شأن نزول آیه ولایت

سؤال

آیا در این که آیه ولایت یا همان آیه ۵۵ سوره مائده درباره حضرت علی (ع) است اتفاق نظری وجود دارد؟

در سوره مائده آیه ۵۵ آمده‌است: «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاه وَ یُؤْتُونَ الزَّکاه وَ هُمْ راکِعُونَ؛ ولیّ و سرپرست شما، تنها خداوند و پیامبرش و مؤمنانی هستند که نماز را برپا می‌دارند و در حال رکوع، زکات می‌دهند.»

در شأن نزول آیه فوق آمده‌است: «سائلی وارد مسجد رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله) شد و از مردم درخواست کمک کرد. کسی چیزی به او نداد. حضرت علی «ع» در حالی که به نماز مشغول بود، در حال رکوع، انگشتر خود را به سائل بخشید. از این رو در تکریم این بخشش، این آیه نازل شد.

ماجرای فوق را ده نفر از اصحاب پیامبر مانند ابن عباس، عمّار یاسر، جابر بن عبدالله، ابوذر، أَنس بن مالک، بلال و … نقل کرده‌اند و شیعه و اکثر سنّی در این شأن نزول، توافق دارند. (ر.ک. الغدیر، ج۲، احقاق الحقّ، ج۲، و کنز العمّال، ج۶) عمّار یاسر می‌گوید: پس از انفاق انگشتر در نماز و نزول آیه بود که رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله) فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه.» (تفسیر المیزان، ذیل آیه)

پیامبر اکرم (صلی اللَّه علیه و آله) در غدیر خم، برای بیان مقام حضرت علی «ع» این آیه را تلاوت فرمود. (تفسیر صافی، ذیل آیه) و خود امام علی «ع» نیز برای حقّانیّت خویش، بارها این آیه را می‌خواند. (تفسیر المیزان، ذیل آیه) و ابوذر که خود شاهد ماجرا بوده‌است، در مسجدالحرام برای مردم داستان فوق را نقل می‌کرد. (مجمع البیان، ذیل آیه)

امام صادق «ع» فرمودند: منظور از «الَّذِینَ آمَنُوا …»، علی «ع» و اولاد او، ائمّه اطهار «ع» تا روز قیامت هستند. پس هر کس از اولاد او به جایگاه امامت رسید با این ویژگی مثل اوست، آنان صدقه می‌دهند در حال رکوع. (کافی، ج۱)

مرحوم محدث بحرانی نیز در غایه المرام ۲۴ حدیث از منابع اهل سنت و ۱۹ روایت از منابع و مصادر شیعه نقل کرده‌است که مجموعاً ۴۳ حدیث می‌شود، بنابراین روایاتی که پیرامون این آیه وارد شده متواتر هستند.