ارثی‌بودن خصوصیات اخلاقی
نظر اسلام در زمینه وراثت خصوصیات اخلاقی چیست؟ آیا افرادی برای توجیه خصلت‌ها و رفتارهای اخلاقی و کردار خود می‌توانند به وراثت استناد کنند؟
براساس روایات اسلامی، وراثت در خصوصیات اخلاقی افراد تأثیرگزار است اما عوامل دیگری از جمله اراده انسان نیز تأثیرات خود را دارد.
در برخی روایات، از واژه «عِرق» که هم‌معنای وراثت است استفاده کرده‌اند، و به نقش آن در خصوصیات اخلاق پرداخته‌اند.
- رسول اکرم(ص): «در انتخاب همسر دقت کن به راستی وراثت باعث می‌شود اخلاق فرزندان متأثر از اخلاق والدین شود».[۱]
- پیامبر اکرم(ص): «حسن الأخلاق برهان کرم الأعراق؛ سجایای اخلاقی دلیل و نشانه پاکی و بزرگواری وراثت است».[۲]
پس با توجه به این روایات و روایات دیگر ثابت می‌شود که دین اسلام به عامل وراثت توجه ویژه ای دارد. دانشمندان نیز معتقدند موجودات بسیار کوچکی در کروموزوم‌ها وجود دارند که عامل وراثت می‌باشند و نامش را ژن گذاشتند.
درست است که وراثت در اخلاق فرد تأثیر می‌گذارد، ولی فقط در حد آماده کردن زمینه‌ها و فراهم کردن استعدادهای اخلاقی است و به گونه ای نیست که اراده و اختیار را از انسان بگیرد؛ مثلاً فردی که پدرش خوش‌اخلاق است آمادگی بیشتری برای خوش‌اخلاق شدن دارد به خلاف کسی که پدرش بداخلاق است ولی هر دو اختیار دارند که در آینده صفت خوش اخلاقی را در خود پرورش دهند. البته فردی که پدرش بداخلاق بوده است تلاش و زحمت بیشتری باید داشته باشد چون آمادگی و زمینه این صفت در او کمتر است.
پس با توجه به نکته دوم هیچ‌کس برای توجیه کارهای زشت خود نمی‌تواند استناد به وراثت کند. چون اختیار و اراده کار خوب و ترک کار زشت را داشته است.
نکته سوم: نکته ای که خوب است در همین ارتباط توجه داشته باشید این که محاسبه اعمال بر اساس عدالت می‌باشد؛ یعنی این گونه نیست که انجام عملی خیر در دو موقعیت و شرایط مختلف یک گونه ثواب داشته باشد. ارزش عمل شخصی که با زمینه نامساعد صورت گرفته بیشتر از عملی که همه زمینه‌ها برای انجام عمل خیر فراهم بوده است.
جستارهای وابسته
منابع