سؤال

حج در قرآن چگونه ترسیم شده است؟

حج از امور مهم عبادی در اسلام است که قرآن در آیات متعدد درباره وجوه و فروع آن سخن گفته است. حج در قرآن با شرط استطاعت واجب شمرده شده است. خداوند بهترین توشه و ره‌آوردی که می‌توان از سفر حج حاصل کرد تقوا می‌داند.

بعد معنوی و عرفانی حج

مقصود اصلی از تشريع حج و سائر عبادات، تقويت بعد روحانی انسان است.[۱] وقتی خداوند کعبه را برای ابراهیم معین کرد دو امر را بدو سپرد. یک اینکه برای خداوند شریکی قرار مده و دوم اینکه این مکان را برای نمازگزاران و طواف کنندگان پاکیزه نگه دارد.[۲] علامه طباطبایی ذیل آیه ۲۶ سوره حج می فرماید: مراد از آماده ساختن كعبه براي ابراهيم اين است كه آنجا مرجع عبادت خدا قرار داده شود تا بندگان آنجا را خانه عبادت قرار بدهند.

خداوند به مؤمنان سفارش می‌کند از حج توشه‌ای بردارند و بهترین توشه را تقوا می‌داند.[۳] هدف از اين سفر الهي، كسب تقوا و توشه معنوا است.[۴] خداوند توصیه می کند پس از انجام مناسک حج، خداوند را بسیار یاد کنند.[۵]

نکوهشِ ترک حج

در بین همه مذاهب، یکی از ارکان دین، حج می‌باشد. بنابر آیه ۲۷ سوره حج، حضرت ابراهیم (ع) مأمور شد كه حكم حج را به مردم ابلاغ كند. کسی که عمداً حج نگذارد، رکنی از ارکان دین الهی را نادیده گرفته است. از این‌رو، خداوند در مورد ترک عمدی و عملی حج می‌فرماید: ﴿... و برای خدا بر مردم است که آهنگ خانه (او) کنند، آنها که توانایی رفتن به سوی آن دارند. و هر کس کفر ورزد (و حج را ترک کند، به خود زیان رسانده)، خداوند از همه جهانیان، بی‌نیاز است.(آل عمران:۹۷) از این آیه به دست می‌آید: ترک عمدی حج به منزله کفر هست. یعنی کسی که عمداً به حج نرود، در عمل مرتکب کفر و نادیده گرفتن قسمتی از دین شده است، اگر چه در ایمان و اعتقاد کافر نباشد؛ لذا در این‌جا کفر به معنای کفر به فروع دین می‌باشد؛ نظیر کافر شدن به نماز یعنی ترک نماز و کافر شدن به روزه، یعنی ترک روزه. پس کفر در اینجا به معنای نادیده گرفتن عمل و ترک عمل می‌باشد.[۶]

میثاق و پیمان الهی

از آن جایی که حج در بین همه عبادات، دارای جایگاه ویژه‌ای می‌باشد، وجوب حج در قرآن به صورت عهد و پیمان الهی ذکر شد. با توجه به آیه ۹۷ آل‌عمران، وقتی خداوند خواست وجوب حج را ابلاغ نماید، به صورت جمله امری ابلاغ نفرمود، چنانچه در نماز و روزه و سایر عبادات به صورت امری می‌باشد که می‌فرماید نماز را بپا دارید و زکات بدهید. اما در مورد حج نحوه بیان فرق می‌کند. یعنی به صورت امر بیان نمی‌شود بلکه با بیان شیوائی به صورت تعهد که بر عهده مردم باشد. مطلب را بیان می‌کند؛ «برای خدا بر مردم است که آهنگ خانه او کنند».[۷] این تعبیر فقط در مورد حج، در قرآن وجود دارد و در مورد هیچ عبادتی، این گونه تعبیر نشده است؛ و این خود بیانگر اهمیت حج می‌باشد.

