مصحف فاطمه(س)

سؤال

مصحف فاطمه(س) چه کتابی است؟ آیا این کتاب به نام خواهر قرآن نیز مشهور است؟

درگاه‌ها
فاطمیه.png


مصحف فاطمه(س)، مطابق برخی روایات اهل بیت(ع)، کتاب حضرت فاطمه(س) است. این کتاب را جبرئيل پس از وفات رسول خدا(ص) بر آن حضرت املا کرده و حضرت علی(ع) آن را جمع آوری و تدوین کرده است. در منابع اطلاعی درباره اینکه این کتاب خواهر قرآن خوانده شده باشد وجود ندارد.

برخی ویژگی‌های مصحف

در روایات اهل بیت(ع) از مجموعه‌ای با عنوان مصحف فاطمه(س) یاد شده است. از وجود چنین مصحفی و روایاتی که جزئیاتی درباره این مصحف ارائه کرده‌اند در زمینه معارف باطنی شیعی استفاده شده است.[۱] محققان معتقدند که اختلاف در محتوا این روایات و گاهی تعارض ظاهری آنها موجب شده تا داوری‌ها درباره این مصحف یکسان نباشد.[۲]

روایات مربوط به وجود این مصحف در قدیمی‌ترین منابع روایی شیعه، چون بصائر الدرجات الکبری[۳] و الکافی[۴]، آمده است. بیشترین روایات مربوط به این مصحف را علامه مجلسی در باب‌های مربوط به علوم اهل بیت(ع) آورده است.[۵] برخی از روایاتی که در آنها از مصحف فاطمه(س) سخن رفته است سندهای قابل اتکا و صحیحی دارند. به همین دلیل، در اصل وجود چنین کتابی نمی‌توان تردید کرد.[۶] از جمله این روایات صحیح می‌توان به نقل ابوعبیده از امام صادق‌(ع) اشاره کرد. در این روایت، امام صادق(ع) در پاسخ به سؤال یکی از شیعیان درباره مصحف فاطمه(س) جزئیاتی ارائه کرده است. از جمله اینکه این مصحف در دوران هفتاد و پنج روزه حیات حضرت فاطمه(س) پس از رسول خدا(ص) به او املا شده است.[۷]

بنا بر روایات اهل بیت(ع) این مصحف به دست کسی نرسیده است و نزد امامان شیعه محفوظ بوده است

املا کننده و کاتب مصحف

درباره املا کننده مصحف فاطمه(ص) به دلیل اختلاف ظاهری روایات و برخی ملاحظات کلامی چند دیدگاه ارائه شده است. در روایات املاکننده این مصحف خدا، فرشته، جبرئیل و رسول خدا(ص) بر شمرده شده است.

محققان نظرات مختلفی برای رفع تعارض این روایات ارائه داده‌اند. از جمله این محققان می‌توان به سید محسن امین عاملی[۸]، سید جعفر مرتضی عاملی[۹] و سید محمدحسین فضل‌الله[۱۰] اشاره کرد. بهترین وجه جمع میان این اقوال ظاهراً متعارض از سوی علامه مجلسی ارائه شده است.[۱۱] مجلسی مراد از رسول الله(ص) در برخی روایات را همان جبرئیل دانسته است.[۱۲]

همه عالمان شیعه و تمام روایاتی که ذکری از این مصحف در آنها شده متفقند که کاتب و تدوین کننده این مصحف امام علی(ع) بوده است.[۱۳]

محتوای مصحف

در طول تاریخ شیعه نکاتی درباره مصحف حضرت فاطمه(س) بیان شده که از این قرار است:

  • مصحف در لغت به کتاب، نامه‌ها و اوراقی گفته می‌شود که آنها را در یک جلد جمع کرده باشند. از آنجا که نسخه‌هایی از قرآن که در دست اصحاب پیامبر(ص) بود، «مصحف» می‌نامیدند، همچون مصحف ابن مسعود، مصحف ابی بن کعب و …، از این رو برخی از مغرضان گفته‌اند که شیعیان مدعی هستند قرآن موجود تحریف شده و قرآن تحریف نشده همان قرآنی است که به نام مصحف فاطمه معروف است؛ ولی از آنجا که امامان(ع) این شایعات بی اساس و مغرضانه را پیش‌بینی کرده بودند، در احادیثشان تأکید بسیاری داشته که در مصحف فاطمه(س) هیچ مطلبی از قرآن نیامده است. در همین راستا امام صادق(ع) فرمودند: در مصحف فاطمه چیزی از کتاب خدا نیامده و آن کتابی است که بر فاطمه(س) پس از مرگ پدرش القا شده است.
  • اطلاعات مهم شیعه از مصحف فاطمه منحصر به بیانات ائمه(ع) در این باره است.

برخی شبهات حول مصحف

.

مطالعه بیشتر

.

منابع

  1. سید حسین مدرسی طباطبایی، میراث مکتوب شیعه، قم، نشر مورخ، ص ۴۱.
  2. محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۶۵.
  3. محمد بن الحسن الصفار القمی، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي‏، ص ۱۷۰-۱۸۱.
  4. محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۱، ص ۵۹۲-۶۰۲.
  5. محمدباقر المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج ۲۶، ص ۴۹.
  6. محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص
  7. محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۱، ص ۵۹۹-۶۰۰.
  8. السید محسن الامین، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ج ۱، ص ۳۵۷.
  9. السید جعفر مرتضی العاملی، مأساة الزهراء(س) شبهات و ردود، بیروت، دارالسیرة، ج۱، ص ۱۱۶.
  10. السید هاشم الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء‌(س)، بیروت، دارالهدی، ص ۱۵۱.
  11. محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۷۲.
  12. محمدباقر المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج ۲۶، ص ۴۲.
  13. محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۷۳.