حدیث «الناس نیام فإذا ماتوا انتبهوا»

سؤال

متن و سند حدیث امیر المومنین(ع) را که می‌فرماید: «الناس نیام فاذا…» بنویسید؟

کتاب‌های روایی آمده است که: «النَّاسُ‏ نِيَامٌ‏ فَإِذَا مَاتُوا انْتَبَهُوا؛ مردم خوابند و وقتی می میرند، بیدار خواهند شد» از پیامبر و در برخی منابع از امام علی(ع)‌ نقل کرده‌اند.

حدیث الناس نیام بر روی سنگ قبر «آنه ماری شیمل» مستشرق مشهور آلمانی.

یعنی زندگی مردم و دل مشغولی آنها به دنیا باعث غفلت از آخرت می‌گردد و گویا خوابند و متوجه رفتنشان به سوی آخرت نمی‌شوند و هنگامی که مُردند همه چیز برایشان روشن می‌گردد و تازه متوجه می‌شوند که در این دنیا زودگذر چه کارهایی که می‌توانستند انجام دهند ولی انجام نداده‌اند و از سعادت الهی بی بهره ماندند؛ و این را وقتی می‌فهمند که فرصتی برایشان نمانده است.

كما قال أمير المؤمنين عليه السلام: الناس‏ نيام‏ فإذا ماتوا انتبهوا، و في بعض النسخ: ماتوا أي كأنهم بسبب غفلتهم أموات غير أحياء

(الناس‏ نيام‏ فاذا ماتوا انتبهوا)

مردم در زندگى چنانست كه در حال خواب و بى‏خبرى بسر ميبرند هر چه را بجا آورند بحقيقت آن آگاه نيستند و آنچه در نظر دارند مانند و هم است كه بر پايه استوار نخواهد بود و چنانچه بميرند شئون وجودى آنان بر آنان آشكار خواهد شد و همه اعمال قلبى و جوارحى و خلقى را بخاطر خواهند آورد و بسيرت اعمال و رفتار خود آگاه خواهند شد. آنگاه درك خواهند نمود كه زندگى آنان در دنيا بر اساس بى‏توجهى و بى‏خبرى از خود بوده مانند آن كه در حال خواب زندگى و حركات خود را بسر برده‏اند و از خود غافل بوده خاطرات آنان مثابه احلام و اضغاث بوده كه بر اساس استوار نبوده است و پس از مرگ در عالم شهود و اشهاد همه اعمال و حركات وجودى خود را بطور صريح و تمثل خواهند مشاهده نمود بطورى كه هرگز از صفحه وجودى خيال و صورت علمى آنان زايل نخواهد شد.

از آنچه به شما روزی داده‌ایم انفاق کنید، پیش از آنکه مرگ یکی از شما فرا رسد و بگوید: «پروردگارا چرا مرگ مرا به تأخیر نینداختی تا در راه خدا صدقه دهم و از صالحان باشم.»

۲. از رسول خدا(ص): در برخی از کتاب‌ها این روایت از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است.

۳. امیر المؤمنین(ع): این روایت گاهی نیز از مولای متقیان امیر مؤمنان(ع) نقل شده است که در اینجا فقط به کتاب‌ها اشاره می‌شود:

ـ بحارالانوار، ج۴، ص۴۳، باب۵ و ج۷۰، ص۳۹، باب ۱۲۲.

ـ شرح اصول کافی، محمد صالح مازندرانی، ج۸، ص۳۷۹، و ج۹، ص۱۸۰، و ج۱۰، ص۲۰۵، و ج۱۲، ص۱۰۵.

ـ شرح کلمات امیر المؤمنین(ع) ص۵؛ شرح مئه کلمه، ص۵۴؛ مطلوب کل طالب ص۳، عیون الحکم و المواعظ ص۶۶؛ نور البراهین، ج۱، ص۳۱۴، کتاب الاربعین، ص۴۵۳، کشف الخفاء و مزیل الالباس، ج۲، ص۳۱۲ و ص۳۸۸؛ التحفه السنیه، ص۱۵۲؛ خصائص الائمه ص۱۱۲و …

محققان این روایت را اخلاقی و دارای پیام‌هایی دانسته‌اند اما معتقدند در هیچ‌کدام از کتاب‌ها، سند قابل اعتمادی برای آن نقل نشده است. برای این نقل تنها به نام امام علی(ع) و پیامبر(ص) اشاره شده اما نام افرادی که روایت را نقل کرده‌اند، وجود ندارد؛ به همین جهت، محققان این روایت را از نظر سند، معتبر ندانسته‌اند..

البته در کتاب کشف الظنون نقل شد که شخصی معروف به شیخ الامام شمس الدین کشی این حدیث را با تحقیق نوشته و شرح داده ولی متأسفانه به این کتاب نتوانستیم دسترسی داشته باشیم.

قال خیرالوری علیه سلام		انما الناس هجع و نیام
فاذا جائهم و ان کرهوا		سکرة الموت بعدها انتبهوا