حجاب زنان در صدر اسلام
آیا در صدر اسلام حجاب اجباری بوده است؟ پیامبر و ائمه چه توصیه‌هایی در این خصوص داشته‌اند؟ حجاب زنان سالخوردگان چگونه بود؟
فرهنگ حجاب سابقه ای بس طولانی در میان ادیان و ملل گذشته دارد. در ایران باستان، هند و نزد قوم یهود رعایت حجاب اجباری بود.[۱]ویل دورانت ضمن تصریح به وجود حجاب در ایران باستان،[۲] در خصوص فرهنگ یهود آورده که «اگر زنی به نقض قانون یهود می‌پرداخت: چنان‌که مثلاً بی آنکه چیزی بر سرداشت به میان مردم می‌رفت یا با مردان درد دل می‌کرد یا … مردحق داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد[۳]».
اما عرب در شبه جزیره فرهنگی متفاوت داشت، زنان تا قبل از اسلام به حجاب خود توجه خاصی نداشتند، گزارشاتی که به استفاده زنان عرب از لباس‌های نازک و بدن نما و عدم پوشش سر و گردن تصریح دارند بیانگر نوع پوشش آن منطقه می‌باشد. (ادامه پاسخ)
با ورود اسلام به سرزمین عربستان، تحول عظیمی در این باره رخ داد و آیات و روایات متعددی در صدد اصلاح این فرهنگ برآمدند. آیه ۵۹ سوره احزاب از جمله آیاتی بودکه توصیه به حجاب کرد خداوند در این آیه می‌فرماید:
«ای پیامبر به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو که روسریهای بلند خود را بر خویش فروافکنند که این کار برای این که (از کنیزان و آلودگان) شناخته شوند و مورد آزار واذّیت قرارنگیرند بهتر است.»[۴]
نزول آیات حجاب در سوره نور پس از آن و در سالهای میانی حیات پیامبر در مدینه، جدی‌ترین اقدام در این خصوص بود چرا که تا قبل از آن گرچه توصیه‌هایی بر اصلاح پوشش از سوی پیامبر(ص) می‌شد اما حجاب به نحویکه در سوره نور آمده واجب نشده بود. پس از آن بود که زنان مسلمان تلاش نمودند تا در پوشش خود بر اساس دستور خداوند تغییراتی اساسی ایجاد نمایند. عایشه و به نقلی ام سلمه همواره زنان انصار را به سبب رعایت حجاب و استفاده از پوشش مشکی مورد ستایش قرار می‌دادند.[۵] در آیه۳۰ این سوره آمده است: «قل للمومنات یغضضن من ابصارهم و یحفظن فروجهن و لایبدین زینتهن الا ما ظهر منها و لیضربن بخمرهن علی جیوبهن و لا یبدین زینتهن …» یعنی ای پیامبر به زنان با ایمان بگو دیدگان خویش فروبندند و شرمگاه‌های خود را نیز از دید دیگران بپوشانند و زیورهای خویش را آشکار نکنند مگر آنچه که از آن پیداست و روسریهای خویش را برسینه افکنند (تا گردن وسینه پوشیده شود) ...»
درشاًن نزول این آیه اکثر مفسران مانند طبرسی، علامه طباطبائی، مکارم شیرازی و … می‌گویند چون زنان عرب معمولاً پیراهنهائی می‌پوشیدند که گریبان‌هایشان باز بود و روسریهای خود را بنحوی می‌گذاشتند که دور گردن و سینه را نمی‌پوشانید و قهراً گوش‌ها وجلوی سینه‌ها نمایان می‌شد این آیه نازل شد و دستور داد که باید روسری‌ها را طوری ببندید که قسمتهای یاد شده پوشیده گردد و زنان مو و سینه و دور گردن و زیر گلوی خود را بپوشانند.[۶]
در تفسیر مجمع البیان در ذیل آیه مورد بحث آمده است «زنان مأمور شده‌اند که روسریهای خود را برروی سینه خود بیفکنند تا دور گردن و موها و گوش و گوشواره‌ها پوشیده شود.»[۷]
روایات و شواهد دیگری از این آیه در صدر اسلام موجود است که همگی نشانگر رعایت حجاب توسط زنان می‌باشد. بعنوان نمونه در تاریخ نقل شده است که حضرت فاطمه زهرا(س) وقتی می‌خواستند به بیرون منزل و نزد پیامبر اکرم(ص) بروند از پوششهای خاصی مثل چادر و روپوش صورت استفاده می‌کردند. در جریان داستان غم‌انگیز غصب فدک آن حضرت با شکل خاصی از حجاب و پوشش برای دفاع از حق خویش از منزل به مسجد آمدند. راوی داستان شکل خاص حجاب حضرت را اینگونه توصیف نموده است: آن حضرت هنگام خروج از منزل مقنعه را محکم برسر بستند و جلباب و چادر را به گونه ای که تمام بدن آن حضرت را می‌پوشاند وگوشه‌های آن به زمین می‌رسید، به تن کردند و به همراه گروهی به مسجد حرکت نمودند».[۸]
