منازل آخرت
منازل و مراحل آخرت وچگونگی عالم پس از مرگ را توضیح دهید؟
منازل آخرت، به منزل‌گاه‌های انسان بعد از مرگ اشاره دارد. منازل سَکَرات مرگ، قبر، برزخ، نفخ صور، سنجش اعمال و پل صراط از منازل مشهور و مورد اتفاق است که در قرآن و روایات نیز مطالبی در مورد آن‌ها وارد شده است. بر اساس حدیثی از امام صادق(ع)، مواقف آخرت ۵۰ موقف است. با توجه به روایات در مورد سؤال از برخی اعمال خاص مانند نماز، بعضی از علما اینطور برداشت کرده‌اند که هر منزلی دارای چندین موقف است.
سکرات مرگ
نخستین منزل انسان پس از مرگ، سکرات مرگ و سختی جان دادن است. امیرالمؤمنین(ع) در تبیین سکرات مرگ می‌فرمایند: «مرگ را ورطه‌ها و دشواری‌هایی است، سخت‌تر از آن که بتوان وصفش کرد، یا عقل‌های مردم بتواند آن را بفهمد.»[۱]
طبق این کلام، سکرات مرگ بگونه ای سخت است که قابل وصف نیست، و اگر بتوان آن را وصف کرد، کسانی که در دنیا هستند توان درک و فهم آن را ندارند.
قبر
امیرالمؤمنین (ع) درباره این منزل می‌فرمایند:«فيا لَهُ مِن بيتِ وحده، و منزل وحشهٍ و مفرد غربَه؛ وای براو از خانه تنهايي، و سراي وحشت، و جايگاه بي كسي و غربت.»[۲]
در روایتی آمده است که روزی رسول خدا(ص) بر سر میتی که او را دفن می‌کردند حاضر شد، و در حالی که اشک از چشمان حضرت به شدّت سرازیر بود به مردم فرمود: «اخواني لمثل هذا فاعدّوا؛ اي برادرانِ من، از براي همچو منزلي خود را آماده سازيد.»[۳]
برزخ
برزخ واسطه میان دنیا و آخرت است. انسان پس از مرگ از جهت اعتقاداتی که داشته و اعمال نیک و بدی که در این دنیا انجام داده مورد بازپرسی قرار می‌گیرد و پس از محاسبه اجمالی طبق نتیجه ای که گرفته شده به یک زندگی شیرین و گوارا یا تلخ و ناگوار محکوم گردیده و با همان زندگی در انتظار روز رستاخیز عمومی بسر می‌برد. انسان اگر از نیکان است از سعادت و نعمت و جوار پاکان و مقربان درگاه خدا برخوردار می‌شود و اگر از بدان است در عذاب و مصاحبت شیاطین و ظالمان می‌گذراند.[۴]
نفخ صور
منزل دیگر مرحله ای است که از آن در آموزه‌های دینی به نفخ صور یاد شده است. بنابر تصریح قرآن، دو بار در صور دمیده می‌شود، یک بار در پایان جهان و این نفخه مرگ است، و بار دیگر در آستانه رستاخیز که همه مردگان زنده می‌شوند که نفخه حیات نامیده می‌شود. در حقیقت توقف و از کار افتادن این جهان و آغاز حرکت جهان دیگر تشبیه به توقف و حرکت لشکرها شده است که با صدای شیپور مخصوص یا صدای بلند دیگری همگی با هم از راه رفتن بازمی‌ایستند و متوقف می‌شوند و با صدای دیگر به پا می‌خیزند و حرکت می‌کنند.[۵] در قرآن درباره این مرحله و منزل انسان چنین آمده: ﴿وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ إِلاَّ مَنْ شاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِیهِ أُخْری فَإِذا هُمْ قِیامٌ یَنْظُرُونَ؛ یعنی و در صور دمیده می‌شود و تمام کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند می‌میرند مگر کسانی که خدا بخواهد، سپس بار دیگر در صور دمیده می‌شود ناگهان همگی به پا می‌خیزند و در انتظار هستند.﴾(زمر:۶۸)
سنجش اعمال
منزل دیگر که جزء مواقف آخرت است، منزل سنجش اعمال است. در قرآن بحث‌های گسترده‌ای درباره این مرحله از سفر آخرت مطرح شده و با تعبیرات گوناگون از آن موقف و مرحله یاد شده است. در قرآن آمده است: ﴿وَ تَری کُلَّ أُمَّه جاثِیَه کُلُّ أُمَّه تُدْعی إِلی کِتابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ؛ یعنی هر امتی را به زانو درآمده می‌بینی، هر امتی به سوی کارنامه خود فرا خوانده می‌شود و بدیشان می‌گویند: آنچه را می‌کردید امروز پاداش می‌یابید.﴾(جاثیه:۲۸) در آیات فراوانی در مورد کتاب اعمال، مشاهده اعمال و دادن کتاب به دست راست و چپ اشاره شده است.
