اعتبار نامه ۳۱ نهج‌البلاغه
نامهٔ امام علی(ع) به امام حسن(ع) در نهج البلاغه، نامهٔ ۳۱، مطابق چه سندی این نامه خطاب به امام حسن(ع) است و آیا سند آن معتبر است؟
نامهٔ ۳۱ نهج البلاغه از امام علی(ع) خطاب به فرزند بزرگش امام حسن(ع) از نامه‌های مشهور و معروف است. اکثر محدثان، که خطبه‌ها ونامه‌های ایشان را جمع‌آوری کرده‌اند، با ذکر سند آن را در تألیفات خود آورده‌اند. برخی از آنان قبل از جمع‌آوری نهج البلاغه توسط سید رضی (۳۵۹-۴۰۶ق) آن را در منابع خود ذکر کرده‌اند. همچنین، برخی خطبه‌ها و نامه‌های نهج البلاغه از طریق امامان معصوم(ع) بعدی نقل شده و بزرگان حدیثی شیعه آنها را در کتاب‌های خود ذکر نموده‌اند. پیش از سید رضی، برخی دیگر از محدثان تمام یا قسمت‌هایی از این نامه را در آثارشان آورده‌اند؛ از جمله:
- محمد بن یعقوب کلینی (درگذشتهٔ ۳۲۸ق) در کتاب رسائل[۱] و همچنین در کتاب فروع کافی؛[۲]
- ابن عبدربه اندلسی (درگذشتهٔ ۳۲۸ق) در کتاب عقد الفرید.[۳]
- ابن شعبهٔ حرّانی (درگذشتهٔ ۳۸۰ق) در کتاب تحف العقول.[۴]
- شیخ صدوق (درگذشتهٔ ۳۸۱ق) در کتاب من لایحضره الفقیه.[۵]
- حسن بن عبدالله بن سعید (درگذشتهٔ ۳۸۲ق)، در کتاب الزواجر و المواعظ؛[۶]
۳
کلینی دو نامه از امام علی(ع) به فرزندانش را در کتاب کافی نقل کرده است؛ یکی به فرزندش امام حسن(ع) و دیگری به فرزند دیگرش محمد بن حنفیه.[۷] مضمون این دو نامه با اندکی تفاوت تقریباً یکی است. شیخ صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه نامه دوم را به عنوان نامهٔ امام به امام حسن(ع) نقل کرده است.[۸] برخی از شارحان نهج البلاغه به این موضوع اشاره کرده‌اند.[۹]
برخی محققان معاصر نهج البلاغه در آثار خود به معرفی منابع مختلف این نامه و اسانید آن پرداخته‌اند.[۱۰]
منابع
- ↑ دشتی، محمد، روش‌های تحقیق در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه، نشر امام علی(ع)، ۱۳۶۸ش، ص۲۱۸–۲۱۹.
- ↑ الکلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، تحقیق علی‌اكبر الغفاری، طهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۳۸.
- ↑ ابن عبد ربه الاندلسی، احمد بن محمد، العقد الفرید، تحقیق مفید محمد قمیحه، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۰۰-۱۰۱.
- ↑ ابن شعبة الحرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول صلى الله عليهم، تحقیق على‌اكبر الغفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ق، ص۶۸-۹۱.
- ↑ الصدوق، محمد بن علی، کتاب من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر الغفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۴، ص۱۸۹-۱۹۲.
- ↑ دشتی، روش‌های تحقیق در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه، ص۲۱۸–۲۱۹.
- ↑ الکلینی، الفروع من الکافی، ج۵، ص۳۳۸.
- ↑ الصدوق، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۸۹-۱۹۲.
- ↑ ابن میثم البحرانی، شرح نهج البلاغه، تهران، دفتر نشر الکتاب، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۲.
- ↑ برای نمونه ن.ک: الحسینی الخطیب، السید عبدالزهراء، مصادر نهج‌البلاغه و اسانیده، بیروت، منشورات مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۵ق ـ۱۹۷۵م، ج۳، ص۳۰۷–۳۱۲؛ نیز: دشتی، روش‌های تحقیق در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه، ص۲۱۸–۲۱۹.