بسم الله الرحمن الرحیم
در مورد بسم الله الرحمن الرحیم توضیح دهید، آیا بسم الله جزئی از سوره‌های قرآن است؟
استفاده از بسم الله الرحمن الرحیم در شروع هر کاری سفارش شده است. آغاز نزول قرآن و آغاز سوره‌ها در قرآن با این عبارت می‌باشد. شیعه و بسیاری از اهل سنت بسم الله الرحمن الرحیم را جزئی از سوره حمد و سوره‌های قران می‌دانند. ورود برخی از روایات از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در تأکید استفاده از بسم الله در نماز و در ابتدای سوره‌ها از جمله ادله جزئیت بسم الله در سوره‌ها است. برخی عالمان اهل‌سنت بسم الله را فقط در سوره حمد، جزء سوره می‌دانند.
جایگاه
وحی قرآن، با نام خدا شروع شد ﴿اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ؛ بخوان به نام پروردگارت﴾(علق:۱) و تمامی سوره‌های قرآن با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز می‌شوند، تنها سوره توبه است که در آغاز آن بسم اللَّه الرحمن الرحیم نیامده است؛ چرا که سوره توبه با اعلان جنگ به جنایت کاران مکه و پیمان شکنان آغاز شده و اعلان جنگ با توصیف خداوند بهرحمان و رحیم سازگار نیست.[۱]
عبارت بسم الله توسط انبیاء نیز استفاده شده است. وقتی کشتی نوح(ع) در میان امواج طوفان به راه افتاد، نوح گفت: ﴿بسم اللَّه مجریها و مرسیها؛ حرکت و توقف این کشتی با نام خداست﴾(هود:۴۱). حضرت سلیمان(ع) نیز وقتی ملکه سباء را بهایمان به خدا فراخواند، دعوت‌نامه خود را با این جمله آغاز کرد الگو:إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ و برای او فرستاد.
بر زبان آوردن بسم اللَّه در شروع هر کاری توسط اهل بیت(ع) سفارش شده است. امام علی(ع) می‌فرمایند: «بسم اللَّه، مایه برکت، و ترک آن موجب نافرجامی است.»
بسم الله دارای احکام فقهی خاص خود نیز می‌باشد. برای نمونه، حیوانی که بدون ذکر نام خدا ذبح شود، مصرف گوشت آن حرام است.[۲]
معنای بسم الله الرحمن الرحیم
حرف «باء» در عبارت «بسم الله» به معنای آغاز هر چیز است؛ پس معنای جمله این می‌شود: «من به نام خدا آغاز می‌کنم» لفظ «باء» حرف جر و مجموع «بسم» جار و مجرور است.
«اسم» یا از ریشه «وسم» به معنای علامت است؛ یعنی لفظی که بر چیزی گذاشته شود تا از دیگر چیزها متمایز گردد؛ اسم هر چیز علامت و نشانهٔ آن است یا از مادهٔ «سمو» به معنای بلندی و ارتفاع است؛ یعنی لفظ یا نام‌گذاری از مهمل و بی معنا بودن در می‌آید و علو و ارتفاع پیدا می‌کند.
کلمهٔ «الله» جامع‌ترین نام خدا است، یعنی تنها نامی است که جامع صفات جلال و جمال الهی است. «رحمن» صیغهٔ مبالغه است که بر بسیاری رحمت دلالت می‌کند؛ به طوری که عموم موجودات در پهنهٔ هستی و انسان‌ها را از مؤمن و کافر شامل می‌شود.
«رحیم» صفت مشبه است و بر نعمت دائمی و رحمت ثابت و باقی او دلالت می‌کند؛ رحمتی اخروی که ویژهٔ مؤمنان است. بندگان صالح و فرمان بردار خدا به حکم ایمان و عمل صالح، این شایستگی را یافته‌اند که از رحمت و بخشش و احساس خاصی که آلودگان و تبه کاران از آن سهمی ندارند، بهره‌مند گردند.[۳]
جزء سوره بودن بسم الله
شیعیان و بسیاری از علمای اهل‌سنت معتقدند «بسم الله الرحمن الرحیم» در تمامی سوره‌ها به استثنای سوره توبه، جزء سوره است. روایات مختلف بر جزء سوره بودن بسم الله، دلالت دارند،[۴] سیره پیامبر اسلام نیز به عنوان دلیل دیگری بر این مطلب، برشمرده شده است.
مطالعه بیشتر
- تفسیر المنار، شیخ محمد عبده، مصر: انتشارات دارالمنار، چاپ: چهارم. ج۱، ص۳۹.
- تفسیر روح المعانی، سیدمحمود آلوسی بغدادی، بیروت: انتشارات ادارالطبایه المنیریه. ج۱، ص۳۳.
- تفسیر سوره حمد، امام خمینی، قم: انتشارات آزادی، ص۶–۱۰.