مصادیق عفاف در قرآن

سؤال

مصادیق عفاف را در قرآن بیان کنید؟

عفاف در فقر؛ عفاف در امور مالی (امانت داری)؛ عفاف در مسائل شهوانی جنسی؛ عفاف در سخن گفتن؛ عفاف در وضع ظاهر از جمله مصادیق عفت‌ورزی در قرآن می‌باشد.

عفاف در فقر

افراد فقیر که ایمان‌شان به خدا قوی‌تر است، به گونه‌ای حفظ ظاهر کرده و زندگی می‌کنند که از شدت خویشتنداری و عفاف، افراد بی‌اطلاع، آنها را غنی می‌پندارند. آنها زبان به شکوه نمی‌گشایند و در عین نیازمندی شدید، همچون بی‌نیازان گام برمی‌دارند، ولی بر آگاهان رنگ رخساره آنها از سرّ درون‌شان خبر می‌دهد.

در نگاه قرآن این افراد عفیف هستند: ﴿لِلْفُقَراءِ الَّذینَ أُحْصِرُوا فی سَبیلِ اللَّهِ لا یَسْتَطیعُونَ ضَرْباً فِی الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسیماهُمْ لا یَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلیمٌ؛ (انفاق) برای نیازمندانی باشد که در راه خدا، در تنگنا قرار گرفته‌اند؛ نمی‌توانند مسافرتی کنند و از شدّت خویشتن‌داری، افراد ناآگاه آنها را بی‌نیاز می‌پندارند؛ امّا آنها را از چهره‌های‌شان می‌شناسی؛ و هرگز با اصرار چیزی از مردم نمی‌خواهند. و هر چیز خوبی در راه خدا انفاق کنید، خداوند از آن آگاه است.﴾(بقره:۲۷۳)

قرآن فقرای عفیف را بهترین مصداق برای صدقات می‌داند و باید انفاق مؤمنان به این افراد در اولویت باشد.

جمعی از مفسران شأن نزول آن را اصحاب صفه دانسته‌اند، آنها گروهی از مسلمانان مکه و اطراف مدینه بودند که نه خانه‌ای در مدینه داشتند و نه خویشاوندانی که به منزل آنها بروند، ولی در عین حال، در نهایت عفت‌ورزی در محلی که به صورت سکوی بزرگی در کنار مسجد النبی(ص)، زندگی می‌کردند. آنها مجاهدانی بودند که به فرمان رسول‌الله(ص) به میدان جنگ حرکت می‌کردند و در عین گرسنگی و نیازمندی شدید، به عزت نفس و خویشتن داری، عفت خویش را حفظ می‌کردند.

عفاف در امور مالی (امانت داری)

در نگاه قرآن هر کسی که سرپرستی یتیمی را به عهده گیرد و در زندگیش حاجتی به گرفتن مال یتیم نداشته باشد، طریق عفت را پیش گیرد: ﴿وَ مَنْ کانَ غَنِیًّا فَلْیَسْتَعْفِفْ؛ هر کس که بی‌نیاز است، عفت‌ورزد (از برداشت حق‌الزحمه خودداری کند)﴾(نساء:۶) و محافظ مال یتیم شود و از مال یتیم چیزی را نگیرد و اگر فقیر است به‌طور شایسته از مال یتیم بخورد یا به عنوان قرض بردارد، یا به عنوان حق‌الزحمه نگهداری یتیم و اموال او، به‌طور متعارف استفاده کند و یتیم را امتحان کند اگر دید به حد بلوغ رسیده است و توانائی حفظ اموال را دارد، اموالش را به او تحویل دهد.

عفاف در مسائل شهوانی جنسی

حضرت یوسف(ع) در سخت‌ترین شرایط که تمام اسباب گناه در آن آماده بود، خود را حفظ کرد. به خداوند خویش پناهنده شد و از امتحان بزرگ الهی، آبرومندانه بیرون آمد.

