مسلم بن حجاج نیشابوری
مسلم بن حجاج چه کسی بوده و کتاب صحیح مسلم چه جایگاهی در میان اهل‌سنت دارد؟
مسلم بن حَجاج نیشابوری (۲۰۶-۲۶۱ق) از بزرگان اهل حدیث و محدّث معروف اهل‌سنت و صاحب کتاب مشهور صحیح مسلم است. کتاب او یکی از صحاح سته و از معتبرترین و مهم‌ترین کتاب‌های حدیثی اهل‌سنت است. علمای اهل‌سنت از او به عنوان یکی از بزرگان حدیثی خود یاد می‌کنند. جایگاه او در میان اهل‌سنت کم‌نظیر است و عالمان اهل‌سنت معتقد به وثاقت او هستند.
زندگی‌نامه
ابوالحسین مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری از محدثان اهل‌سنت که در سال ۲۰۴ق، و به قولی ۲۰۶ق، در نیشابور متولد شد.[۱] مسلم به طایفهٔ بنی قشیر، از قبایل معروف عرب، منسوب است، اما به سبب زادگاهش به مسلم نیشابوری هم مشهور است.[۲] مسلم یکی از ائمهٔ حدیث اهل‌سنت است[۳]. او صاحب کتاب صحیح، یکی از کتاب‌های شش‌گانهٔ مورد اعتماد نزد اهل‌سنت، می‌باشد. او در نیشابور متولد شد و برای تحصیل و استماع حدیث به حجاز، مصر، شام و عراق مسافرت کرد.[۴] او در سال ۲۶۱ق در نیشابور از دنیا رفت.[۵]
از مقدمه‌ای که مسلم بر صحیح خود نگاشته، روشن می‌شود که در دورهٔ او کثرت اخبار ضعیف و خرافی حقایق دینی را بر بسیاری از مردم و حتی دانشمندان مشتبه کرده بود. مسلم به تقاضای یکی از برادران دینی خود، که نام او مشخص نیست، به تألیف کتاب صحیح مسلم همت گماشت.[۶]
.
اساتید
- محمد بخاری (درگذشتهٔ ۲۵۶ق)
- احمد بن حنبل (درگذشتهٔ ۲۴۱ق)
- اسحاق بن راهویه (درگذشتهٔ ۲۳۷ق)
- ابوزُرعه رازی (درگذشتهٔ ۲۶۴ق)
- قتیبة بن سعید (درگذشتهٔ ۲۴۰ق)
- یحیی بن یحیی تمیمی منقری
شاگردان
- یعقوب بن اسحاق ابوعوانه (درگذشتهٔ ۳۱۶ق)
- محمد ترمذی (درگذشتهٔ ۲۷۹ق)
- ابن ابی‌حاتم رازی (درگذشتهٔ ۳۲۷ق)
- ابراهیم بن محمد بن سفیان (درگذشتهٔ ۲۴۹ق)
- احمد بن سلمه.[۷]
جایگاه
عالمان اهل‌سنت بر وثاقت و بلندی رتبهٔ مسلم بن حجاج در دانش حدیث تأکید کرده‌اند.[۸] پیشوایان علم حدیث مسلم بن حجاج را ستایش و به نیکی و احترام از او یاد کرده‌اند. قاضی عیاض اندلسى (درگذشتهٔ ۵۴۴ق)، از بزرگان حدیث اهل‌سنت، دربارهٔ مسلم بن حجاج چنین می‌گوید: «او یکی از پیشوایان امت اسلام و از حافظان حدیث و نویسندگان زبردست است. چندین فرد از بزرگان قدیم و جدید ایشان را ستوده‌اند و بر امامت و پیشوایی او و صحت احادیث و قدرت والای تمییز و مورد اطمینان بودن و قبول احادیث وی اجماع کرده‌اند.»[۹]
در مورد زکاوت و علو مرتبهٔ علمی مسلم دانشمندان زمان او با هم اتفاق نظر داشته‌اند. در این مورد حافظ ابوعلی حسین بن علی نیشابوری (درگذشتهٔ ۳۴۹ق)، از محدثان اهل‌سنت، می‌گوید: «در علم حدیث کتابی صحیح‌تر از کتاب امام مسلم وجود ندارد.»[۱۰] محمد بن بشار (درگذشتهٔ ۲۵۲ق)، از مشایخ تسعهٔ (نه‌گانه) حدیث اهل‌سنت، به زمینهٔ دیگری از مراتب علمی مسلم اشاره کرده است:«حفّاظ دنیا چهار تن هستند؛ بوزرعه در ری، مسلم در نیشابور، عبدالله دارمی در سمرقند و محمد بن اسماعیل در بخارا.»[۱۱]
آثار
از مسلم غیر از کتاب صحیح آثار دیگری نیز به‌جا مانده است؛ از جمله:
