گذشت زمان در برزخ

سؤال

وقتی انسان وارد عالم برزخ می‌شود و باید تا قیامت در آنجا بماند، آیا این مدت زمان طولانی و گذشت زمان را با روحش ادراک می‌کند؟

انسان با انتقال به برزخ از حقائقی آگاه می‌شود و آن حقائق را با روحش که یک نحوه اتّحادی با بدن مثالی دارد ادراک می‌کند. مثلاً در هنگام مرگ متوجه می‌شود که امور دنیوی و آن رسوم و عاداتی که در دنیا به آنها مقیّد بود اوهامی بیش نبوده است آنچه را که ملک خود و مال خود می‌دانسته و بدان تفاخر می‌کرد، همه پوچ و هیچ شده‌اند و هیچ گونه اثری برای او ندارد. اگر ریاستی داشته و به واسطه آن ریاست بر دیگران تکبر می‌ورزیده، الآن همه و همه به یکباره از بین رفتند و هیچ چیزی از آن تفاخر و تکبّر و ریاست برای او باقی نمانده است.

چون عالم برزخ عالمی است مجرّد از ماده لذا نسبت به عالم ماده (دنیا) از لطافت بیشتری برخوردار است، تأثیر عذاب و لذت نعمات بر جان آدمی در برزخ به مراتب قوی تر از عالم دنیاست درست شبیه عالم خواب که مناظر زیبایی که آدمی در خواب و رؤیا می‌بیند گاهی بر زبان نمی‌آید و مناظر وحشتناکی هم که در خواب دیده می‌شود گاهی نظیری در عالم دنیا ندارند.

پس انسان در عالم برزخ حقایقی را ادراک می‌کند، حال به این نکته می‌رسیم که آیا انسان برزخی زمان را هم ادراک می‌کند به گونه ای که اگر از جمله انسان‌های اولیه باشد برزخی طولانی را درک کند و اگر از جمله انسانهایی باشد که در نزدیکی قیامت مرده‌اند برزخی کوتاه را ادراک کنند؟ بالاخره طولانی بودن یا کوتاه بودن برزخ به چه صورتی است و آیا برای آدم برزخی قابل ادراک هست؟ طبق آیه ای از آیات قرآن استفاده می‌شود که کلّاً برزخ نسبت به قیامت خیلی کوتاه است یعنی وقتی فرشتگان سؤال می‌کنند: چقدر در زمین (مراد برزخ است) مکث داشته‌اید؟ آنها در پاسخ می‌گویند:

﴿قالُوا لَبِثْنا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ﴾ (یعنی یک روز یا بعض روز)

چون برزخ نسبت به خلود و جاودانگی قیامت که سنجیده می‌شود هر چه هم که طولانی باشد کوتاه خواهد بود چون بالاخره به انتها می‌رسد و آخری دارد، ولی مقام بحث ما اینست که بدون توجه به قیامت آیا زمان برزخ برای کسی که خیلی سابق از دنیا رفته واقعاً طولانی ادراک می‌شود یا نه؟!

در جواب باید گفت: طبق فرمایش امام راحل (ره) در کتاب چهل حدیث ادراک طولانی بودن یا کوتاه بودن برزخ هر کسی بسته به عقاید، کردار و تعلقات او به دنیاست اگر آدمی در دنیا تعلقش به دنیا کمتر باشد و گرفتار معاصی و عقاید فاسده نباشد مکث او در برزخ کمتر خواهد بود. به عبارت دیگر هر چه سبکبارتر باشد و بی‌توجه به اعتبارات دنیوی باشد برزخ او کوتاه‌تر خواهد بود.

امام راحل (ره) می‌فرماید: «... خود تعلق به دنیا و محبت به آن اسباب گرفتاری است بلکه میزان در طول کشیدن عالم قبر و برزخ همین تعلقات است هرچه آنها کمتر باشد برزخ و قبر انسان روشن‌تر و گشاده تر و مکث انسان در آن کمتر است.

مطالعه بیشتر

1. معاد در قرآن، آیت الله جوادی آملی.
2. معاد، آیت الله دستغیب.
3. معادشناسی، علامه طهرانی.
4. منازل الآخره، شیخ عباس قمی.
5. حیات پس از مرگ، علامه طباطبایی.