برزخ
 | این مقاله هماکنون به دست Rezapour در حال ویرایش است. |
معنای لفظی و اصطلاحی برزخ چیست؟
دیدار با دوستان و اقوام در برزخ
قرآن مجید با عنایت به معنای لغوی، برای جهان که میان دنیا و آخرت، لفظ برزخ را به کار برده است:
﴿تا زمانى كه مرگ يكى از آنان فرارسد، مىگويد: «پروردگار من! مرا بازگردانيد! * شايد در آنچه ترك كردم (و كوتاهى نمودم) عمل صالحى انجام دهم!» چنين نيست! اين سخنى است كه او به زبان مىگويد. پشت سر آنان برزخى است تا روزى كه برانگيخته شوند!﴾(مومنون:۹۹-۱۰۰)
در این آیه، به جهان پس از مرگ و پیش از رستاخیز، برزخ تعبیر شده است؛ زیرا اولا: حد فاصل میان دو جهان است و ثانیاً: حائل و مانع است از برگشت انسان‌ها به دنیا، هر چند آرزوی برگشت دارند.
موارد دیگری نیز قرآن کریم به برزخ اشاره شده است.[۱]
بر اساس منابع اسلامی، انسان‌ها پس از مرگ و پیش از قیامت، به عالمی دیگر می‌روند و به مقتضای آنچه در دنیا کسب کرده‌اند; در نعمت یا عذاب زندگی می‌کنند. بیشتر مفسران، آیاتی را که از زنده بودن شهیدان و روزی خوردن آنها خبر می‌دهد، به برزخ تفسیر کرده‌اند.
جهان برزخ در روایات
برزخ از آغاز مرگ تا روز قیامت است.[۲] برزخ ترس‌هایی دارد که ائمه(ع) مردم را از آنها بیم داده‌اند;[۳] برزخ همان قبر یا کیفر و پاداش میان دنیا و آخرت است;[۴] برزخ امر بین امرین است; ]برزخ[ همان ثواب و عقاب میان دنیا و آخرت است;[۵] شب و روز بر مشرکان، در برزخ آتش عرضه می‌شود و صبح و شام بر مؤمنان، رزق و روزی حواله می‌شود.[۶]
ویژگی‌های دیگر مانند: چگونگی پاداش و کیفر حالت انسان‌های برزخی و... در پاسخ به پرسش‌های بعد، روشن خواهد شد. برزخ در نگاه متکلمان، مفسران و حکیمان در مباحث بعدی خواهد آمد.
واژه ی قبر با دیگر مشتقات آن، هشت بار در قرآن به کار رفته است که مراد آن بیشتر، محل دفن است; هر چند در برخی تفاسیر، معنایی معنوی وفراتر از قبر ظاهری نیز برای آن بیان شده است.
در روایات واژه ی قبر بارها به کار رفته است که به‌طور کلی به دو معنا آمده است. یکی، همین قبر ظاهری و دیگری، معنای فراتری از آن. حتی از عالم برزخ و مثال، به قبر تعبیر شده است.[۷]
واژه ی قبر در منابع لغوی به معنای گور، جای دفن و آرامگاه آمده است. در شعر کهن عربی آمده است: «أزور و أعتادُ القبور» یعنی «در حالی که عادت دارم، زیارت قبرها می‌روم». قبور، جمع آن و مقبره، اسم مکان آن است.[۸] و نیز به معنای غلاف آمده است. در شعر عرب، به غلاف شمشیر قبر اطلاق شده است.[۹]
(ثُمَّ أَماتَهُ فَأَقْبَرَهُ )[۱۰]; بعد او را می‌راند و در قبر پنهان کرد.
این گونه کاربردها و آنچه در روایاتی که به تشریع احکام فقهی و دنیایی قبر مربوط است، به معنای همین قبر ظاهری و دنیایی آمده است. مانند: با سر پوشیده وارد قبر نشوید; شوهر سزاوارتر است که همسر خود را در قبر بگذارد; مکروه است پدر وارد قبر فرزند خود شود; مستحب است همراه میت در قبرش جریدتین بگذارند و... .[۱۱] قبر رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در مدینه است; مقابر قریش در بغداد است و... .[۱۲]
در تفسیر برخی آیات قبر و نیز بیشتر روایاتی که حال اموات ساکن در قبور، احوالات و مراحل قبور را حکایت می‌کنند، از قبر، دنیایی فراتر از این مکان ظاهری اراده شده است. گفته‌اند: (إِذا بُعْثِرَ ما فِی الْقُبُورِ ) اشاره به زمانی است که اسرار آشکار می‌شود; زیرا احوال آدمی تا در دنیاست، پوشیده است. گویی که مدفون و در قبرند. کافر و جاهل تا در دنیا هستند، در قبر هستند; همین که مردند قبرشان شکافته می‌شود و از قبر و جهالتشان بیرون می‌شوند.[۱۳]
بر همین اساس گفته‌اند که دنیا در مقایسه با عالم بعدی (برزخ)، قبر است و عالم بعدی (برزخ)، در برابر آخرت، قبر است. تمام این عالم در مقایسه با آخرت، مانند خواب در برابر بیداری است که «الناس نیام اذا ما توا انتبهوا».[۱۴]
از آنجا که فاصله ی محسوس میان دنیا در برابر و رستاخیز، قبر ظاهری قرار دارد، ائمه(ع) برای تفهیم عالم برزخ از واژه ی قبر استفاده کرده‌اند.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «والله اتخوف علیکم فی البرزخ»، قلت: «و ما البرزخ؟» قال: «القبر منذحین موته الی یوم القیامه; یعنی برزخ همان قبر است از آغاز مرگ تا روز رستاخیز».[۱۵]
