علت انتخاب غدیرخم برای ابلاغ ولایت

سؤال: با توجه به اعتقاد شيعه در مورد عيد غدير خم و امامت حضرت علي(ع) با توجه به موقعيت مکاني خم که فقط دو گروه يا مردم دو مسير از هم جدا مي شدند و اهميت موضوع امامت چرا حضرت رسول(ص) در روز عرفه که همه مسلمانان و از تمام نقاط حضور داشتند امامت را اعلام نفرمودند و در غدير خم اعلام شده است؟

قبل از پاسخ تذکر اين نکته ضروري است که؛ اثبات ولايت و جانشيني امير المؤمنين علي(ع) تنها مختص به جريان غدير نيست که اگر بر فرض خدشه اي به آن باشد، ديگر شيعه دليلي بر امامت حضرت نداشته باشد. بلکه پيامبر اکرم(ص) در طول بيست و سه سال پيامبري خود در جاههاي مختلف و مناسبت هاي گوناگون، بدين امر عنايت ويژه داشته و در احاديثي نوراني جانشيني حضرت را اعلام کردند.

و در غدير خم نيز به دستور مستقيم خداي سبحان مکلف شدند اين قضيه را اعلام کرده و از مردم نسبت به جانشيني ايشان بيعت بگيرند. براي اطلاع از آنها مي توانيد به کتب مربوطه که در اين زمينه توسط علماي دين تأليف شده است مراجعه فرماييد.

امّا پاسخ سؤال را مي‌‌توان در قالب چند نکته بيان كرد:

نکته اوّل: بحث غدير، دستور مستقيم خداي سبحان بود که در آيه ۶۷ سوره مائده آن را به پيامبر اکرم(ص) ابلاغ فرمود: «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْک...». و دستور داد که پيامبر اکرم(ص) در آن مکان و زمان اين امر مهم را به مردم ابلاغ کند. اکثر علماي شيعه و اهل سنت و مفسرين به اين مطلب گواهي داده و تصريح کرده اند که اين آيه در همان روز (روز غدير) و در همان مکان بر نبي اکرم(ص) نازل گشت، لذا پيامبر اکرم(ص) نيز دستور توقف داده و موضوع را به مردم ابلاغ نمودند.

لذا ما نمي توانيم به صراحت اعلام کنيم علت نزول آيه و هدف خداي متعال تنها وجود عامه مردم بوده است که نتيجه بگيريم اگر در سرزمين مني که جمعيت بيشتري بوده آن را ابلاغ مي کرد بهتر بود. شايد حکمت هاي ديگري در کار بوده که ما از آنها اطلاع نداريم، شايد در غدير خم خصوصيتي داشته است که از نظرها پنهان است و بر خداي عليم پوشيده نيست، و خداوند حکيم خود بهتر مي داند کجا آيه را نازل کند، و چون در عرفه نازل نشد، بايد گفت قطعا در «غدير» مناسب تر بوده است.

نکته دوّم: اولا: در بعضي از کتب ثبت شده حدود ۱۱۰ هزار نفر و در بعضي ديگر، بيش از ۱۲۰ هزار نفر، در روز غدير، در صحراي غدير حضور داشتند. و شايد از لحاظ جمعيت، خيلي فرقي با روز عرفه آن ايام نداشته باشد، لذا از حيث جمعيت هم کم نبوده اند.

ثانيا: غدير خم در واقع چهار راهي است که مردم سرزمين حجاز را از هم جدا مي کند، راهي به سوي مدينه در شمال، راهي به سمت عراق در شرق، راهي به سمت غرب و سرزمين مصر، و راهي به سمت جنوب و سرزمين يمن؛ لذا چون مکان جدايي بود، چه بسا اگر اتفاقي رخ مي داد، بيشتر در اذهان مي ماند و مسلمانان با دريافت آخرين دستور که در حقيقت نقطه پاياني در مأموريت هاي موفقيت آميز پيامبر اکرم(ص) بود از هم جدا مي شدند. لذا به نظر مي رسد تأثير اين مکان خيلي بيشتر ازعرفه باشد.

و ثالثا: راجع به شرايط نامساعد غدير بايد گفت: هوا به قدري داغ بود که بعضي مجبور بودند، قسمتي از عباي خود را زير پا و طرف ديگر آن را بروي سر بيفکنند، در غير اين صورت ريگ هاي داغ بيابان و اشعه آفتاب پا و سر آنها را ناراحت مي کرد. نه سايباني در صحرا به چشم مي خورد و نه سبزه و گياه و درختي، جز تعداد معدودي درخت لخت و عريان که با گرماي بيابان با سرسختي مبارزه مي کردند. جمعيتي به همين چند درخت پناه برده پارچه اي بر يکي از درختان برهنه افکندند و سايباني براي پيامبر اکرم(ص) ترتيب داده بودند، ولي بادهاي داغ به زير اين سايبان مي خزند و گرماي سوزان آفتاب را در زير آن پخش مي کرد.

سپس پيامبر اکرم(ص) در اين شرايط و وضعيت نامساعد و بسيار سخت، بر منبر رفته و آخرين دستور خداي متعال را ابلاغ کرد. لذا به نظر مي رسد هر چه شرايط سخت تر و نامساعدتر باشد خاطره آن روز بيشتر در اذهان مي ماند، اين مسئله در زندگي روزمره ما نيز جريان دارد به طور مثال کسي که تصادف کند و جراحات سنگيني به او وارد آيد، معمولا تا پايان عمر خود، آن را فراموش نخواهد کرد. ولي در «عرفه» شرايط بسيار مناسب تر از «غدير» بود، زيرا آنجا مکه بود و شرايط مناسب، غذاهاي مناسب و مکان مناسب براي حاجيان فراهم بود لذا ممکن بود خيلي مؤثر نباشد و زود فراموش شود، و مسئله اي به اين مهمي، کم اهميت جلوه داده شود. هم چنين اعلام دستوري از جانب خداي سبحان در چنين شرايط سخت و نامساعدي گوياي اهميت و ضرورت داشتن اين دستور بود.

نکته سوّم: احتمال دارد، علت انتخاب غدير، اين بوده باشد که چون روز عرفه معمولا غالب افراد مشغول دعا و مناجات با خداي سبحان هستند و خيلي توجهي به اطراف خود ندارند، اگر اين دستور در عرفه نازل مي گشت، خيلي از افراد به آن اهميت نداده و مشغول عبادت مي شدند و آن ارزش والايي که بايد داشته باشد، از دست مي داد، ولي در روز «غدير» چون تمام اعمال به پايان رسيده و همه مي خواهند زودتر به خانه برسند و به ديار خود باز گردند، لذا توقف مردم و ابلاغ دستور جديد، قطعا توجه مردم را به خود بيشتر جلب کرده و مؤثرتر خواهد بود.

در نتيجه: اولا جمعيت حاضر در غدير خم کم نبوده اند، ثانيا، با توجه به شرايط نامساعد و سخت غدير، توقف مردم و بيان دستور الهي گوياي اهميت مسئله است، ثالثا: به نظر مي رسد در چنين شرايطي تأثير آن بيشتر بود.

مطالعه بيشتر

۱ـ الغدير، علامه اميني.

۲ـ المراجعات، علامه شرف الدين.

۳ـ امامت در قرآن تفسير موضوعي، آيت الله مکارم شيرازي.