شهادت یا وفات امام زمان(ع)

سؤال

هنگام شهادت امام زمان(ع) چه كسي او را غسل و تدفين مي كند و محل دفن امام كجاست؟ آيا بعد از آن يا قيامت برپا مي شود؟ اگر برپا نمي شود، چه كسي زمام امور را در دست مي گيرد؟

پاسخ :

لازم است در پاسخ به نکاتی اشاره شود:

الف - از عميق ترين تحولات و دگرگوني هايي که جهان ما در زمان و مکان و اشيائش با آن روبروست، حرکت و سير جهان ماده به سوي عالم غيب است که قرآن و معارف اسلامي از آن پرده بر مي دارد و بر اهميت و حسّاسيت آن تأکيد مي ورزد و اين حرکت و تحوّل را بازگشت انسان به سوي خدا و روياروئي انسان با قدرت او و يا رفتن به سوي ملاء اعلي و آخرت مي نامند، و نسبت به ما آن را فرا رسيدن قيامت و رستاخيز مي خوانند؛ نقطه اوج اين حرکت و تحوّل، نسبت به انسان مرگ است که از ديدگاه اسلام ورود به زندگي گسترده تر است و نقطه عطف آن نسبت به جهان هستي، قيامت است و اتحاد دو جهان ماده و غيب.

در قرآن کريم و سنت آمده است که رستاخيز و قيامت داراي مقدمات و نشانه هايي پي در پي است که در زمين و آسمان و جامعه بشري پديد مي آيد و حکومت مهدي (عليه السلام) آخرين و بزرگترين مرحله حرکت جهان مادي پيش از برپائي رستاخيز و قيامت است.

به نظر مي رسد که دست يابي به جهان بالايي که روايات از آن سخن مي گويند و در زمان حضرت مهدي (عليه السلام) تحقق خواهد يافت،}} مقدمه اي بر راهيابي به سوي جهان آخرت و البته قبل از برپایی قیامت است، بنابراين رواياتي که درباره رجعت و بازگشت عده اي از پيامبران و امامان(ع) به زمين و حکمراني آنها بعد از مهدي (عليه السلام) سخن گفته و نيز در آيات متعدد، تفسير به «رجعت» شده، مراد، همين مرحله است، و اعتقاد به رجعت هر چند از ضروريات اسلام نيست، اما روايات مربوط به آن به حدي زياد و مورد وثوق است که اعتقاد به آن را يک امر روشن و غير قابل انکار، مي سازد.

طبق برخي روايات، رجعت، پس از حکومت حضرت مهدي و پس از حکومت يازده مهدي ديگر، آغاز مي گردد، از امام صادق (عليه السلام) نقل شده است که فرمود: «همانا بعد از قائم، يازده مهدي از فرزندان حسين (عليه السلام) از ما اهل بيت اند».

با توجه به اجمال و برخي ابهاماتي که در کيفيت رجعت و حکومت امامان معصوم(ع) و يا برخي ديگر از ولات و اولياء آنان پس از ظهور و حاکميت مهدوي، وجود دارد، نمي توان درباره حوادث و پيش آمدهاي آن به تفصيل و به طور قطع، اظهار نظر کرد. حکومت يازده مهدي از اولاد امام حسين (عليه السلام) پس از امام زمان (عليه السلام) ، نيز از امور و حوادث پس از حکومت وليعصر (عليه السلام) و در آستانه و بلکه همزمان با رجعت مي باشد که در برخي روايات به آن اشاره شده است و هيچ گونه توضيح و تفصيلي درباره آن بزرگواران و بيان ويژگي هاي آنان در روايات و منابع روائي وجود ندارد. تنها چيزي که مي توان گفت اين است که آنان افراد وارسته و شايسته ای هستند که داراي چنين لياقتي مي باشند، اما اينکه آنان داراي مقام عصمت هم هستند يا نه، دليلي بر نفي و يا اثبات آن در منابع روائي وجود ندارد.

ب - روايات مربوط به مسأله شهادت امام زمان ((ع)) دو دسته مي باشد: بعضي دلالت بر وفات حضرت و برخي ديگر دلالت بر شهادت حضرت (عليه السلام) دارد كه ذيلاً به برخي از اين دو نوع روايات، اشاره مي نمائيم:

روايات دسته اول:

۱. از جمله رواياتي كه دلالت بر مرگ طبيعي حضرت (عليه السلام) دارد، تفسيري است كه از امام صادق (عليه السلام) در مورد آيه شريفه {{قرآن|«ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّه عَلَيْهِمْ» نقل شده است. حضرت مي فرمايد: مراد، زنده شدن امام حسين (عليه السلام) با اصحاب خود در عصر امام زمان است در حاليكه كلاه خودهاي طلائي بر سر دارند و به مردم رجعت امام حسين (عليه السلام) و يارانش را اطلاع مي دهد تا مؤمنان به شک و ترديد نيفتند. اين در حالي است كه حضرت مهدي (عليه السلام) در ميان مردم حضور دارد. هنگامي كه مردم امام حسين (عليه السلام) را به خوبي شناختند و به او ايمان پيدا كردند، مرگ حضرت حجّت (عليه السلام) فرا مي رسد و امام حسين، غسل و حنوط و كفن و خاك سپاري حضرت را برعهده مي گيرد، زيرا كه امام را جز امام، غسل نمي دهد».

