پیشگویی‌های قرآن

سؤال

آیا قرآن واقعاً پیشگویی کرده است؟!

در کتاب‌های کلام اسلامی و علوم قرآن، غالباً به بحث اعجاز قرآن اشاره شده و متکلمان ضمن ارائهٔ تعریفی از معجزیت قرآن، وجوهی را برای آن بیان کرده‌اند؛ یکی از وجوه اعجاز قرآن، که دلیلی بر الاهی بودن آن تلقی شده است، إخبار غیبی قرآن از رویدادهایی است که در آینده اتفاق می‌افتاد و در آن مقطع، پیش‌بینی آن هم بسیار از ذهن‌ها دور می‌بود؛ حال پرسش این است که آیا این خبرها از سنخ پیش‌گویی‌های پیش‌گویان است یا از سنخ دیگری است؟ برخی از مخالفان اسلام با مقایسه آیات قرآن و نوشته‌های پیش‌گویانهٔ برخی از پیش‌گویان مشهور جهان، این وجه از معجزیت قرآن را موردسؤال قرار داده و خواسته‌اند از این رهگذر به اعتبار کل قرآن آسیب رسانند؛ در این نوشتار به یکی از این دست شبهات، توجه کرده و به بررسی و نقد آن خواهیم پرداخت.

چکیدهٔ شبهه

ادعا می‌شود که در قرآن در چندین مورد نسبت به حوادث آینده پیش‌گویی شده و مسلمانان این پیش‌گویی‌ها را نشانهٔ غیربشری بودن قرآن دانسته‌اند! حال جای این پرسش است که اگر صرف پیش‌گویی از یک حادثه، دلیل حقانیت و الاهی‌بودن کتاب یا سخن یا ادعایی است، پس تفاوت ماهیتی میان پیش‌گویی‌های قرآن با پیشگویی‌های انسان‌هایی مانند ژون ورن، نوستر آداموس و… چیست؟! با این استدلال ناچار باید این افراد را پیامبر و کتاب‌هایشان را کتاب‌های آسمانی بدانیم!

چکیدهٔ نقد

یکی از اعجازهای محتوایی قرآن کریم، إخبار از آینده و گزارشی قطعی از حوادثی است که در آینده باید رخ می‌داده است؛ البته پیش‌گویی‌های قرآن با پیش‌گویی‌های انسان‌ها متفاوت است؛ زیرا آنچه قرآن از آن خبر می‌دهد و به اصطلاح پیش‌گویی می‌کند، از منبع کامل وحی و غیب صادر شده و متکی بر علم بی‌پایان خداوند متعال است و هیچ خطا و شکی در تحقق آن نیست؛ ولی پیش‌گویی‌هایی که از انسان‌ها صادر می‌شود، بیش‌تر بر اساس حدس، گمان، شهود و در یک‌کلام، متکی بر علم محدود انسانی است و امکان اشتباه و خطا در آن فراوان است!

مقدمه

قرآن کریم معجزهٔ جاوید پیامبر گرامی اسلام(ص) است؛ این کتاب آسمانی در حقیقت کتاب زندگی و تبیین و توضیح زیست مؤمنانه است و نه کتاب پیش‌گویی یا هرموضوع دیگر! قرآن آمده است تا شیوهٔ خدایی‌زیستن و زندگی بر محور توحید را به آدمیان بیاموزد و در این راه تنها به مباحثی می‌پردازد که این هدف را تحقق بخشد و البته هرموضوع را به اندازه و به شیوه‌ای بیان می‌کند که هدف موردنظرش را تأمین کند؛ اگر در مواردی، پیش‌گویی (هرچند نمی‌توان نام آن را پیش‌گویی نهاد؛ بلکه إخبار از غیب است) کرده است، نه با هدف پیش‌گویی است، بلکه برای تقویت قلوب مؤمنان و نیروبخشیدن به انگیزه‌های آنان است؛ اگر در جایی به پدیده‌های طبیعی پرداخته، نه برای این است که گزارشی از مسائل علمی به دست دهد؛ بلکه برای توجه دادن به توحید و ارائهٔ آیات خداشناسی است؛ اگر از پیشینیان سخن گفته، نه برای قصه‌گویی وتاریخ‌نگاری است؛ بلکه برای درس‌آموزی از زندگی و سرانجام نیک یا بد آن‌هاست؛ بنابر این نباید انتظار داشت که قرآن، پر از پیش‌گویی‌هایی، آن هم به سبک و سیاق کاهنان و پیش‌گویان، باشد؛ ازآنجا که قرآن کتاب هدایت و تعلیم اخلاق و حکمت است، به هرچیز چنان می‌نگرد که آیا این هدف متعالی را محقق می‌کند یا نه؟ پیش‌گویی‌های قرآن، اگر چه به عنوان تحدی، در قرآن نیامده است، اما باتوجه به اینکه نوعی اخبار از غیب است، می‌تواند موضوع تحدی و هم‌آوردطلبی، برای اثبات حقانیت آن در برابر مخالفان هم قرار گیرد!

