵، حاشیه، و ج۲، ص۴۲۱، حاشیه.
- ↑ کتاب سلیم بن قیس ۳ جلدی، همان، ج۱، مقدمه محقق، ص۱۰۲–۱۱۶.
- ↑ ص۸۱.
- ↑ ص۶.
- ↑ ص۶۱.
- ↑ ص۱۹۸.
- ↑ ص۴۰.
- ↑ ص۵۸.
- ↑ ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ ص۱۳۶.
- ↑ ص۸۳.
- ↑ ص۹۸، الراشحه، ۲۹.
- ↑ ج۱۴، ص۳۷۱.
- ↑ ج۱، ص۳۲.
- ↑ ج۳، ص۳۰، ج۴، ص۷۱.
- ↑ ص۱۷۱.
- ↑ ص۱۵ و ۱۷۱.
- ↑ ص۵۰.
- ↑ ج۲۰، ص۳۵۵.
- ↑ ج۲، ص۳۶ و ۴۲.
- ↑ ج۵، ص۵۰ و ج۳۵، ص۲۹۳.
- ↑ ج۲، ص۱۵۲ و ج۳۵، ص۲۹۳.
- ↑ ج۲، ص۱۵۲ و ۱۵۹ و ج۶، ص۳۳۶، ۱۲، ص۲۲۷، ج۱۷، ص۲۷۶.
- ↑ ج۳، ص۲۴۳.
- ↑ ص۱۶.
- ↑ ج۲، ص۱۵۲.
- ↑ ج۱، ص۱۵۹.
- ↑ ج۴، ص۴۵۲.
- ↑ ج۱، ص۱۰۲ و ج۸، ص۲۲۵.
- ↑ کتاب سلیم بن قیس (۳ جلدی) ج۱، ص۱۱۸–۱۴۷.
- ↑ علامه جعفر مرتضی، مأساه الزهراء (رنج‌های حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ) ترجمه محمد سپهری، انتشارات تهذیب، قم، چاپ۳، ص۱۱۴.