- مسند الکبیر علی اسماء الرجال
- الجامع (الکبیر) علی الابواب
- کتاب العلل
- کتاب التمییز
- کتاب اوهام المحدثین
- کتاب الافراد المخضرمین
- کتاب طبقات التابعین
- کتاب من لیس له الا راوٍ واحد
- کتاب سؤالاته لاحمد بن حنبل
- کتاب الاقران
- کتاب افراد الشامیین
- کتاب حدیث عمرو بن شعیب[۱۲]
صحیح مسلم
کتاب صحیح مسلم با نام اصلی الجامع الصحیح یا الصحیح الجامع یکی از صحاح ستهٔ معروف اهل‌سنت و از مهم‌ترین منابع حدیثی آنان در زمینهٔ عقاید، فقه، تفسیر قرآن و تاریخ صدر اسلام است که توسط مسلم بن حجاج نگاشته شده است.[۱۳] پس از صحیح بخاری معتبرترین کتاب حدیث نزد اهل تسنن صحیح مسلم است. برخی آن را بر صحیح بخاری ترجیح می‌دهند.[۱۴] روش مسلم بن حجاج در کتاب صحیح در نقد روایت معیاری برای تألیفات بعدی در حدیث اهل‌سنت شد.[۱۵]
صحیح مسلم دومین کتاب از جوامع حدیثی اهل‌سنت است که دربارهٔ صحت همهٔ روایات آن ادعا شده است.[۱۶] صحیح مسلم ۷۲۷۵ حدیث در موضوعات گوناگون اعتقادی، فقهی، اخلاقی، تاریخی، و… را دربردارد که مؤلف آن این روایات را از بین صدها هزار حدیث که در اختیار داشته با دقت تمام گزینش کرده است.[۱۷] برخی به احصای روایات غیر تکراری این کتاب پرداخته‌اند و این روایات را رقمی معادل ۳۰۱۸ حدیث برآورد کرده‌اند.[۱۸]
صحیح مسلم از ۵۴ کتاب اصلی تشکیل شده است. این کتاب با کتاب الایمان شروع شده و به کتاب الاغذیه خاتمه می‌یابد.[۱۹] بسیاری از عالمان اهل‌سنت در مورد صحت کامل همهٔ احادیث این کتاب اتفاق نظر دارند. اهمیت کتاب مسلم برای اهل‌سنت چنان زیاد است که می‌گویند همهٔ احادیث آن، بدون استثناء، صحیح و مورد قبول است.[۲۰] در این کتاب، احادیث مرفوعی که به‌صورت معلق روایت شده‌اند نسبت به صحیح بخاری بسیار کمتر است و تعداد آنها از چهارده حدیث تجاوز نمی‌کند.[۲۱]
شیخ ابو عمرو بن صلاح (درگذشتهٔ ۶۴۳ق)، از عالمان اهل‌سنت، معتقد است که تمام احادیثی که امام مسلم در کتابش حکم به صحیح‌بودن آن کرده صد در صد صحیح است.[۲۲] یحیی بن شرف نووی (درگذشتهٔ ۶۷۱ق) در مقدمهٔ شرح خود بر صحیح مسلم می‌گوید که عالمان اهل‌سنت بر این مطلب اتفاق دارند که پس از قرآن کتابی صحیح‌تر از صحیح بخاری و صحیح مسلم نیست. این نظری است که امت اسلامی آن را پذیرفته است.[۲۳] او در مقدمهٔ شرح خود از مسلم چنین نقل می‌کند: «من صحیح خود را از میان سیصد هزار حدیث جمع‌آوری و انتخاب کرده‌ام و اگر اهل حدیث دویست سال حدیث بنویسند، باز هم مدرک و مرجع آنان کتاب من خواهد بود.»[۲۴]
وجود راویان ضعیف، مانند ابو هریره، ابوموسی اشعری، عمرو بن عاص، عبدالله بن زبیر و عمران بن حیطان، و وجود روایاتی که مخالف ادلهٔ قطعی عقلی و شرعی است از ضعف‌های کتاب صحیح مسلم به شمار رفته است.[۲۵] برخی از عالمان اهل‌سنت اعتبار همهٔ حدیث‌های صحیح مسلم را قبول ندارند.[۲۶]
منابع
- ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفيات الأعيان و أنباء أبناء الزمان مما ثبت بالنقل والسماع وأثبته العیان، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۴م، ج۵، ص۱۹۵.
