مصحف فاطمه(س)
مصحف فاطمه(س) چه کتابی است؟ آیا این کتاب به نام خواهر قرآن نیز مشهور است؟
مصحف فاطمه(س) کتابی که جبرئیل پس از وفات پیامبر اسلام(ص) بر حضرت فاطمه(س) املا کرد و امام علی(ع) آن را نوشت. براساس روایات، در اصل وجود چنین کتابی تردید نشده است.
مصحف فاطمه(س) در دسترس کسی نبوده و نزد امامان شیعه(ع) محفوظ است. محتوای این مصحف متضمن مطالبی چون بیان رویدادهای آینده و سرنوشت فرزندان حضرت فاطمه(س) است. در منابع، اطلاعی دربارهٔ اینکه این کتاب خواهر قرآن خوانده شده باشد وجود ندارد.
معرفی و ویژگی‌ها
در روایات اهل‌بیت(ع) از مصحف فاطمه(س) یاد شده که به حضرت فاطمه(س) الهام شده است.[۱] برخی از این روایات سندهای صحیحی دارند. به همین دلیل، در اصل وجود چنین کتابی تردید نشده است.[۱] از جملهٔ این روایات صحیح، نقلی از امام صادق(ع) در پاسخ به سؤال یکی از شیعیان دربارهٔ مصحف فاطمه(س) است. در این نقل جزئیاتی دربارهٔ این مصحف، از جمله املاء آن در دوران هفتاد و پنج روزهٔ حیات حضرت فاطمه(س) پس از رسول خدا(ص)، ارائه شده است.[۲]
روایات مربوط به وجود مصحف فاطمه(س) در قدیمی‌ترین منابع روایی شیعه، چون بصائر الدرجات[۳] و الکافی[۴] آمده است. بیشترین روایات مربوط به این مصحف را علامه مجلسی در باب‌های مربوط به علوم اهل‌بیت(ع) آورده است.[۵]
بنا بر روایات اهل‌بیت(ع)، این مصحف به دست کسی نرسیده و نزد امامان شیعه محفوظ است.[۶] در برخی از این روایات حجم این مصحف سه برابر قرآن برشمرده شده است.[۷] از وجود چنین مصحفی در زمینهٔ معارف باطنی شیعی استفاده شده است.[۸]
اختلاف در محتوای برخی روایات پیرامون مصحف فاطمه(س) و گاه تعارض ظاهری آنها موجب شده تا داوری‌های محققان در مورد جزئیات این مصحف یکسان نباشد.[۹]
املاکننده و کاتب
دربارهٔ املاکنندهٔ مصحف فاطمه(س)، در روایت از افراد مختلفی یاد شده است؛ خدا، فرشته، جبرئیل و رسول خدا(ص) از جمله افراد ذکر شده در روایات هستند.[۱۰] علامهٔ مجلسی میان این روایات جمع کرده است. برخی محققان آن را بهترین وجه جمع میان این اقوال دانسته‌اند.[۱۱] او مراد از رسول‌الله(ص) در این روایات را همان جبرئیل دانسته است.[۱۲] عالمان دیگری از جمله سید محسن امین عاملی،[۱۳] سید جعفر مرتضی عاملی[۱۴] و سید محمدحسین فضل‌الله[۱۵] راهی برای جمع این روایات ابراز داشته‌اند.
همهٔ عالمان شیعه و تمام روایاتی که از این مصحف نام برده‌اند کاتب و تدوین‌کنندهٔ این مصحف را امام علی(ع) معرفی کرده‌اند.[۱۶]
محتوا
مصحف فاطمه(س) را مشتمل بر مطالبی دانسته‌اند:
- جایگاه رسول خدا(ص) و آیندهٔ فرزندان حضرت فاطمه(س)[۱۷]؛
- بیان رویدادهای آینده[۱۸]؛
- یادکرد از انبیاء الهی(ع) و نام آنان و اوصیای آنان[۱۹]؛
- نام تمامی پادشاهان و حاکمان تا روز قیامت[۲۰]؛
- عبدالحسین شرف‌الدین، از عالمان شیعه، به وجود مطالب دیگری در این مصحف، از جمله امثال و حِکَم و موعظه و اخبار اشاره کرده است.[۲۱] این نظر توسط بعضی محققان رد شده است.[۲۲]
- برخی دیگر از محققان با استناد به روایتی[۲۳] (که در آن از کتابی با عنوان کتاب فاطمه(س) مشتمل بر جزئیات احکام شرعی یاد شده) تصریح کرده‌اند که این مصحف مشتمل بر تمام احکام تفصیلی شرعی و جزئیات قوانین جزائی نیز بوده است.[۲۴] سید محمدحسین فضل‌الله این نظر را تأیید کرده و کتاب فاطمه(س) را با مصحف فاطمه(س) یکی دانسته است.[۲۵] عده‌ای از محققان این نظر را رد کرده‌اند.[۲۶] همچنین، احتمال داده شده که کتاب فاطمه(س) غیر از مصحف فاطمه(س) باشد و مراد از فاطمه در عنوان کتاب فاطمه(س) فاطمه بنت الحسین(ع) باشد.[۲۷]
- سیدحسین مدرسی طباطبایی، شیعه‌شناس و استاد حقوق اسلامی دانشگاه پرینستون، مصحف فاطمه(س) را مشتمل بر مطالبی دانسته که تقریباً در تمام موارد در زمینهٔ اندیشه‌های باطنی شیعه از آن یاد شده است.[۲۸] این نظر او مورد نقد قرار گرفته است.[۲۹] در منابع، اطلاعی درباره اینکه این کتاب خواهر قرآن خوانده شده باشد وجود ندارد.
