برخورد با سالمندان

سؤال

چه تغییراتی از لحاظ روحی و روانی در سالمندان ایجاد می‌شود؟ وظایف ما نسبت به آنها چیست؟

آگاهی از وضعیت روحی سالمندان

آگاهی از وضعیت روحی سالمندان در برخوردی مناسب با آنها تأثیرگذار است. برخی از تغییرات روانی دوران سالمندی چنین است:

1. کاهش ظرفیت روانی: به‌طور کلی قدرت تحمل و پذیرش مسائل در دوران سالمندی کاهش یافته و نوعی وابستگی و آسیب‌پذیری از نظر روانی در اغلب آنان به چشم می‌خورد در این زمینه توقع احترام بیش از حد را می‌توان نام برد.
2. تحریک پذیری روانی: آستانه تحریک پذیری نسبت به استرس‌ها در اغلب پیران کاهش پیدا می‌کند در نتیجه باعث زود رنجی و عصبانیت بیش از حد در سالمندان می‌گردد.
3. فقدان ابتکار: با از دست دادن قدرت خلاقیت و ابتکار، نوعی عدم تمایل به تغییر و تحول و محافظه‌کاری و حتی سماجت و یکرنگی در بیشتر سالخوردگان دیده می‌شود.
4. گرایش به افسردگی: افسردگی به درجات مختلف در بین پیران وجود دارد و به تنهایی سبب اصلی مشکلات اساسی این دوران است.
5. ضعف و اختلال در حافظه: همین موضوع باعث می‌شود تا صحبت‌هایی را تکرار کنند، که فراموش کردند پیش از این به ما تعریف کرده بودند؛ ولی برای ما ملال‌آور است.
6. کند شدن واکنش‌ها و کاهش سرعت و هماهنگی: این مشکل، خود دشواریهای حسی ـ حرکتی را ایجاد می‌کند که به تدریج افزوده گشته و کارهایی که نیاز به سرعت و هماهنگی دارد به سختی انجام می‌گیرد. همچنین زمان واکنش و زمان تصمیم‌گیری در آنها افزایش می‌یابد.

۷. پیدایش حالت بدبینی: این مشکل گاهی به‌طور موقتی بر اثر ناکامی‌های روزمره پیدا می‌شود و گاه نیز بر اثر اعتقاد به این که هستی جز خواب و خیال نیست بروز می‌کند. در علت‌شناسی این حالت منفی، دانشمندان سه عامل را مهمتر از بقیه شناخته‌اند، از جمله کاهش نیروی جسمانی، ترس از مرگ و از دست دادن شغل و بازنشستگی.

۸. ادعاها و برتری جوئی‌ها: به نظر می‌رسد که سالمند فردی است که برای خود ارزش و اعتباری قائل است و در این زمینه از جهاتی حق با اوست از آن بابت که عمری بر او گذشته و موی سری سپید کرده است، سردی و گرمی بسیاری را چشیده و تجاربی را به دست آورده است. او حق دارد، در برابر فرزندان و مخصوصاً نسل جوان که پرمدعا هستند و کسی را قبول ندارند خودخواه و خودپسند باشد و از اینکه آنها حرف و سخن او را نمی‌پذیرند ناراحت شود.

۹. مداخله در زندگی: احساس مسئولیت و تجربه بالا، عدم تحمل و اثبات برتری از عللی هستند که باعث می‌شود سالمندان در زندگی جوانان دخالت کنند. پیران نقش سرپرست، رهبر و راهنما را برای خود ثبت شده می‌دانند.

نیازمندی‌های سالمندان

۱. آرامش جسم و روح: معمولاً سالمندان با استفاده از تجارب سعی دارند کمتر به کار و فعالیت بپردازند و برای خود آرامشی پدیدآورند. از هیجانات، سروصداها و آشفتگی‌ها دور و برکنارند و دوست دارند حداکثر نقش یک تماشاچی را در جنب و جوش ایفا کنند.

۲. تأمین اقتصادی: از مسائل مهمی که در رابطه با سالمندان مطرح است مسئله اقتصادی در وضع زندگی و میزان تأمین آنها از این بابت است. متأسفانه برخی از سالمندان در محیط مناسبی زندگی نمی‌کنند، زیرا در محیط خانواده خود سربار به حساب می‌آیند و به زحمت می‌توانند حرمت و وقار خود را حفظ کنند. سالمندان باید از این لحاظ تأمین شوند.

۳. تأمین عاطفی: پیران معمولاً خواستار احترامند و می‌خواهند مورد توجه و عنایت باشند. دیدن احترام دیگران موجب رضایت خاطر و شادابی آنهاست مخصوصاً از آن بابت که در سایه آن احساس امنیت می‌کنند و میدانی برای تلاش و فعالیت خود پیدا خواهند کرد. در چنان صورتی خواهید دید که ریشه بسیاری از عصبانیت‌ها و عرض اندام‌ها در سالمندان می‌خشکد. عواطفشان بیشتر و محبتشان نسبت به اطرافیان دو چندان خواهد شد. تحمل و مدارای زیادتری نسبت به دیگران خواهند داشت.

وظایف اطرافیان

1. مقبولیت، احترام، پذیرش و تحمل.
2. محبت و حمایت به شیرین زبانی و لطف و خوشی‌توانی که پیلی به مویی کشی.
3. قدرشناسی.
4. ارتباط و تفاهم با آنان.
5. همدردی و گوش دادن به صحبتهای آنان.

۶. کمک به حل دشواری‌های آنان.

مطالعه بیشتر

• کوهن، دانا سالمندان، ترجمه مهدی قراچه‌داغی، تهران: دایره، ۱۳۸۵ش.
• چنگیزی، فرشته، دوران سالمندی، تبریز: اختر، ۱۳۹۶ش.
• نیازی، محسن، جامعه‌شناسی سالمندی: بررسی ابعاد گوناگون سالمندی با تکیه بر رویکرد جامعه‌شناختی، تهران: سخنوران، رشدآوران، ۱۳۹۰ش.
• احمدی‌خطیر، مریم و همکاران، روانشناسی سالمندی، تهران: جامعه‌نگر، ۱۳۹۴ش.