عبور از صراط
در وصف مرحله عبور از صراط گفته شده است که صراط پُلی است که بر روی جهنم کشیده شده و تا کسی از آن نگذرد داخل بهشت نمی‌شود. در روایات آمده است که از مو باریک‌تر و از شمشیر برنده تر و از آتش گرم‌تر است، و مؤمنان خالص در کمال آرامش، و به سرعت و بدون ترس از آن عبور می‌کنند. اما برخی با دشواری و همراه ترس و نگرانی بالاخره از آن می‌گذرند و عده ای از روی آن پل به جهنم می‌افتند.
نمونه آن صراط در دنیا نیز وجود دارد که در واقع گذر از این صراط پی آمدش عبور آسان از صراط یاده شده در آخرت است و آن عبارت است از دین حق و راه ولایت و متابعت از امیرمؤمنان و سایر امامان معصوم (ع)، هر کسی که در دنیا از این صراط یعنی راه ولایت عدول کند و به انحراف کشیده شود و مسیر غیر ولایت را برگزیند و با گفتار یا کردار خود در جهت خلاف آن حرکت نماید، در آخرت از پل نمی‌تواند عبور کند و بالاخره در هنگام عبور از آن پایش می‌لرزد و در جهنم سقوط می‌کند.[۶]
مواقف دیگر
مواقف ذکر شده از مواقف معروف است که در قرآن و روایات در مورد آن بحث شده است. بر اساس حدیثی از امام صادق (ع)، مواقف قیامت ۵۰ موقف معرفی شده است. «ان في القيامه خمسين موقفاً لكل موقفٍ الف سنه؛ در قيامت پنجاه موقف وجود دارد كه هر موقف آن هزار سال است.»[۷]
علاوه بر این در برخی از روایات، سؤال از برخی از اعمال مانند نماز به صورت خاص ذکر شده است. برخی از بزرگان بنابر این روایات، هر یک از این اعمال را یک موقف به شمار آورده‌اند. عده‌ای دیگر نیز هر یک از منازل را دارای چند موقف دانسته‌اند، مثلاً منزل سنجش اعمال دارای چندین موقف است.
منابع
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۲۱.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۵۸.
- ↑ قمی، شیخ عباس، منارل الآخره، نشر مؤسسه در راه حق، قم، ۱۳۶۵ ش، ص۲۰.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۴۸ ش، ص۱۰۰.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷ ش، ج۶، ص۴۶.
- ↑ قمی، شیخ عباس، منازل الآخره، نشر پیشین، ص۱۱۸؛ و موسوی خمینی، سید روح الله، چهل حدیث، نشر مؤسسه آثار امام (ره), ۱۳۷۸ ش، ص۹۸، مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۹ ش، ج۱۳، ص۱۱۹.
- ↑ بحارالانوار، بیروت، نشر دار الاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۱۲۷، باب ۶، ح ۵.