هدف از مباحث علمی در قرآن

سؤال

با وجود تاکید بر اینکه قرآن برای هدایت انسان‌ها به‌سوی خداوند نازل شده، بعضی از آیات قرآن به مباحث علمی پرداخته‌اند؛ هدف از وجود آیات علمی در قرآن کریم چیست؟

دربارهٔ اهداف آیات و مسائل علمی قرآن، سه نظریه وجود دارد:

• هدف اصلی قرآن، بیان مسائل علمی آن است و همهٔ علوم و معارف بشری در قرآن وجود دارد؛ همان‌طور که قرآن می‌فرماید: ﴿نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ﴾(نمل:۸۹) قرآن بیان‌کننده همه چیز است.

• هدف اصلی قرآن هدایت بشر است، اما در راستای این هدف می‌توان از اشارات علمی نیز استفاده نمود؛ بدین صورت که پیامبر(ص) می‌فرماید: ﴿تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ﴾ است، پیامبر اسلام(ص) وقتی که طبق آیهٔ شریفه می‌فرماید: خداوند قرآنی بر ما نازل کرده که بیان کنندهٔ همه چیز است، مرادش بیان همهٔ چیزهایی است که مربوط به دین، در راستای هدف قرآن و هدایت بشر می‌باشد. استفاده از آیاتِ علمی نیز در راستای همین هدف است؛ مثلاً در آیهٔ ﴿اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّی﴾(رعد:۲) مسائل مختلفی را مطرح می‌کند؛ بعد در آیهٔ ﴿وَ هُوَ الَّذِی مَدَّ الْأَرْضَ﴾(رعد:۳) مسائل مربوط به این‌که آسمان‌ها را بدون ستون برافراشتیم که عدّه‌ای به نیروی جاذبه حمل کردند و نیز مسئلهٔ حرکت خورشید و ماه، مسئلهٔ زمین و کوه‌ها را مطرح می‌کند و بعد می‌فرماید: ﴿إِنَّ فِی ذلِکَ لآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَفَکَّرُون﴾(رعد:۳) «این‌ها برای این است که شما تفکر کنید، از نشانه‌های حضرت حق به وجودش پی ببرید.»

پس اشارات علمی قرآن، در راستای هدف اصلیِ هدایت بشر به سوی خدا، دین و قیامت است؛ هم چنین در آیهٔ دیگر می‌فرماید:

لَعَلَّکُمْ بِلِقاءِ رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ؛ این نشان‌ها برای این است که شما به لقاء پروردگارتان در قیامت ایمان پیدا کنید.

۳. اشارات علمی قرآن به نحو سمبلیک و بر اساس فرهنگ زمان مطرح شده است. در قرآن این اشارات علمی، حالت معرفت‌شناختی یا حالت سمبلیک دارد و ناظر به عالم خارج نیست.

به عقیدهٔ ما این دیدگاه صحیح نیست؛ زیرا اگر قرآن صحبت از علم می‌کند، در حقیقت قصد گسترش معرفت بشر و توضیح خارج و واقعیت خارجی را دارد، در حدی که پیش‌گویی‌های علمی‌اش، اعجاز علمی به شمار می‌آید. پس در حقیقت، هدف اصلی قرآن هدایت بشر است و باید از اشارات علمی قرآن استفاده کرد.