﴿وَ راوَدَتْهُ الَّتی هُوَ فی بَیْتِها عَنْ نَفْسِهِ وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَیْتَ لَکَ قالَ مَعاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوایَ إِنَّهُ لا یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ؛ و آن زن که یوسف در خانه او بود، از او تمنّای کامجویی کرد؛ درها را بست و گفت: بیا (بسوی آنچه برای تو مهیاست!) گفت: پناه می‌برم به خدا! او [عزیز مصر] صاحب نعمت من است؛ مقام مرا گرامی داشته است؛ مسلّماً ظالمان رستگار نمی‌شوند!﴾(یوسف:۲۳)

قرآن در آیات ۳۲ تا ۳۴ سوره یوسف ادامة شرح زندگی حضرت یوسف(ع) و بیان مقام والای عفت و پارسایی او، ضمن اشاره به آزمون دیگری که یا خود را تسلیم کند یا راهی زندان شود، بدون لحظه‌ای تردید، راه خود را انتخاب کرد به درگاه خداوند متعال رو آورد: ﴿پروردگارا! زندان با آن همه مشکلات و رنج‌هایش. نزد من، محبوبتر از این کار زشتی است که زنان از من تقاضا دارند و من برای اطاعت فرمان تو و حفظ پاکی و تقوا و پارسایی و عفت خویش حاضرم روانة زندان وحشتناک گردم، امّا آلوده خواست شوم آنها نشوم.﴾

در ادامه همین آیات آمده است که خداوند، این زندان را نردبان ترقی حضرت یوسف(ع) قرار داد. سرانجام به خواست خداوند، بر تخت قدرت عزیز مصر تکیه زد و با حفظ آبرو وتقوا، به همه چیز رسید، در حالی که همه آلودگان رسوا شده و کنار رفتند. این پاداشی بود که خداوند دردنیا به این سلاله نیکان و پاکان عنایت کرد.

خداوند وعده داده است کسانی را که توان ازدواج ندارند و عفت ورزند، غنی کند: ﴿وَ لْیَسْتَعْفِفِ الَّذینَ لا یَجِدُونَ نِکاحاً حَتَّی یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ؛ و کسانی که امکانی برای ازدواج نمی‌یابند، باید پاکدامنی پیشه کنند تا خداوند از فضل خود آنان را بی‌نیاز گرداند!﴾(نور:۳۳)

کسانی که قدرت بر ازدواج ندارند از زنا احتراز بجویند و عفت نفس پیشه کنند تا خداوند ایشان را از فضل خود بی‌نیاز کند و مسائل ازدواج‌شان را فراهم نماید.

عفاف در سخن گفتن

زنان نباید در برابر مردان آهنگ سخن گفتن را نازک و لطیف کنند تا شهوت بیماردلان را بر انگیزانند و به طمع بیفتند. آن نیرویی که آدمی را از میل به سوی شهوات باز می‌دارد، نیروی ایمان است.

قرآن برای اهمیت دادن به این نگرش، زنان رسول خدا(ص) را مورد خطاب قرار می‌دهد: ﴿یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذی فی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً؛ ای همسران پیامبر! شما همچون یکی از آنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید؛ پس به گونه‌ای هوس‌انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید﴾(احزاب:۳۲)

عفاف در وضع ظاهر

خداوند در حفظ ظاهر جامعه و اهمیت حجاب، شخص رسول خدا(ص) را مورد خطاب قرار می‌دهد: ﴿یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً؛ ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: «جلباب‌ها (روسری‌های بلند) خود را بر خویش فروافکنند، این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است؛ (و اگر تا کنون خطا و کوتاهی از آنها سر زده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم است﴾(احزاب:۵۹)

مطالعه بیشتر

• اخلاق در قرآن، ج ۲، آیت الله مکارم شیرازی، قم، مدرسه الامام علی بن ابیطالب.
• اخلاق در قرآن، آیت الله محمد تقی مصباح یزدی، تحقیق و نگارش محمد حسین اسکندری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
• مسئله حجاب، آیت الله شهید مطهری، مرتضی، قم، انتشارات صدرا.