شبهات دربارهٔ مصحف
برخی مستشرقان و عالمان اهل‌سنت، با توجه به وجود لفظ مصحف در عنوان مصحف فاطمه(س) و محدود کردن این لفظ به قرآن، شیعه را متهم کرده‌اند که قرآن دیگری غیر از قرآن موجود در میان مسلمانان دارند. از جمله این افراد می‌توان به اگناس گلدزیهر[۳۰]، اسلام‌شناس مشهور مجارستانی و عبدالله القصیمی، نویسنده سلفی عربستانی، اشاره کرد.[۳۱] در پاسخ به این نظر برخی محققان مدعی شده‌اند که علمای شیعه اتفاق نظر دارند که مصحف فاطمه(س) مشتمل بر قرآن نیست.[۳۲] مستند این عدم اشتمال از نظر آنان روایات بسیاری است که دربارهٔ مصحف فاطمه(س) از امامان شیعه(ع) نقل شده و در قریب به اتفاق آنان با تعابیر گوناگون تصریح شده است که مصحف فاطمه(س) مشتمل بر قرآن نیست.[۳۳] در منابع، اطلاعی دربارهٔ اینکه این کتاب خواهر قرآن خوانده شده باشد وجود ندارد.
مطالعه بیشتر
- پژوهش‌گونه‌ای دربارهٔ مصحف فاطمه(ع)، محمدعلی مهدوی‌راد، نشر مشعر.
- حقیقة مصحف فاطمة(ع) عند الشیعه، اکرم برکات، دارالصفوة.
- مصحف فاطمی: پژوهشی در مصحف فاطمه(س)، عبدالله امینی، انتشارات دلیل ما.
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ مهدوی‌راد، محمدعلی، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامهٔ فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۳، ج ۳، ص ۶۴.
- ↑ الکلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق، ج ۱، ص ۵۹۹–۶۰۰.
- ↑ الصفار القمی، محمد بن الحسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، تحقیق محسن بن عباسعلى كوچه باغى، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق، ص ۱۷۰–۱۸۱.
- ↑ الکلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۹۲–۶۰۲.
- ↑ المجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق، ج ۲۶، ص ۴۹.
- ↑ الکلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۹۳.
- ↑ الکلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۹۵.
- ↑ مدرسی طباطبایی، سید حسین، میراث مکتوب شیعه، قم، نشر مورخ، ۱۳۸۶، ص ۴۱.
- ↑ مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۶۵.
- ↑ مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۶۸.
- ↑ مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۷۲.
- ↑ المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج ۲۶، ص ۴۲.
- ↑ الامین، السید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق، ج ۱، ص ۳۵۷.
- ↑ العاملی، السید جعفر مرتضی، مأساة الزهراء(س) شبهات و ردود، بیروت، دارالسیرة، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص ۱۱۶.
- ↑ الهاشمی، السید هاشم، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، بیروت، دارالهدی، ۱۴۲۲ق، ص ۱۵۱.
- ↑ مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۷۳.
- ↑ الصفار القمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، ص ۱۷۴.
- ↑ الفتال النیسابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، منشورات الرضی، ۱۳۷۵، ج ۱، ص ۲۱۱.
- ↑ المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج ۲۶، ص ۱۸.
- ↑ الفتال النیسابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج ۱، ص ۲۱۱.
- ↑ شرف الدین، السید عبدالحسین، المراجعات، قم، المجمع العالمی لاهل البیت(ع)، ۱۴۲۶، ص ۶۰۳.
- ↑ الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، ص ۱۷۲.
- ↑ الکلینی، الکافی، ج ۷، ص ۳۷–۴۱.
- ↑ القزوینی، محمدکاظم، فاطمة الزهراء(س) من المهد الی اللحد، بی‌جا، بی‌نا،بی‌تا، ص ۹۶.
- ↑ الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، ص ۱۶۷.
- ↑ الامین، اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۳۵۶.
- ↑ الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، ص ۱۸۱.
- ↑ مدرسی طباطبایی، میراث مکتوب شیعه، ص ۴۱.
- ↑ مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۸۲.
- ↑ گلدزیهر، ایگناس، گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، مقدمهٔ سید محمدعلی ایازی، ترجمهٔ سید ناصر طباطبایی، تهران، انتشارات ققنوس، ۱۳۸۳، ص ۲۵۶-۲۵۷.
- ↑ العمیدی، ثامر هاشم حبیب، دفاع عن الکافی: دراسة نقدیة مقارنة لأهم الطعون والشبهات المثارة حول کتاب الکافی للشیخ الکلینی، قم، مرکز الغدیر للدرسات الاسلامیة، ۱۴۱۵ق، ج ۲، ص ۳۵۳.
- ↑ مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۷۵.
- ↑ الصفار القمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، ص ۱۷۰؛ نیز: الکلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۹۵.