سپردن توشه آخرت به مستمند

سؤال

منظور حضرت علی (ع) در نامه ۳۱ نهج البلاغه که می‌فرماید: «اگر مستمندی را دیدی که توشه‌ات را تا قیامت می‌برد و فردا که به آن نیاز داری به تو بازمی‌گرداند، کمک او را غنیمت شمار» چیست؟

به منظور رسیدن به پاسخ، کافی است فرازهای کوتاهی از سخنان حضرت در نامه ۳۱ نهج البلاغه که قبل و بعد از جمله‌ای که در سؤال مطرح شده‌است، یادآور شویم. آنگاه مقصود حضرت روشن و واضح خواهد شد.

حضرت خطاب به امام حسن (ع) می‌فرماید: «بدان! راهی پرمشقت و بس طولانی در پیش داری، و در این راه بدون کوشش بایسته، و تلاش فراوان، و اندازه‌گیری زاد و توشه و سبک کردن بار گناه، موفق نخواهی بود. بیش از تحمل خود بار مسئولیت‌ها را بر دوش منه، که سنگینی آن بر تو عذاب‌آور است. اگر مستمندی را دیدی که توشه‌ات را تا قیامت می‌برد، و فردا که به آن نیاز داری به تو بازمی‌گرداند، کمک او را غنیمت بشمار، و زاد و توشه را بر دوش او بگذار، و اگر قدرت مالی داری بیشتر انفاق کن و همراه او بفرست؛ زیرا ممکن است روزی در رستاخیز در جستجوی چنین فردی باشی و او را نیابی… بدان که در پیش روی تو، گردنه‌های صعب العبوری وجود دارد که حال سبکباران به مراتب بهتر از سنگین باران است و آن که کُند روَد، حالش بدتر از شتاب گیرنده می‌باشد و سرانجام حرکت، بهشت یا دوزخ خواهد بود. پس برای خویش قبل از رسیدن به آخرت وسایلی مهیا ساز و جایگاه خود را پیش از آمدنت آماده کن، زیرا پس از مرگ، عذری پذیرفته نمی‌شود و راه بازگشتی وجود ندارد.»

به منظور مسافرت در راهی پرمشقت و طولانی و دارای گردنه‌های صعب العبور، بدون تردید باید توشه، آذوقه و امکانات لازم را فرهم آورد. در چنین سفری از همراه بردن بار سنگین باید پرهیز نمود؛ چرا که بار سنگین علاوه بر این که برای مسافر عذاب‌آور خواهد بود، مانع شتاب وی شده و ممکن است او را از رسیدن به مقصد بازدارد؛ بنابراین تهیه توشه و سبک‌بار بودن شرط لازم برای چنین سفری به شمار می‌رود.

سفر مرگ با شیواترین کلمات و زیباترین تعبیرات در سخنان حضرت علی (ع) توصیف شده‌است. سفر پرمشقتی که ارتکاب گناهان؛ بار سنگین به دوش انسان گذارده و عبور از گردنه‌های صعب العبور آن را بسیار سخت می‌کند.

حضرت زاد و توشه این سفر را کارهای نیک و اعمال پسندیده می‌داند که انسان در دنیا برای خود تدارک دیده‌است. اعمالی که هنگام نیاز، احتیاج انسان را برطرف نموده و بار سنگین گناهان را سبک می‌نماید. انفاق و صدقه از مهمترین توشه این سفر به شمار آمده و مطابق آیات قرآن و روایات معصومین ـ سلام الله علیهم ـ موجب آمرزش گناهان می‌شود.

از آنچه گفته شد نتیجه می‌گیریم مقصود از تعابیر به کار رفته در سخنان حضرت این است که انفاق در راه خدا و کمک به نیازمندان در دنیا در حقیقت پس‌اندازی است که به هنگام نیازمندی انسان در روز قیامت، به وی بازخواهد گشت و کفاره گناهان وی خواهد شد و سختی‌های راه رسیدن به بهشت را بر وی آسان خواهد ساخت؛ بنابراین باید فرصت‌های موجود را مغتنم بشماریم و برای تهیه توشه سفر آخرت بکوشیم.

نکته دیگری که از جملات فوق استفاده می‌شود این است که انسان هر آنچه در راه خدا به فقرا و بیچارگان کمک می-کند در واقع برای خود ذخیره و پس‌انداز کرده‌است و فقرا فقط واسطه در حمل آن کمک‌ها می‌باشند، و این نکته، نکته ظریفی است که انسان بداند هیچگاه با انجام خیر به خود ضرر نزده‌است.

برای مطالعهٔ بیشتر

۱ـ شرح نامه ۳۱ نهج البلاغه، آیت الله فاضل لنکرانی.

۲ـ سیری در نهج البلاغه، مرتضی مطهری.