سخن قرآن پیشگویی نیست، إخبار از غیب است!

یکی از اعجازهای محتوایی قرآن کریم، إخبار از آینده و گزارشی قطعی از حوادثی است که در آینده باید رخ می‌داده است؛ البته پیش‌گویی‌های قرآن با پیش‌گویی‌های انسان‌ها متفاوت است؛ زیرا آنچه قرآن از آن خبر می‌دهد و به اصطلاح پیش‌گویی می‌کند، از منبع کامل وحی و غیب صادر شده و متکی بر علم بی‌پایان خداوند متعال است و هیچ خطا و شکی در تحقق آن نیست؛ ولی پیش‌گویی‌هایی که از انسان‌ها صادر می‌شود، بیش‌تر بر اساس حدس، گمان، شهود و در یک‌کلام، متکی بر علم محدود انسانی است و امکان اشتباه و خطا در آن فراوان است؛ مسلماً إخبار قرآن در مقطع نزول آیات، نمی‌تواند معجزه تلقی شود؛ زیرا علی الفرض، هنوز وقت تحقق آن نرسیده و مخاطبان قرآن تحقق وعدهٔ آن را با چشم خود ندیده‌اند؛ پس پیشگویی‌های قرآن در مقطع نزول آیات، صرفاً با هدف امیدبخشی و ایمان‌افزایی در قلوب مؤمنان و یاری‌کردن آن‌ها برای تقویت صبر و پایداری است؛ آری! پس از تحقق خبر غیبی، نوعی معجزه هم محسوب می‌شود و اعتماد و اطمینان مؤمنان را به پیامبر و صدق گفتار او افزایش می‌دهد.

برخی از پیش‌گویی‌های قرآن کریم

۱. إخبار از فتح قریب‌الوقوع مکه به دست مسلمانان؛ " (ای پیامبر!) به کافران بگو (از پیروزی کنونی خود در جنگ احد شاد نباشید) به زودی شکست خواهید خورد (وسپس در رستاخیز) به سوی دوزخ محشور می‌شوید و دوزخ چه قرارگاه بدی است!

این آیه، پس از جنگ احد نازل شده است؛ در حالی که مسلمانان از نظر شرایط ظاهری سیاسی و نظامی، تا حد قابل توجهی دچار شکست شده و ناامیدی در دل بسیاری از آن‌ها نفوذ کرده بود؛ در این آیه خداوند از پیروزی قریب‌الوقوع مسلمانان در آینده سخن می‌گوید و ضمن بیم دادن و هشدار به کافران، به مؤمنان، بشارت موفقیت و پیروزی می‌دهد؛ خیلی زمان نمی‌گذرد که وعدهٔ قرآن تحقق می‌یابد و درهای مکه به دست مسلمانان گشوده می‌شود!

۲. إخبار از پیروزی امپراتوری روم بر امپراتوری ایران؛ هنگامی که ایرانیان لشکر روم را شکست داند و این امر موجب خوشحالی قریش شد، قرآن کریم، برای شادی و قوت قلب مسلمانان، با قاطعیت تمام خبر از پیروزی قریب‌الوقوع رومیان بر ایرانیان در کم‌تر از ده سال، می‌دهد و این اتفاق، چنان‌که قرآن از آن خبر داده بود، به وقوع پیوست؛

۳. إخبار از ادامه و فزونی نسل پیامبر اکرم(ص)؛

۴. إخبار از شکست کفار در جنگ بدر؛

۵. إخبار از ناتوانی انسان‌ها از آوردن همانند سوره‌ای، یا آیه‌ای یا ده آیه از قرآن؛

۶. خبر از تحریف‌ناپذیری قرآن کریم؛

و…

مطالعه بیشتر

• محمدهادی معرفت، علوم قرآنی، (قم، انتشارات التمهید، چ اوّل، سال ۱۳۷۸).
• سید محمدباقر حجتی، تاریخ قرآن کریم، (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ دوّم، سال ۱۳۷۷).
• محمدتقی مصباح یزدی، قرآن‌شناسی، (قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چ اوّل، سال ۱۳۷۶).
• سید رضا مؤدب، اعجاز قرآن، (قم، انتشارات احسن الحدیث، چ اوّل، سال ۱۳۷۹).