سؤال

آیا کتاب‌های «بلد الامین» و «اقبال الاعمال» و «مصباح کفعمی» و «مصباح الزائر» معتبر هستند؟


نویسنده

تقى الدين ابراهيم بن على كفعمى، عالم ذو فنون و محدّث پُركار و اديب ماهر قرن نهم هجرى است. رجال‌پژوهان و كتابشناسان، او را به فضل و دانش و زهد و وَرَع و جامعيت و كمال ستوده‌اند. او در نيمه نخست قرن نهم هجرى در كَفَرعيما به دنيا آمد و دانش‌هاى اسلامى را نزد مشايخ عصر خود آموخت.[۱] كفعمى: محدث پرتأليف دعانگار قرن نهم، ابراهيم بن على كفعمى است، مشهورترين كتابهاى دعايى او بلد الأمين و جُنَّة الأمان، مشهور به مصباح كفعمى، است.[۲]

جایگاه و اعتبار

کهن‌تر از دو اثر مشهور کفعمی، مأخذی برای متن دعای جوشن کبیر شناخته نیست.[۳]

البلد الأمين و الدِرع الحَصين‌

اين كتاب، شامل دعاها، تعويذها، حِرزها، زيارات، آداب و سنن شرعى است. از نسخه‌هاى خطّى كهن آن مى‌توان به نسخه موجود در مسجد جامع گوهرشاد مشهد، اشاره كرد كه در قرن يازدهم نگارش يافته است.[1] اين كتاب به سال 1383 ق، در 619 صفحه، به قطع رحلى و به كوشش استاد على اكبر غفّارى، در تهران منتشر شده است.

كفعمى، كه از دعاپژوهان بنام اين دوره است، اين كتاب را پيش از جنة الأمان (معروف به مصباح الكفعمى) و به سال 868 ق، نوشته است. اين كتاب، از جنة الأمان بزرگ‌تر بوده و افزون بر ادعيه و احراز و اذكار موجود در آن، شامل الصحيفة السجّادية و شرح آن و رساله محاسبة النفس و شرح الأسماء الحسنى و برخى ادعيه ديگر است.[2] اين كتاب، داراى حواشى‌اى از خودِ كفعمى است.[3] البته آنچه در چاپ ياد شده البلد الأمين موجود است، ظاهراً تمام حواشى نيست.[4] ترتيب مطالب كتاب به اين صورت است كه پس از ذكر احكام تخلّى و آداب ميّت، دعاهاى مربوط به اوقات شبانه‌روز و دعاها و تعقيبات نمازهاى واجب و مستحبّ روزانه آمده و سپس، اعمال و ادعيه يكايك ايّام هفته، آن‌گاه، اعمال و ادعيه هريك از ماه‌هاى قمرى و مناسبت‌هاى مذهبى را به ترتيب، از ماه رجب شروع كرده و تا محرّم، ادامه مى‌دهد.

در اعمال ماه محرّم، وارد باب زيارات معصومان عليهم السلام شده است. پس از ذكر زيارات، دعاها و مناجات‌هايى مانند دعاى مشلول، مجير، توسّل و جوشن كبير آمده كه به اوقات معيّنى اختصاص ندارند.

مصادر، شامل برخى كتاب‌هاى شناخته شده، مانند كتب اربعه، كتاب‌هاى شيخ صدوق و سيّد بن طاووس و برخى كتاب‌هاى ناشناخته كه بدون نام نويسنده (مانند:

شذور العقود، كيمياء الإشراق، الأدعية المستجابات) آمده و برخى كتاب‌هاى اهل سنّت (مانند المعجم طبرانى، جزء ابن المنذرى، حلية الأولياء، الترغيب و الترهيب و كتاب الدعاء ابن ابى الدنيا) است. ظاهراً از منابع ناشناخته و منابع اهل سنّت، بيشتر در حواشى كتاب- كه در شرح برخى مطالب متن است- استفاده شده است. درباره اسناد مطالب بايد گفت كه كفعمى، در متن، به منابع و اسانيد احاديث و ادعيه‌اى كه نقل كرده، اشاره‌اى نمى‌كند و فقط به ذكر نام معصوم- در صورتى كه دعا يا روايت از معصوم باشد- بسنده مى‌كند. او در مقدّمه، كتاب خود را حاوى تعويذها، دعاها، و زيارت‌هايى منقول از پيشوايان معصوم دانسته كه مطالب آن از كتاب‌هاى مورد اعتماد، برگرفته شده است.[۴]

ویژگی‌ها

...کتاب شریف «بلد الامین»: نوشته شیخ ابراهیم بن علی عاملی کفعمی صاحب کتاب شریف مصباح کفعمی متوفای ۹۰۵ هـ. ق/ موضوع کتاب: اد عیه، اوراد، زیارات، و اعمال مستحبی.

کفعمی کتاب شریف «البلد الامین» را مدت‌ها قبل از «مصباح» خود تألیف نموده. و تمام مطالب «مصباح» را دربردارد و علاوه بر آن اضافات فراوانی نیز در آن هست.

منابع کتاب: شیخ ابراهیم کفعمی ـ رحمه الله ـ در پایان کتاب خود، بیش از ۲۰۰ کتاب نام برده که از مآخذ کتابش می‌باشند. هم چنین «شیخ آقا بزرگ تهرانی ـ رحمه الله ـ» در کتاب شریف «الذریعه» نام کتاب‌ها را ذکر کرده و در ذیل همه آن‌ها اشاره کرده که از منابع «البلد الامین» هستند.[۵]



منابع

  1. خدايارى، علي نقى؛ پور اكبر، الياس، تاريخ حديث شيعه در سده هاى هشتم تا يازدهم هجرى، قم، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، ۱۳۹۰، ص۴۳ و ۴۴.
  2. طباطبايى، محمد كاظم، تاريخ حديث شيعه، قم، موسسه علمى فرهنگى دارالحديث، ۱۳۹۰، ص۱۶۷.
  3. فرهنگ مهروش، «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۸، ذیل مدخل.
  4. خدايارى، علي نقى؛ پور اكبر، الياس، تاريخ حديث شيعه در سده هاى هشتم تا يازدهم هجرى، قم، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، ۱۳۹۰، ص۷۳.
  5. شیخ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۸ م.