مقام محمود
منظور از مقام محمود در این فراز از زیارت عاشورا چیست؟ «و أَسْأَلُهُ أَنْ یُبَلِّغَنِی الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ لَکُمْ عِنْدَ اللَّه».
قرآن کریم نتیجهٔ تهجد و شب زنده‌داری را برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، دستیابی به مقام محمود دانسته است و این مقام دارای مراتب و درجات مختلفی است؛ یکی از جلوه‌های آن مقام شفاعت است. از روایات استفاده می‌شود که امامان معصوم «ع» و مؤمنان نیز در حد و مراتب خود به این مقام نایل خواهند شد.
پاسخ تفصیلی:
واژه «محمود» اسم مفعول، از ریشه «حمد»، در مقابل ذمّ[۱] و به معنای «ستایش شده» است.[۲]
در زیارت ارزشمند عاشورا آمده است: «و أَسْأَلُهُ أَنْ یُبَلِّغَنِی الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ لَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ»؛ «از خدای متعال درخواست می‌کنیم تا ما را به مقام محمودی که سیدالشهداء «ع» نزد خداوند دارد، برساند». هم چنین در زیارت جامعه کبیره درباره همهٔ معصومین «ع» آمده است: «لَکُمُ الْمَوَدَّه الْوَاجِبَه وَ الدَّرَجَاتُ الرَّفِیعَه وَ الْمَقَامُ الْمَحْمُودُ وَ الْمَقَامُ الْمَعْلُومُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ[۳]؛ برای شما مودّت واجب و درجات رفیع و مقام محمود و مقام معلوم نزد خدای عزّ و جلّ است.»
در قرآن کریم از جمله مقاماتی که برای پیامبر و البته در نتیجهٔ تهجد و شب زنده‌داری وعده داده شده است، مقام محمود است. خدای متعال در سوره اسراء می‌فرماید: «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَه لَکَ عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً[۴]؛ و پاسی از شب را (از خواب برخیز، و) قرآن (و نماز) بخوان، این یک وظیفه اضافی برای توست؛ امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد».
در تفسیر این آیه آمده است:
خداوند محمود بودن مقام آن حضرت را مطلق آورده و به هیچ قیدی مقید نکرده است و این می‌فهماند که مقام مذکور، مقامی است که هر کس آن را می‌پسندد و معلوم است که همگان وقتی از مقامی خوش شان بیاید و از آن منتفع گردند، آن را ستایش می‌کنند؛ به همین جهت آن مقام را به مقامی تفسیر کرده‌اند که همه مخلوقات صاحب آن مقام را ستایش می‌کنند و آن مقام شفاعت کبرای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است که روز قیامت درآن مقام قرار می‌گیرد و روایات وارد شده در تفسیر این آیه از طرق شیعه و سنی همه بر این معنا دلالت دارند.[۵]
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «زمانی که مردم در روز قیامت محشور می‌شوند، منادی ندا می‌دهد: ای رسول خدا، همانا خداوند بزرگ تو را متصدی پاداش دادن دوستانت و دوستان خاندانت و وابستگان آن‌ها در راه (ارادت به تو) و دشمنان دشمنان آن‌ها در راه تو قرار داده است، پس هر پاداشی که می‌خواهی به آن‌ها عطا کن. و من می‌گویم ای پروردگار! بهشت را به آن‌ها بده. پس ندا داده می‌شوم: آن‌ها را در هر کجای آن که می‌خواهی جای ده، پس این همان مقام محمودی است که مرا به آن نوید داده‌است».[۶]
حال باید به این سؤال پاسخ داد که آیا مقام محمودی که نبی مکرم اسلام ازآن برخوردارند، همان مقام محمودی است که در زیارت جامعهٔ کبیره برای همهٔ ائمه «ع» و در زیارت عاشورا برای امام حسین بیان شده است؟ و آیا امکان رسیدن دیگران نیز به این مقام وجود دارد؟
برای روشن شدن پاسخ، یادآوری چند نکته لازم است:
نکته اول: مراتب مقام محمود: مقام محمود دارای مراتب مختلف و درجات گوناگون است.[۷] رسول الله که مظهر تام و تمام اسماء و صفات الهی و اشرف مخلوقات عالم است، در اوج قله آن قرار داردو به استناد برخی از روایات، امامان معصوم «ع» و حضرت زهرا (سلام الله علیها) در این مقام همراه و همدوش پیامبر اسلام هستند.