شعائرالله

شعائر جمع شعیره به معنای علامت است، شعائر الله، علامت‌هایی هستند که انسان را به یاد خدا می‌اندازند. از این روست که خداوند در مورد صفا و مروه می‌فرماید: این دو از شعائر الهی هستند[۸]

خداوند زمان و مکانی را که در آن حج و عمره به جا آورده می‌شود و نیز کسانی را که عمره به جا می‌آورند و همچنین قربانی حج، همه را از شعائر الهی یاد کرده است. بنابراین نه تنها کسانی که برای حج و عمره احرام بسته‌اند، بلکه افرادی که به قصد این دو عمل از دورترین نقاط عالم حرکت کرده‌اند و هنوز به حرم بلکه به میقات نرسیده‌اند، همه جزء شعائر الهی هستند. سراسر حج از کعبه گرفته تا آن حیوانی که برای قربانی تعیین شده، جزء شعائر الهی هستند.[۹] لذا دیده می‌شود برای امنیت شخصی که آهنگ حج کرده، ماه ذیقعده برای حرکت او به طرف خانه خدا و ماه ذیحجه برای اعمال و مناسک آن و ماه محرم بر حرمت و احترام و برای بازگشت او به طرف خانه خود و امنیت او از ماه‌های حرام شمرده شده و جنگ و قتال به احترام حاجی در این سه ماه، حرام می‌باشد.

در آیه دوم از سوره مائده نیز آمده است: ﴿ای کسانی که ایمان آوردید شعائر و حدود الهی در حج را محترم بشمارید، مخالفت با آنها را حلال ندانید و نه ماه حرام را و نه قربانی‌های بی نشان و با نشان را و نه آنها را که به قصد خانه خدا برای به دست آوردن فضل پروردگار و خوشنودی او می‌آیند.

احکام حج

بسیاری از فروعات فقهی حج در قرآن آمده است. بسیاری از این احکام در سوره‌های بقره و حج آمده است. از جمله اینکه وجوب حج در زمانی است که فرد مسلمان مستطیع باشد.[۱۰] معین بودن ماه‌هاى برگزارى حج،[۱۱] تشریع حج تمتع براى غیراهالى مكه،[۱۲] وقوف در مشعرالحرام و عرفات همراه با آداب آن،[۱۳] احكام مربوط به قربانى كردن،[۱۴] شكار كردن (صید) در مناسك حج،[۱۵] وجوب طواف خانه خدا،[۱۶] سعى میان صفا و مروه،[۱۷] جایز نبودن تراشیدن موى سر پیش از انجام قربانى،[۱۸] جواز كسب و تجارت در حج،[۱۹] برخى كارهاى ممنوع یا مذموم در هنگام مراسم حج، مانند مجادله و مباشرت با همسر[۲۰] و مخالفت با برخى سنت‌هاى ناپسند جاهلى در اعمال حج،[۲۱] از احکامی است که در قرآن درباره حج ذکر شده است.[۲۲]

 
حج از دیدگاه قرآن نوشته شهید بهشتی

مطالعه بیشتر


منابع

  1. نشریه معرفت، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، ج۱۲ ص۷
  2. سوره حج آیه ۲۶
  3. سوره بقره آیه ۱۹۷
  4. نشریه معرفت، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، ج۱۲ ص۷
  5. سوره بقره آیه ۲۰۰
  6. طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، بیروت، دار الکتب الاسلامیه، ج۶، ص۴۰۶.
  7. آل عمران/ ۹۷.
  8. آیه ۳۲ سوره حج
  9. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۵۳۹.
  10. سوره آل عمران، آیه ۹۷
  11. سوره بقره آیه ۱۹۷
  12. سوره بقره آیه ۱۹۶
  13. سوره بقره آیات ۱۹۸ ۱۹۹
  14. سوره بقره آیه ۱۹۶،‌سوره حج آیه ۲۸
  15. سوره مائده آیات ۹۵ ۹۶
  16. سوره حج آیه ۲۹
  17. سوره بقره آیه ۱۵۸
  18. سوره بقره آیه ۱۹۶
  19. سوره بقره آیه ۱۹۸
  20. سوره بقره آیه ۱۹۷
  21. سوره بقره آیه ۱۸۹
  22. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۵۸۱۳