- ↑ صالحی، محیی‌الدین، شرح حال و زندگی اصحاب کتب سته، بی‌جا، نشر عقیده، بی‌تا، به نقل از: صالحی، محیی‌الدین، زندگینامهٔ امام مسلم و چگونگی تدوین صحیح مسلم، سایت نوگرا، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.
- ↑ الذهبی، محمد بن أحمد بن عثمان، سیر اعلام البنلاء، تحقیق شعيب الأرناؤوط، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۱۲ق، ج۱۲، ص۵۶۶.
- ↑ السبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، المطبعة اعتماد، قم، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۵۷۸؛ نیز: ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۵، ص۱۹۴.
- ↑ الذهبی، سیر اعلام البنلاء، ج۱۲، ص۵۷۴.
- ↑ معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل‌سنت، تهران، انتشارات سمت و دانشکدهٔ علوم حدیث، تهران، ۱۳۸۵ش، ص۸۵.
- ↑ شناخت‌نامه حدیث ج۳ ص۱۸۶–۱۸۸، به نقل: از مسلم بن حجّاج(۲۰۴ یا ۲۰۶ ـ ۲۶۱ ق)، سایت حدیث نت، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.
- ↑ شناخت‌نامهٔ حدیث ج۳ ص۱۸۶–۱۸۸، به نقل: از مسلم بن حجّاج(۲۰۴ یا ۲۰۶ ـ ۲۶۱ ق)، سایت حدیث نت، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.
- ↑ تمام، احمد، امام مسلم نیشابوری و صحیح وی؛ سفری با جاودانگی، مرکز مطالعات اجتماعی بینش، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.
- ↑ قادری، عبدالهادی، مختصر از زندگی‌نامه امام مسلم نیشابوری، سایت انجمن علمی پژوهشی حقوق و معارف اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.
- ↑ قادری، مختصر از زندگی‌نامه امام مسلم نیشابوری، سایت انجمن علمی پژوهشی حقوق و معارف اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.
- ↑ معارف، جوامع حدیثی اهل‌سنت، ص۸۴.
- ↑ صحیح مسلم، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.
- ↑ مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۵ش، ص۴۷۵.
- ↑ حاجیان، مهدی و مهرناز بهروزی و محمد سپهری، «علوم حدیث در ربع نیشابور طی چهار سدۀ نخستین اسلامی»، دو فصلنامهٔ مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارهٔ ۶۴، ۱۳۹۷ش، ص۱۶۴.
- ↑ معارف، جوامع حدیثی اهل‌سنت، ص۸۲.
- ↑ معارف، جوامع حدیثی اهل‌سنت، ص۸۴.
- ↑ معارف، جوامع حدیثی اهل‌سنت، ص۸۵.
- ↑ معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل سنت، سمت، و دانشکده علوم حدیث، تهران، ۱۳۸۵، ص۹۰.
- ↑ صحیح مسلم، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.
- ↑ جدیدی‌نژاد، محمدرضا، دانش رجال از دیدگاه اهل‌سنت، قم، مؤسسهٔ علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۱ش، ص۲۰۴.
- ↑ قادری، مختصر از زندگی‌نامه امام مسلم نیشابوری، سایت انجمن علمی پژوهشی حقوق و معارف اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.
- ↑ جناتی، محمد ابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، کیهان، ۱۳۷۴ش، ص۸۸.
- ↑ جناتی، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، ص۸۷.
- ↑ جناتی، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، ص۹۱.
- ↑ الذهبی، سیر اعلام النبلاء ج۱۲، ص۵۶۸.