نکته دوم: مقام شفاعت یکی از جلوه‌های مقام محمود: شفاعت کبری یکی از مصادیق و جلوه‌ای از مظاهر مقام محمود است.[۸] شفاعت و میزان بهره‌مندی شافعان ازآن نزد خدای متعال بر اساس تقرب به ذات الهی تعریف می‌شود و هر بنده‌ای که در طی طریق بندگی قله‌های بالاتری را درنوردیده باشد، از مقام شفاعت بالاتری برخوردار خواهد بود. براین‌اساس، مقام شفاعت کبری تجلی و بروز بیرونی این مقام در صحنه قیامت است وگرنه پیامبر اکرم هم‌اکنون نیز در مقام محمود قرار دارند و اکنون نیز بالاترین واسطهٔ فیض الهی در عالم هستند و اگر بندگان توان درک آن مقام را داشته باشند، بی شک آن را ستایش خواهند نمود.
نکته سوم: امکان رسیدن افراد با تقوا به مقام محمود: در باب امکان همراهی مؤمنان و شیعیان با پیامبر و ائمه «ع» در سرای آخرت نیز روایاتی وجود دارد. از رسول خدا روایت شده است: «... کسی که به شما (حسنین) و ائمه از ذریهٔ شما تمسک کند در قیامت همراه ما بوده و کنار ما در بهشت و در مرتبهٔ ما خواهد بود.»[۹]
بنابراین، همراهی با آن ذوات مقدس و رسیدن به مقام محمود، تفضل، عنایت، موهبت و لطفی از جانب خدای متعال بوده تا مؤمنان از بهترین نعمت بهشتی که همانا همنشینی با خاص‌ترین اولیاء خدا است، بهره‌مند گردند و افرادی را در قیامت شفاعت کنند و این همان مقام محمود است. البته این نکته باید همواره مد نظر باشد که مقام محمود افراد غیر معصوم، با مقام معصوم از نظر مراتب تفاوت دارد و هرکسی نسبت به قدر و منزلت خویش که در سایه عمل و تقوا بدان می‌رسد، به مرتبه و درجه‌ای از مقام محمود خواهد رسید.
مطالعه بیشتر
- شفاء الصدور فی شرح زیارت العاشور، میرزا ابوالفضل تهرانی، ص۳۲۸–۳۳۴.
- مقاله شب زنده داری راه رسیدن به مقام محمود، علی جواهردهی، روزنامه کیهان، شماره ۱۹۷۱۹ به تاریخ ۲۶/۵/۱۳۸۹.
منابع
- ↑ مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰، ج۲، ص۲۸۰.
- ↑ راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالعلم، اول، ۱۴۱۲ق، ص۲۵۶.
- ↑ ابن بابویه، محمد، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج۲، ص۶۱۶.
- ↑ اسراء / ۷۹.
- ↑ رک: طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ ق، ج۱۳، ص۱۷۶؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴، ج۱۲، ص۲۲۵؛ طبرسی، فضل، مجمع البیان، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۷۱. جهت اطلاع بیشتر از روایات پیرامون این موضوع به تفسیر نورالثقلین، جلد۳، صفحه ۲۰۴ به بعد مراجعه نمایید.
- ↑ طوسی، محمد، الأمالی، قم، دارالثقافه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ص۲۹۸.
- ↑ ر. ک. طهرانی، ابوالفضل، شفاء الصدور فی شرح زیاره العاشور، قم، اسوه، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش، ص۳۳۳.
- ↑ شفاء الصدور، پیشین، ص۳۳۲.
- ↑ خزاز رازی، علی، کفایه الأثر فی النصّ علی الأئمه الإثنی عشر، قم، بیدار، ۱۴۰۱ ق، ص۹۶.