حضرت علی(علیه السلام) پس از تلاوت آیه ی (وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ)، فرمود:
برزخ همان قبر است و برای (اهل گمراهی) زندگی تلخی است و در عذاب هستند. به خدا سوگند! قبر باغی از باغ‌های بهشت یا جایگاه پستی از جایگاه‌های پست جهنم است.[۱۶]
آنکه ساکن آسمان است ساکن جنت را از ساکن آتش می‌شناسد.[۱۷]
همین معنا از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که در تفسیر آیه ی (وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ)فرمود:
البرزخ، القبر و هو الثواب والعقاب بین الدنیا و الآخره.[۱۸]
در روایتی، به دنبال سؤال قبر، به گونه ای از برزخ سخن گفته شده است که یکی بودن پرسش در قبر و برزخ را کاملاً آشکار می‌کند:
در قبر تنها از کاملان در ایمان و کفر، سؤال می‌شود و دیگران معاف اند... و برای آنها ثوابی و عقابی در برزخ نیست تا وقتی محشور شوند.[۱۹]
از این گونه تعبیرها، به خوبی معلوم می‌شود، قبر در بینش دینی همان برزخ است. علت اینکه روایات، به جای برزخ از لفظ قبر استفاده کرده‌اند، عبارت اند از:
۱. روح با بدن مثالی خود، به بدن مادی توجه دارد که پس از مرگ، ترک کرده است. انسان جنازه ی خود را می‌بیند، دنبال آن تا قبر می‌رود. (بر همین اساس، قبور ائمه(ع)منشأ خیرند.) بر اساس همین توجه که روح به بدنش دارد، محترم است. پس به دلیل شدت ارتباط، از عالم برزخ، به قبر و از سؤالات برزخی به سؤالات قبر تعبیر شده است.[۲۰]
۲. بیشتر مردم زمان ائمه(ع) افکارشان از محدوده ی مشاهدات حسی تجاوز نمی‌کرد و بالاتر از محدوده ی قبر ظاهری را درک نمی‌کردند. از این رو ائمه(ع) برای تفهیم برزخ، از لفظ قبر بهره گرفته‌اند. در ابتدا، اگر قبر را برزخ می‌گویند، به سبب این است که یک فاصله ی مادی مکانی، بین مرگ تا رستاخیز است. وگرنه ارواح (پس از مرگ) در خانه‌های بهشت و ارواح کفار در حضر موت ساکن هستند.[۲۱]
یکی از نویسندگان می‌گوید:
]هر چند[ دومین منزل حسی قبر است; ولی با دیده ی واقع بینانه. از نظر قرآن، دومین منزل، همان برزخ است که روح با بدن متناسبی در آن محیط به سر می‌برد.[۲۲]
منابع
- ↑ ر.ک.: بقره: ۱۵۴; (وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُونَ ); مریم: ۶۲، (لا یَسْمَعُونَ فِیها لَغْواً إِلاّ سَلاماً وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِیها بُکْرَه وَ عَشِیًّا ); مؤمن: ۱۱، (قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلی خُرُوج مِنْ سَبِیل ) و مؤمن: ۴۶، (النّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا وَ یَوْمَ تَقُومُ السّاعَه أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ).
- ↑ الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳.
- ↑ عبداله شبّر، حق الیقین، ج۲، ص۳۹۲; علامه مجلسی، حق الیقین، ۴۹۱.
- ↑ الفروع من الکافی، ج۳ ،ص ۲۴۲.
- ↑ بحارالانوار، ج۶، ص۲۴۶، ح ۷۶.
- ↑ همان، ج۶، ص۲۱۸، ح ۱۲.
- ↑ حسن‌زاده، عیون مسائل نفس، ج۲، ص۳۶۵.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۵، ص۶۸ ـ ۶۹; راغب اصفهانی، المفردات، ص۳۹۰; و فخر الدین طریحی، مجمع البحرین ج۳، ص۴۴۷.
- ↑ همان، ص۳۶۸: اخط بها قبراً لا بیض ماجد.
- ↑ عبس: ۲۱.
- ↑ محمد حسین اعلمی، دایرةالمعارف الشیعه العامه، ج۱۴، ص۲۶۰ و ۲۶۱.
- ↑ مجمع البحرین، ج۳، ص۴۴۷.
- ↑ المفردات، ص۳۹۰.
- ↑ حداد عادل، همان; دانشنامه ی جهان اسلام، ج۳، ص۸۱ و ۸۲ به نقل از: ابن عربی.
- ↑ الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳; و بحارالانوار ج۶، ص۲۶۷.
- ↑ بحارالانوار، ج۶، ص۲۱۸.
- ↑ خصال صدوق ج۱، ص۱۱۹ و ۱۲۰، مسلسل ۱۰۸.
- ↑ بحارالانوار ج۶، ص۲۱۸، ح ۱۲.
- ↑ محمد حسین اعلمی، دائره المعارف الشیعه العامه، ج۱۴، ص۲۶۳.
- ↑ حسینی تهرانی، معادشناسی، ج۳، ص۱۸۴.
- ↑ محمد مظاهری، الانسان و عالم البرزخ، ص۵۱.
- ↑ جعفر سبحانی، منشور جاوید، ج۹، ص۲۳۶.