در کنار آیاتی که وجوب حجاب و محدوده آن را مشخص کرد، پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) نیز در صدد تبیین حجاب برآمدند. به عنوان مثال مردی از امام صادق چنین می‌پرسد که چه مقدار از بدن زن را یک مرد نامحرم می‌تواند ببیند. امام می‌فرماید: صورت، دو دست و دو روی پا.[۹] همچنین کوتاهی و بلندی یا نازکی و بدن نما بودن لباس هم مورد توجه بود چنانچه حضرت علی(ع) در دستوری خطاب زنان می‌فرماید: بر شما باد که لباس ضخیم بپوشید چه هر که لباسش نازک باشد دینش هم نازک است.[۱۰] در جایی دیگر پیامبر اکرم(ص) نیز چنین دستوری به مردی می‌دهد آنجا که پارچه نازکی را به آن حضرت هدیه می‌آورند، ایشان مقداری از آن را به یکی از صحابه اعطا نمود و فرمودند: آن را دو شقه کن، با یکی پیراهنی (یا عبا) برای خود بدوز و دیگری را به همسرت بده تا سرش را با آن بپوشاند. چون مرد خواست برود باز پیامبر فرمود: اما به زنت دستور بده از زیر آن لباسی بپوشد تا بدنش را نشان ندهد.[۱۱]
حتی موارد احتمال ایجاد زمینه گناه را هم مورد اشاره قرار داده‌اند به عنوان مثال روزی مردی خدمت رسول خدا(ص) آمدو گفت: ای رسول خدا خواهرم در نزد من موهایش را بازمی‌دارد حضرت می‌فرماید: نه سزاوار نیست. مرد می‌پرسد: چرا؟ فرمود: می‌ترسم بر تو از اینکه چون زیبائی‌هایش را بر تو نشان دهد، شیطان سراغ تو آید. در جایی دیگر چنین دستور داده‌اند: هر زنی که روسری خود را در خانه ای غیر از خانه شوهرش بردارد همانا حجاب خود را هتک کرده است.
قرآن زنان سالخورده را از قاعده حجاب مستثنی می‌کند؛ }}والقواعد من النساء اللائی یرجون نکاحا فلیس علیهن جناح…[۱۲] ؛{{قرآن| زنان از پا افتاده‌ای که امیدی به ازدواج ندارند، می‌توانند لباس روی خود را برزمین نهند، مشروط براینکه نخواهند خودنمائی بکنند درعین حال اگر جانب عفاف را رعایت کنند و خود را پوشیده دارند بهتر و خدا شنوا و دانا است.
مطالعه بیشتر
- مسئله حجاب، نویسنده: شهید مطهری.
- حجاب‌شناسی، نویسنده: حسین مهدوی زاده.
- حجاب از دیگاه قرآن و سنت، نویسنده: فتحیه فتاحی زاده.
منابع
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، انتشارات صدرا، ص۹.
- ↑ همان.
- ↑ ویل دورانت، تاریخ تمدن، علمی فرهنگی، ج۱۲، ص۳۰
- ↑ مکارم شیرازی، پیشین، ج۱۷ ص۴۲۵
- ↑ زمخشری، الکشاف، بیروت، دار الکتاب العربی، ج۳، ص۲۳۱ / ذیل آیه ۳۱نور؛ ابوداوود، السنن، تحقیق محیی الدین عبدالحمید، بیروت، مکتبه العصریه، ج۴، ص۶۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، کتاب فروشی اسلامی، ج۵، ص۱۳۸ ذیل آیه ۳۱ سوره نور – مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دارالکتب اسلامیه، ج۱۴ ص۴۴۰ –طباطبائی، المیزان، دارالکتب اسلامیه، ج۱۵ ص۱۲۶.
- ↑ همان.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ج۱، ص۹۸
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا، ج۱۴، ص۱۴۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، تهران، مکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۶، ج۸۳، ص۱۸۴.
- ↑ ابوداوود، پیشین، ص۶۵.
- ↑ توبه/۶۰.