ویژگی‌های معجم رجال الحدیث
 | این مقاله هم‌اکنون به دست Shamloo در حال ویرایش است. |
رجال مرحوم آیت الله خویی (ره)، دارای چه ویژگی‌هایی است؟ چند جلد است؟
مرحوم حاج سید ابوالقاسم خویی فرزند سید علی اکبر که یکی از مراجع عظیم الشأن جهان تشیع طی دهه‌های گذشته بوده، در سال ۱۳۱۷ق، در خوی یکی از شهرهای آذربایجان دیده به جهان گشود و پس از نشو و نمای در مهد علم و فضیلت و تربیت در مکتب سیادت، در اثر استعداد کافی و ذکاوت و حافظه قوی از همان دوران کودکی به کسب علم همت گذاشت و در یادگیری علوم درخشید؛ لذا بعد از تحصیل دوره مقدمات در سال ۱۳۳۰ ه.ق که بیش از سیزده بهار از عمر شریفش نمی‌گذشت عازم حوزه علمی نجف شد و در حدود بیست سالگی دروس سطح را تمام نموده و به درس خارج اشتغال یافت و از بزرگان دانشمندان عصر خود کسب علم نمود و در زمینه علوم مختلف از جمله فقه، اصول، تفسیر، رجال، ادبیات و دیگر علوم تبحر یافت و در جرگه بزرگان و علمای دانشمند عصر حاضر بشمار رفت. علاوه بر تدریس اندوخته‌های علمی خود به نگارش آثار علمی در زمینه‌های مختلف همت گمارد و آثاری ماندگار به یادگار گذاشت.[۱]
یکی از تألیفات آیت الله خویی کتابی است رجالی موسوم به «معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الروات» که در ۲۴ مجلد به رشته تحریر درآمده و هم‌اکنون در دسترس دانشمندان و طالبان علم می‌باشد و یکی از کم‌نظیرترین کتب رجالی شیعه است که در احوالات پانزده هزار و ششصد و هفتاد و شش نفر از ناقلان و راویان حدیث با نگارشی زیبا و ترتیبی جالب و تحلیلی عمیق تألیف شده است.
مؤلف در این کتاب در ترجمه هر شخص، تمام راویان از او، یا کسانی که شخص راوی از آنها نقل می‌نماید را ذکر کرده است و جای روایات وی را در کتب اربعه معین نموده است. که با این کار مشکل مشترکات را نیز حل کرده است.
علاوه بر این در احوال راوی دقت کرده و درستی یا نادرستی طریق شیخ صدوق و شیخ طوسی را به راوی معلوم کرده است. که فایده این کار این است که شخصی تمام روات یک خبر را ملاحظه کرده و می‌بیند تمام آنها ثقه هستند و حکم به صحت روایت می‌کند در حالی که غافل از آن است که طریق شیخ طوسی یا مرحوم صدوق به آن راوی ضعیف است و لذا روایت هم ضعیف می‌شود.[۲]
خود مؤلف در مقدمه جلد اول کتاب به حدود ۱۲ مورد از مزایای کتاب اشاره می‌کنند که در این‌جا فقط به ذکر آنها اکتفا می‌شود.
۱. هر چیزی که در موردشخصی از روات نقل شده، اصل مصدر نمودند و به گفته اشخاص دیگر در منابع در مورد فرد مورد نظر اعتماد نکرده‌اند.[۳] و لذا گاهی پیش آمده که فردی را شخصی در منبعی ذکر کرده و ارجاع به منبع قدیمی داده و حال آنکه مؤلف بعد از تحقیق فراوان آن را نیافته است.
۲. همان‌طور که قبلاً هم ذکر شده در ترجمه هر راوی تمام روات وی و کسانی که از او روایت نقل کرده‌اند را آورده و مخصوصاً این روش را در مورد روات کتب اربعه به کار بسته است.[۴]
۳. ویژگی دیگر این کتاب این است که اگر یک شخص در منابع مختلف با نام‌های متفاوت ذکر شده به همه موارد اشاره کرده است؛ مثلاً احمد برقی در جائی به همین نام ذکر شده است و در مواقعی، احمد بن ابی عبدالله یا احمد بن ابی عبدالله البرقی یا احمد بن محمد البرقی و… ذکر شده همه را آورده و در ذیل هر عنوان جمیع روات آن را هم ذکر کرده است.[۵]
- مزیت دیگر کتاب مذکور از زبان مؤلف این است که عناوین روات را بر اساس ترتیب حروف الفبای عربی ذکر کرده است.[۶]
- ویژگی دیگر این است که اگر شخصی از چند امام روایت نقل کرده ابتدای اسامی ائمه(ع) ذکر کرده و آن هم به ترتیب تاریخ امامان و بعد از آن کنیه‌ها و سپس اسامی به ترتیب حروف و بعد القاب، بعد از این مرسلات سپس مضمرات را همان ترتیب ذکر کرده است.[۷]
- مزیت دیگر را این گونه بیان می‌دارد که در مورد وثاقت و حسن بودن راوی به‌طور دقیق و علمی بحث شده است.[۸]
۷. ویژگی دیگری که این کتاب دارد آن است که موقع ذکر موارد روایت از من لا یحضره الفقیه و التهذیب و الاستبصار، برای راحتی محقق عنوان باب، شماره جلد، شماره حدیث و نوع چاپ کتاب مذکور را بیان می‌کند و در مورد کتاب کافی عنوان باب، رقم جزء، شماره باب، شماره کتاب و شماره حدیث از همان باب را ذکر می‌کند مثلاً (الکافی، جزء ۲، کتاب ۱، باب المؤمن و علاماته و صفاته، ۹۹، الحدیث ۱۸).[۹]
البته موارد دیگری هم مؤلف به عنوان مزایای کتاب بیان می‌کنند که به خود کتاب مذکور رجوع شود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر
۱ـ مستدرک معجم رجال الحدیث، مرحوم خویی.
۲ـ دلیل معجم رجال الحدیث، محمد سعید طریحی
- نامداران راحل، کریم جوان بخش.
- مرزهای اعجاز، جعفر سبحانی.