ثواب اختراع مخترعان غیر مسلمان
آیا عدم پذیرش اعمال خیر از غیر مسلمان، خلاف عدل الهی نیست؟
اختراع، اعمال و رفتار نیک غیر مسلمانان براساس حسن و قبح ذاتی، عمل درست و خوب حساب می‌شوند. اما این‌که آیا برای مخترع و انجام دهنده اعمال نیک ثمر دارند یا خیر بستگی به خود افراد دارد. گاه کفر و نامسلمانی افراد از روی عمد و لجاجت است که در این صورت شخص کافر با آگاهی و علم، حقیقت را انکار می‌کند و کفر می‌ورزد. در اینجا عمل درست چنین کافری پاداش نخواهد داشت. اما گاهی کفر از روی جهل و ندانستن است و هیچ‌گونه دشمنی وجود ندارد. در این صورت عمل خیر شخص کافر پذیرفته می‌شود و نزد خداوند معذور خواهد بود.
برخی معتقدند هیچ فرقی میان مسلمانان و غیرمسلمانان نیست و هر کس عمل صالح و خیری انجام دهد، نظیر احسان به خلق، خدمات بهداشتی و امثال این‌ها، مستحق پاداش از جانب خداوند می‌باشد. این گروه برای ادعای خود دو نوع استدلال عقلی و نقلی می‌آورند. اینان معتقدند خداوند بین موجودات تبعیض قائل نمی‌شود بلکه نسبت خدا با همه موجودات یکسان است.
نقش فاعل در خوب بودن فعل
خوب و بد بودن دارای دو بُعد است:
- حسن و قبح فعلی یعنی اثر سودمند یا زیان‌بار یک عمل یا رفتاری در جامعه. این حسن و قبح فعلی به اثر خارجی عمل مربوط می‌شود.
- حسن و قبح فاعلی حسن و قبح فاعلی عبارت است از انتساب عمل به شخص فاعل و انگیزه‌های نفسانی و روحی فاعل که موجب آن عمل شده است.[۱] حسن و قبح فاعلی به چگونگی انجام عمل از سوی فاعل مربوط می‌شود.
برای این‌که یک عمل خیر و مستحق دریافت پاداش باشد، سودمند بودن عمل به تنهایی کافی نیست، گرچه اهمیتش انکارناپذیر است. باید دید فاعل با چه نیت و هدفی اقدام به انجام عمل کرده است. اگر دارای نیت و هدف خیر باشد کارش خیر است یعنی حُسن فاعلی هم دارد.[۲] اعمال از جهت ظاهر ممکن است شبیه هم باشند یا حتی یکی از آن دو با ارزش‌تر و بزرگ‌تر به نظر آید ولی انگیزه و نیت است که اعمال را از هم جدا می‌کند؛ لذا ممکن است عملی که خیلی با ارزش به نظر می‌رسد در واقع ارزشی نداشته باشد یا برعکس.[۳]
تفاوت میان مخترعان غیر مسلمان
همه کافران با هم مساوی نیستند، گاهی کفر از روی عمد و لجاجت است که در این صورت شخص کافر با آگاهی و علم، حقیقت را انکار می‌کند و کفر می‌ورزد. عمل خیر چنین کافری پاداش نخواهد داشت و جایگاهش جهنم است.
اما گاهی کفر از روی جهل و ندانستن است و هیچ‌گونه دشمنی وجود ندارد. در این صورت عمل خیر شخص کافر پذیرفته می‌شود و نزد خداوند معذور خواهد بود. علاوه بر این‌که اگر عملی با نیّت خیر و به منظور خدمت به بشریت از شخص کافر صادر شود در این صورت هم خداوند عمل شخص را نادیده نمی‌گیرد. چنان‌که در بعضی از احادیث آمده است که مشرکانی مثل حاتم طائی چون کارهای خیر و نیکو از روی انسان دوستی انجام داده‌اند، پیامبر در مورد او به فرزندش گفت: «خداوند عذاب را به دلیل سخاوت از پدرت دور نمود».[۴]
نظرات دیگر
دو دیدگاه دیگر نیز در این مسئله وجود دارد:
- برخی معتقدند هیچ فرقی میان مسلمانان و غیرمسلمانان نیست و هر کس عمل صالح و خیری انجام دهد، نظیر احسان به خلق، خدمات بهداشتی و امثال این‌ها، مستحق پاداش از جانب خداوند می‌باشد. این گروه برای ادعای خود دو نوع استدلال عقلی و نقلی می‌آورند. اینان معتقدند خداوند بین موجودات تبعیض قائل نمی‌شود بلکه نسبت خدا با همه موجودات یکسان است. به همین خاطر عدالت خداوند اقتضا می‌کند که هر فردی ـ مسلمان یا غیر مسلمان ـ اگر عمل نیکی انجام داد پاداش دهد. همچنین حسن و قبح اعمال، واقعی و ذاتی است نه قراردادی. اینان در بیان دلیل نقلی، آیاتی را به عنوان نمونه آورده‌اند که در آنها، اصل، عدم فرق و تبعیض میان انسان‌ها، در پاداش داشتن برای عمل خیر است.
- گروه دیگری معتقدند اکثر قریب به اتفاق مردم اهل جهنم می‌باشند و باید مجازات شوند. این گروه چنین استدلال کرده‌اند که در صورتی که خداوند کارهای نیک غیر مسلمانان را بپذیرد، پس مسلمان با غیرمسلمان تفاوتی نمی‌کند؛ و اگر فرقی بین مسلمان و غیرمسلمان نباشد اصلاً اسلام و ایمان اثر نخواهد داشت و بی‌فایده می‌شود. این گروه همچنین به آیات و روایاتی استدلال می‌کنند که در آنها، عمل کافر غیرمقبول شمرده شده است.
منابع
- ↑ مطهری، مرتضی، عدل الهی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، ۱۳۶۱ش، ص۲۹۱.
- ↑ مطهری، مرتضی، عدل الهی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، ۱۳۶۱ش، از ص۲۶۱ تا ۲۹۳.
- ↑ ر. ک. به عدل الهی از دیدگاه امام خمینی (ره)، استخراج و تنظیم: معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر امام خمینی (ره) مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص۹۴–۱۹۶.
- ↑ ر. ک. مطهری، مرتضی، عدل الهی، ص۲۹۷–۳۰۵.