۲. در روايتي ديگر نيز امام صادق (عليه السلام) در پاسخ به اين سؤال كه: اولين كسي که به دنيا رجعت خواهد كرد چه كسي است؟ مي فرمايد: اولين رجعت كننده به دنيا، امام حسين است كه پس از رجعت او و يارانش در حاليكه هفتاد پيامبر نيز او را همراهي مي كنند، حضرت قائم(عج) انگشترش را به امام حسين واگذار مي كند و چشم از جهان فرو مي بندد امام حسين (عليه السلام) نيز تجهيز، غسل و كفن و دفن حضرت را برعهده مي گيرد».

دسته دوم:

رواياتي است كه به طور عام دلالت بر شهادت همه ائمه معصومين(ع) دارد:

۱. امام حسن مجتبي (عليه السلام) مي فرمايد: و الله لقد عهد الينا رسول الله (صلّي الله عليه و آله و سلّم) ان هذا الامر عليكم اثنا عشر اماماً من ولد علي و فاطمه، ما منا الامسموم او مقتول» به خدا سوگند رسول خدا اين عهد و وعده را به ما داده است كه امر امامت را دوازده تن از فرزندان علي و فاطمه (عليهما السلام) به دست خواهند گرفت و هيچ كدام از ما نيست، مگر اينكه يا به وسيله سم و يا با كشتن، شربت شهادت خواهند نوشيد.

۲-۳. از امام صادق (عليه السلام) و امام رضا (عليه السلام) نيز روايت شده است كه «ما منا الا مسموم او مقتول» هيچ يك از ما نيست، مگر اينكه مسموم و يا مقتول مي باشد.

براساس حديثي كه امام مجتبي (عليه السلام) فرمود و تأكيدي كه امام صادق (عليه السلام) و امام رضا (عليه السلام) نموده است، امام زمان (عليه السلام) نيز به شهادت خواهند رسيد. علماي شيعه نيز نوعاً روايات دال بر شهادت را ترجيح داده اند و قائل به شهادت ائمه معصومين(ع) مي باشند.

حتي مرحوم علامه مجلسي در بحارالانوار با اين عنوان بابي را گشوده است كه «انهم(ع) لا يموتون الا بالشهاده»؛ اين بزرگواران نمي ميرند مگر با شهادت.

نحوه شهادت حضرت (عليه السلام) :

در مورد چگونگي شهادت حضرت، فقط يك روايت در بعضي منابع شيعي نقل شده است كه در آن از زني به نام سعيده كه از طايفه بني تميم و داراي محاسن و ريش شبيه مردان است، به عنوان قاتل حضرت نام برده شده است كه در هنگام عبور حضرت، از بالاي بام سنگي را به سوي حضرت پرتاب مي كند و حضرت را به شهادت مي رساند، ولي اين روايت در منابع معتبر شيعي نقل نشده و دليل قطعي در مورد چگونگي شهادت حضرت، در دست نمي باشد، بنابراين مي توان گفت: كه حتي بنابر صحيح بودن روايات دال بر شهادت، كيفيت و نحوه شهادت آن عزيز چندان روشن نمي باشد.

ناگفته نماند که این دو دسته روایات با هم منافات ندارند؛ زیرا شهادت نیز نوعی مرگ است و روایات دال بر مرگ آن حضرت با شهادتشان منافات ندارد.

ج – غسل و دفن امام ((ع))

امام صادق (عليه السلام) مي‌فرمايد: «اولين كسي كه قبر او شكافته مي‌شود و به سوي دنيا باز مي‌گردد، حسين بن علي (عليهما السلام) است.» و در جاي ديگر مي‌فرمايد: «نخستين فردي كه به دنيا باز مي‌گردد، حسين بن علي است پس حكومت مي‌كند تا وقتي كه در اثر پيري ابروان او بر چشمانش مي‌افتد.» كه اشاره به طولاني بودن حكومت امام حسين در عصر رجعت است.

جابر نيز از امام باقر (عليه السلام) نقل مي‌كند كه امام حسين (عليه السلام) در روز عاشورا، پيش از شهادتش، به تفصيل درمورد رجعت خود و ياران خود سخن گفت: «بشارت باد شما را به خدا قسم اگر اين قوم ما را بكشند، ما نخستين كساني هستيم كه نزد پيامبرمان باز مي‌گرديم و تا مدتي كه خدا بخواهد توقف خواهيم كرد، آن گاه من اولين كسي هستم كه قبرش شكافته مي‌شود و ناگهان از قبر خارج مي‌شوم، در حالي كه امير المؤمنين نيز از قبرش خارج شده و مهدي ما نيز قيام نموده است.» در اين روايت، رجعت امام حسين و امير المؤمنين (عليهما السّلام) همزمان با قيام حضرت مهدي(عج) بيان شده است. در روايت ديگر امام صادق (عليه السلام) مي‌فرمايد: «امام حسين (عليه السلام) همراه با شهداي كربلا و هفتاد پيامبر، بازگشت مي‌نمايد، رو مي‌آورد به سوي دنيا امام حسين همراه با كساني كه با وي به قتل رسيده بودند و همراهي مي‌كنند او را هفتاد پيامبري كه با موسي بن عمران مبعوث شدند. آن وقت حضرت قائم انگشترش را به او مي‌سپارد.»

در ادامه اين حديث اشاره به غسل و دفن امام زمان (عليه السلام) به وسيله امام حسين (عليه السلام) نيز شده است.