باقیات الصالحات

سؤال

آیا روایت معتبری وجود دارد که اثبات کند چند چیز است که ثواب آنها بعد از مرگ مؤمن به او می‌رسد؟

در منابع روایی فریقین، روایاتی وجود دارند که بیانگر پیوستن آثار اعمال صالح دنیایی به مؤمن، پس از مرگ او است. شمار این روایات به گونه‌ای است که بر اساس دیدگاه محدثان و رجالیان، صدور این احادیث از ناحیه معصوم «ع» همراه با اطمینان است؛ از این رو این دست روایات معتبر هستند و برخی از این روایات دارای سند صحیحی هم هستند که گویای قطع نشدن حسنات مؤمنان بعد از مرگ‌شان می‌باشد. در روایتی امام صادق «ع» فرمودند: «لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الْأَجْرِ إِلَّا ثَلَاثُ خِصَالٍ صَدَقَه أَجْرَاهَا فِی حَیَاتِهِ فَهِیَ تَجْرِی بَعْدَ مَوْتِهِ وَ سُنَّه هُدًی سَنَّهَا فَهِیَ یُعْمَلُ بِهَا بَعْدَ مَوْتِهِ أَوْ وَلَدٌ صَالِحٌ یَدْعُو لَهُ؛ پس از مرگ، برای کسی اجری و ثوابی نخواهد بود، مگر از سه ناحیه: کسی که صدقه‌ای در زمان زنده بودن خود به جریان بیاندازد و پس از مرگش نیز جریان داشته باشد؛ یا راه و رسم هدایت کننده‌ای در دوران زندگی پی نهاده باشد و پس از مرگش مردم به آن عمل کنند؛ یا فرزندی صالح داشته باشد که برایش دعا کند.» با توجه به این روایت، مراد از صدقه جاریه، هزینه‌گذاری در راه خیر است که منفعت عمومی را در پی داشته باشد مثل ساخت مسجد، بیمارستان و سایر موقوفات.

از این رو در برخی از روایات، صدقه و وقف دو ذخیره در روز آخرت و قیامت معرفی شده‌اند.

منظور از سنت هدایت، در واقع برپایی سنت‌های دینی است که سبب هدایت می‌شود مانند سنت برپایی جلسات تفسیر قرآن، شرح ح دیث و غیره یا سنت‌هایی که مورد تأیید دین است مانند پیاده‌روی روز اربعین. در خصوص فرزند صالح نیز این نکته را می‌توان بیان داشت که فرزند صالح با استغفار برای والدین خود و زیارت و حج نیابی و سایر اعمال صالحه مثل صدقه، نماز و روزه که همگی مصداق دعا کردن به شمار می‌روند، سبب تکامل برزخی والدین خود می‌شود. در روایت دیگری امام صادق «ع» فرمود: «سِتَّه تَلْحَقُ الْمُؤْمِنَ بَعْدَ وَفَاتِهِ وَلَدٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفٌ یُخَلِّفُهُ وَ غَرْسٌ یَغْرِسُهُ وَ قَلِیبٌ یَحْفِرُهُ وَ صَدَقَه یُجْرِیهَا وَ سُنَّه یُؤْخَذُ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ؛ شش چیز بعد از مرگ مؤمن به او ملحق می‌شود: فرزندی که برای او استغفار نماید یا مکتوبی از خود بر جای نهاده باشد یا نهالی را کاشته باشد یا چاهی را حفر کند یا صدقه‌ای را جاری نماید یا سنتی را پایه‌گذاری نماید که بعد از او دنبال شود». منظور از مصحف در این‌جا به احتمال قوی مکتوب دینی است که اعم از قرآن و کتاب‌های هدایت کننده می‌باشد و این خود اشاره‌ای به علم آموزی و مکتوب کردن آن آموخته‌ها دارد که سبب هدایت فرد و بر طرف شدن مشکلات او با عمل به آموزه‌ای علمی می‌شود؛ شاهد این نکته، سخن پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) است که فرمود: «‏إِذَا مَاتَ ابْنُ آدَمَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَه: وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ وَ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ بَعْدَ مَوْتِهِ وَ صَدَقَه جَارِیَه؛ هنگامی که انسان مُرد، عمل او منقطع می‌شود جز از سه ناحیه: فرزند صالحی که برای او دعا نماید و علمی که پس از مرگش از آن سودمند شود و صدقه جاریه». نکته دیگری که در روایت امام صادق «ع» بدان اشاره شده، حفظ محیط زیست است که یکی از کارها، کاشت نهال است که خود مصداقی از مسائل مربوط به حفظ محیط زیست است.