جامع الاخبار (کتاب)
جامع الاخبار کتابی روایی حاوی مطالب مختلف کلامی، اخلاقی، اجتماعی و حتی جغرافیایی است. این کتاب با تکیه به آیات متنوع قرآن و بیش هزار حدیث فراهم آمده است. درباره اصل این کتاب و نویسنده آن میان محققان این حوزه اختلاف وجود دارد. در تحقیقات جدیدتر نویسنده این کتاب را محمد بن محمد شعیری احتمال داده‌اند.
مؤلف
درباره مؤلف این کتاب جامع الاخبار بین محققان اختلافاتی وجود دارد. برخی نویسنده این اثر را شیخ صدوق (متوفای اواخر قرن چهارم) یا امین الاسلام طبرسی (متوفای نیمه قرن ششم) دانسته‌اند. این نظر را علامه مجلسی[۱] و محدث نوری[۲] رد کرده‌اند و دلیل این امر را یادکرد مؤلف از محدثان و مؤلفان قرن ششم هجری دانسته‌اند.
آقابزرگ تهرانی (متوفی ۱۳۸۹ق) کتاب‌شناس شیعه، پس از بررسی نظرات مختلف درباره مؤلف این اثر به این نتیجه می‌رسد که صاحب این اثر اهل بیهق بوده و در اواخر قرن ششم می‌زیسته است. از آنجا که در متن این کتاب از مؤلف با عنوان محمد بن محمد یادشده است، آقابزرگ از یازده تن از رجال شیعه آن دوره با عنوان محمد بن محمد یاد می‌کند، اما از میان این احتمالات کسی را انتخاب نمی‌کند.[۳]
یکی از احتمالات مطرح شده توسط آقابزرگ تهرانی محمد بن محمد الشَعیری است.[۴] برخی محققان نشانه‌ای را ذکر کرده‌اند که نویسنده کتاب محمد بن محمد شعیری است. در پشت برگه شماره ۶۸ یکی از نسخه‌های سه‌گانه موجود در کتابخانه ملی ایران، نام مؤلف کتاب شعیری ذکر شده است.[۵]
محتوا
در کتاب جامع الاخبار طی ۱۴۰ فصل درباره ۱۴۰ موضوع از معارف اسلامی و شیعی بحث شده است. برخی محققان محتوای کتاب را به شش بخش تقسیم کرده‌اند:
- فضیلت شناخت خداوند متعال و مطالبی راجع به توحید و عدل.
- بیان فضیلت رسول اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع).
- درباره ذکر، استغفار و انواع نمازها.
- بیان صفات مؤمن که در این رابطه بسیاری از مسائل اخلاقی، اجتماعی، خانوادگی و آداب و مستحبات زندگی را بیان کرده است.
- درباره مرگ، معاد، روح، بهشت، و قیامت.
- در بخش پایانی کتاب در فصلی با عنوان نوادر روایات پراکنده با موضوعات مختلف نقل شده است.[۶]
در میانه برخی فصل‌ها، مباحث گوناگون و پراکنده کلامی، جغرافیایی و تاریخی آورده شده است. بحث‌هایی درباره مرجئه، قدریه، آن سوی کوه قاف و ... آمده است. نویسنده در دیباچه کتاب غرض خود از نگارش را شوق فراوان به فراهم آوردن اثری درباره زهد و موعظه براساس روایات اهل‌بیت(ع) بر می‌شمرد. روایاتی مستند که متکی به احتجاج‌های قرآنی و تأیید شده با استدلال‌های عقلانی باشد. نویسنده آرزوی نگارش چنین اثری را از بیست‌سالگی داشته است. آرزویی که پس از پنجاه‌سالگی محقق می‌شود. او دلیل اصلی نگارش کتاب پس از گذشت این سالیان را آگاهی خود به اهمیت نهی از منکر و سودمندی پند و موعظه در شریعت بر می‌شمرد.[۷]
ارزش و جایگاه
در کتاب جامع الاخبار گاه سند روایات به طور کامل آمده و گاهی به صورت «روی باسناد صحیح» یا «رویت باسنادی» یا «روی عن فلان» آمده است. در برخی از روایات این کتاب سند شیخ صدوق یا برقی ذکر شده است. ولی در اکثر موراد روایات این کتاب به صورت مقطوعه و با عنوان «قال فلان» یا «عن فلان» نقل شده است.[۸]
درباره اصل کتاب هم محققان از وجود سه کتاب مختلف با نام جامع الاخبار و یا با نام متفاوت ولی محتوای شبیه به جامع الاخبار خبر داده‌اند. بررسی این سه نسخه متفاوت نشان می‌دهد که مباحثی که در فصول مختلف این کتاب‌ها نگاشته شده تقریباً یکسان است. اما در دو مورد تفاوت دیده می‌شود. اول، اختلاف زیادی در تنظیم و ترتیب فصول در این نسخه‌های دیده می‌شود. دوم، اختلاف در تعداد فصول وجود دارد، به طوری که برخی نسخه‌ها فصول بیشتری دارند.[۹]
ابهام و اختلاف درباره اصل کتاب و نویسنده آن به همراه مقطوعه بودن بسیاری از روایات این کتاب می‌تواند از ارزش استنادی این کتاب روایی بکاهد. اما، برخی از محققان این موارد را موجب کاسته شدن از اعتبار این کتاب نمی‌دانند. زیرا اکثر روایات این کتاب مربوط به مباحثی است که در آنها نیازی به وجود سند متصل نیست. یا اینکه عین این روایات با سند در کتب معروف روایی شیعه آمده است.[۱۰]
مطالعه بیشتر
- «جامع الأخبار و مؤلف آن»، حبیب‌الله عظیمی، وقف میراث جاودارن، سال دوم، ش ۷، ص۱۳۰.
منابع
- ↑ محمدباقر المجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج ۱، ص ۱۳-۱۴.
- ↑ حسین بن محمدتقی النوری، خاتمة مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل‌البیت، ج ۱، ص ۳۴۹-۳۵۳.
- ↑ الشیخ آقابزرك الطهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالأضواء، ج ۵، ص ۳۳-۳۶.
- ↑ الشیخ آقابزرك الطهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالأضواء، ج ۵، ص ۳۵
- ↑ خان‌بابا مشار، فهرست کتب چاپی عربی، بی‌جا، بی‌نا، ص ۲۳۹.
- ↑ محمود مدنی بجستانی، فرهنگ کتب حدیثی شیعه، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل انتشارات امیرکبیر، ج ۲، ص ۶۹۳.
- ↑ محمد بن محمد الشعیری، جامع الأخبار، نجف، المطبعة الحیدریة، ص ۲-۳.
- ↑ محمود مدنی بجستانی، فرهنگ کتب حدیثی شیعه، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل انتشارات امیرکبیر، ج ۲، ص ۶۹۴.
- ↑ حبیب‌الله عظیمی، «جامع الأخبار و مؤلف آن»، وقف میراث جاودارن، سال دوم، ش ۷، ص۱۳۰.
- ↑ محمود مدنی بجستانی، فرهنگ کتب حدیثی شیعه، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل انتشارات امیرکبیر، ج ۲، ص ۶۹۵