ارثی‌بودن خصوصیات اخلاقی
نظر اسلام در زمینه وراثت خصوصیات اخلاقی چیست؟ آیا افرادی برای توجیه خصلت‌ها و رفتارهای اخلاقی و کردار خود می‌توانند به وراثت استناد کنند؟
در ارتباط با این سؤال سه نکته قابل ذکر است که اشاره می‌کنیم:
نکته اول: امروزه دانشمندان دامنه تحقیق را توسعه داده‌اند و به اعماق سلول راه پیدا کرده‌اند و در نتیجه متوجه شده‌اند موجودات بسیار کوچکی در کروموزوم‌ها وجود دارند که عامل وراثت می‌باشند و نامش را ژن گذاشتند.
رسول اکرم(ص) و ائمه طاهرین(ع) که حقایق را با نور وحی و الهام می‌دیدند به رموز خلقت توجه کامل داشتند و درباره آنها سخن گفته‌اند. در ارتباط با موضوع مطرح شده در سخن معصومین(ع) واژه «عِرق» که هم معنای وراثت است به کار برده شده. به دو نمونه از سخنان معصومین در این زمینه اشاره می‌کنیم:
۱. رسول اکرم(ص) فرمودند: «انظر فی ایّ شیءٍ تضعُ ولدک فانّ العرق دساس؛ در انتخاب همسر دقت کن به راستی وراثت باعث می‌شود اخلاق فرزندان متأثر از اخلاق والدین شود».[۱]
۲. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «حسن الأخلاق برهان کرم الأعراق؛ سجایای اخلاقی دلیل و نشانه پاکی و بزرگواری وراثت است».[۲]
پس با توجه به این روایات و روایات دیگر ثابت می‌شود که دین اسلام به عامل وراثت توجه ویژه ای دارد.
نکته دوم: درست است که وراثت در اخلاق فرد تأثیر می‌گذارد، ولی فقط در حد آماده کردن زمینه‌ها و فراهم کردن استعدادهای اخلاقی است و به گونه ای نیست که اراده و اختیار را از انسان بگیرد؛ مثلاً فردی که پدرش خوش‌اخلاق است آمادگی بیشتری برای خوش‌اخلاق شدن دارد به خلاف کسی که پدرش بداخلاق است ولی هر دو اختیار دارند که در آینده صفت خوش اخلاقی را در خود پرورش دهند. البته فردی که پدرش بداخلاق بوده است تلاش و زحمت بیشتری باید داشته باشد چون آمادگی و زمینه این صفت در او کمتر است.
پس با توجه به نکته دوم هیچ‌کس برای توجیه کارهای زشت خود نمی‌تواند استناد به وراثت کند. چون اختیار و اراده کار خوب و ترک کار زشت را داشته است.
نکته سوم: نکته ای که خوب است در همین ارتباط توجه داشته باشید این که محاسبه اعمال بر اساس عدالت می‌باشد؛ یعنی این گونه نیست که انجام عملی خیر در دو موقعیت و شرایط مختلف یک گونه ثواب داشته باشد. ارزش عمل شخصی که با زمینه نامساعد صورت گرفته بیشتر از عملی که همه زمینه‌ها برای انجام عمل خیر فراهم بوده است.
جستارهای وابسته
منابع