مفهوم غیبت امام زمان(ع)
مفهوم غیبت امام زمان(عج) را بیان کنید.
غیبت امام زمان(ع) ممکن است به دو صورت باشد:
غیبت معرفتی: غیبت شخصیتی و حقوقی است. در این فرض امام زمان(عج) از دید معرفتیِ ما مخفی است، یعنی آن حضرت به‌طور عادی زندگی می‌کند و مردم کوچه و بازار او را ملاقات کرده و با او نشست و برخاست و معاشرت می‌کنند. حضرت با مردم همدم و هم‌صحبت می‌شود ولی مردم او را نمی‌شناسند و نمی‌دانند که او امام زمان(عج) است. حکمت الهی چنین اقتضا کرده که حضرت به وسیله ناشناس ماندن از خطرات احتمالی ستمگران و ظالمان در امان بماند. روایاتی بر این نظریه دلالت می‌کند امام صادق(ع) فرموده: «در صاحب این امر (حضرت مهدی) سنت‌هایی از پیامبران است … و سنتی که از یوسف(ع) دارد. پنهان بودن است. خداوند بین او و مردم حجابی قرار می‌دهد، به طوری که او را می‌بینند ولی نمی‌شناسند.[۱]
غیبت جسمانی:
- نامرئی بودن امام زمان(عج): به این معنی که امام روی زمین است و به جاهای مختلف می‌رود، از احوال و رفتار شیعیان مطلع می‌شود و آنها را مورد عنایت و لطف خود قرار می‌دهد، ولی هیچ‌کس وجود حضرت را با چشمان ظاهری نمی‌بیند، چنان‌که حضرت خضر چنین است. امام رضا(ع) فرمود: خضر آب حیات نوشیده، تا نفخ صور زنده است، او نزد ما می‌آید و سلام می‌دهد ما صدای او را می‌شنویم… و در هر سال در مراسم حج حاضر است … ولی ما او را نمی‌بینیم.[۲]
این نوع اختفاء که همان ناپیدائیست، با اختفا به صورت ناشناس بودن، فرق دارد، زیرا اختفا به صورت ناشناسی به‌طور عادی صورت می‌گیرد و هیچ گونه اتفاق خارق‌العاده ای رخ نمی‌دهد و اما استتار به شکل نامرئی بودن نیاز به اعجاز دارد، تا حضرت در حین حضور، ظهور نداشته باشد…
- تصرف در چشم مردم: در این فرض ناپیدائی حضرت مهدی(ع) به خاطر دخل و تصرف ایشان در چشمان مردم است. در این مورد نیز نیاز به اعجاز و قدرت الهی است تا در حین حضور و ظهور امام در میان مردم و حضور و ظهورشان در اجتماعات و تجمعات، دیده نشود. در قرآن کریم و روایات به مواردی اشاره شده که با معجزه الهی، افرادی نمی‌توانستند یک موجود قابل دیدن را مشاهده نمایند مثل این آیه شریفه که می‌فرماید: «پیش روی آنان سدی قرار دادیم، و در پشت سرشان سدی و چشمانشان را پوشانده‌ایم، لذا نمی‌بینند»[۳] از عبد الله بن مسعود نقل شده که قریش کنار در خانه رسول اکرم(ص) جمع شدند، آن حضرت از منزل بیرون آمدند و بر سر آنان خاک پاشید و آن حضرت را نمی‌دیدند.[۴] و در آیه دیگر می‌فرماید: وقتی قرآن می‌خوانی، بین تو و کسانی که به آخرت ایمان نمی‌آورند پرده‌ای پوشیده قرار می‌دهیم.[۵] معجزه به دو صورت متصور است یا در بیننده اثر می‌گذارد، یا در دیده شده، تصرف در بیننده به این صورت است که او را از دیدن چیزی که در جلو اوست ناتوان کند و مکان را تهی از امام به بیند؛ و تصرف در دیده شده چیزی که قابل دیدار است، واضحترین راهش این است که معجزه میان رسیدن صورت نوری (تصویر) صادر شده از جسم حضرت مهدی(عج) یا ابداع صورتی او و غیر این‌ها از آنچه که حواس پنج‌گانه دریافت می‌کند حایل شود و نگذارد که به بیننده یا شنونده برسد. بدین ترتیب این شخص از ادراک واقعیتی که پیش روی او نهاده شده است عاجز می‌شود. از آنچه علماء فرموده‌اند استفاده می‌شود از انواع غیبتی که برای امام زمان متصور است نوع اول آن است یعنی غیبت معرفتی اگر چه آیت الله صافی می‌فرمایند: هر دو صورت در رابطه با امام متصور است.
مطالعه بیشتر
۱- ماهنامه مبلغان شماره ۲۴ از معاونت تبلیغ و آموزش‌های کاربردی حوزه علمیه تهران ۱۴۲۲، چگونگی غیبت امام زمان، ص۳۶.
۲- امامت و مهدویت آیه الله صافی گلپایگانی جلد ۳.
۳- منتخب الاثر آیه الله صافی گلپایگانی مؤسسه سیده معصومه چاپ اول.