الگو:سوال برگزیده
برنامه عملی برای محاسبه نفس چیست؟
عالمان اخلاق برای محاسبه نفس برنامه‌ای عملی به صورت روزانه ارائه داده‌اند که از چهار بخش تشکیل شده است:
- مشارطه: شخص در ابتدای روز با خود شرط می‌کند تا پایان روز، واجبات و مُحَرّمات را رعایت کند. از نظر روان‌شناختی، این یادآوری سبب می‌شود انسان برای ادامه دادن به برنامه خود تشویق شود.
- مراقبه: فرد در طول روز از شرط و عهدی که بسته مراقبت می‌کند. او باید قبل از عمل، با تفکر نسبت به انگیزه و نیت خود، مراقبت داشته باشد که خلاف اخلاق و دستورات الهی مرتکب کاری نشود. پس از عمل نیز باید مراقبت کند که با پیامدهایی مانند ریا، منّت و آزار ارزش عمل خود را از میان نبرد.
- محاسبه: هنگام شب به محاسبه و بررسی اعمال خود در آن روز می‌پردازد. محاسبه تنها برای کارهایی که فرد باید انجام می‌داد ولی ترک شده نیست؛ بلکه باید به کارهایی که ترک آنها واجب بود ولی مرتکب آن شده نیز، رسیدگی کند.
- معاقبه: شخص در پایان برای مواردی که به درستی عمل کرده پاداش، و برای مواردی که خلاف شرط خود عمل کرده، مجازات در نظر می‌گیرد.
برای مجازات، در ابتدا به سرزنش خود بپردازد. در مراتب بعد، اعمال سختی مانند روزه انجام دهد. سفارش شده در این موارد، تشابه با عمل خلاف را نیز در نظر بگیرد؛ برای نمونه، در مورد خوردن از غذای حرام، به خود گرسنگی دهد، یا در مورد نگاه به نامحرم، چشم خود را از دیدن کارهایی که دوست دارد مثل تماشای فیلم، محروم کند.