ویژگی‌های نمازگزار واقعی

سؤال

ویژگی‌های یک نمازگزار واقعی چیست؟

ویژگی‌های نمازگزار واقعی در خارج از حال نماز، تقوا، ترک گناهان، انفاق، اطاعت از پیامبر(ص) و اولیای الهی و امر به معروف و نهی از منکر است.

نمازگزار واقعی، درون نماز نیز، آداب ظاهری و آداب باطنی آن را رعایت می‌کند. آداب ظاهری نماز همان احکام و شرایط نماز است و آداب باطنی حضور قلب، فروتنی در برابر خدا، نشاط، حفظ نماز از وسوسه‌های شیطان و خواندن نماز تنها برای خوشنودی خدا است.

توجه به این نکته لازم است که بحث از قبولی نماز غیر از ادای فریضه است، یعنی ممکن است انسان بدون بسیاری از شرایط ذیل نماز را اقامه کند و مسقط تکلیف باشد اما پذیرفته نشود چه آنکه مقام پذیرش عمل جایگاه بلندی است که برای رسیدن به آن باید شرایط ذیل را در حد امکان تحصیل نمود.

بیرون از نماز

ویژگی‌هایی که نمازگزار واقعی، بیرون از نماز باید داشته باشد گوناگون است؛ برخی از آنها چنین است:

تقوا و ترک گناه

مهمترین ویژگی نمازگزار واقعی، رعایت تقوا و ترک گناهان است. حقیقت گناه، آلودگی و تیرگی روح است و با وجود آن، به‌جا آوردن نماز واقعی که معراج مؤمن است، ممکن نیست. در قرآن نیز در کنار نماز، صبر ذکر شده است[۱] که شامل صبر در برابر معاصی و انجام ندادن آنها است.

بر اساس آیه ﴿نَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَر؛ یقیناً نماز از کارهای زشت، و کارهای ناپسند باز می دارد(عنکبوت:۴۵)، انتظار از نمازگزار این است که فحشا و بدی‌ها را ترک کند. در روایتی، پیامبر(ص) کسی را که نمازش او را از فحشا و بدی بازنمی‌دارد، بی‌بهره دانسته است.[۲] در روایتی دیگر، امام صادق(ع) یکی از شرایط پذیرفته شدن نماز را دوری از شهوات برای رضای خدا دانسته است. [۳]

انفاق

در سوره معراج[۴] و ابراهیم[۵] در کنار دستور به نماز، به انفاق نیز دستور داده شده است. نمازگزار واقعی کسی است که در کنار مواظبت بر رفتار شخصی و عبادات خود، از محرومان جامعه فاصله نگرفته و از کمک به نیازمندان غافل نباشد. نمازگزار واقعی، اهل انفاقِ واجب (زکات و خمس) و انفاق مستحب است.

بنا بر روایتی، برخی از شرایط پذیرفته شدن نماز چنین است:‌ سیر کردن گرسنگان، پوشاندن برهنگان و پناه دادن به بی‌پناهان.[۳]

اطاعت از پیامبر(ص) و امامان(ع)

یکی از ویژگی‌های نمازگزار واقعی اطاعت او از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) است.

در آیه ﴿وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا الرَّسُول؛ و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید، و پیامبر را اطاعت کنید.(نور:۵۶) پس از امر به نماز و زکات، دستور اطاعت از پیامبر(ص) صادر شده است، که بر اساس دیگر آیات، شامل اطاعت از امامان(ع) نیز می‌شود.

امر به معروف و نهی از منکر

نمازگزار واقعی اهل امر به معروف و نهی از منکر است. او افزون بر مراقبت از اعمال خود، نسبت به رفتار خانواده، بستگان و افراد جامعه بی‌اعتنا نیست و آنها را به خوبی‌ها امر کرده و از بدی‌ها نهی می‌کند. بر پایه آیه ۱۷ سوره لقمان، حضرت لقمان(ع) فرزند خود را پس از امر به نماز، به امر به معروف و نهی از منکر دستور داد.

درون نماز

برخی از ویژگی‌هایی که نمازگزار واقعی، درون نماز باید داشته باشد چنین است:

رعایت آداب ظاهری

رعایت آداب ظاهری نماز، یکی از ویژگی‌های نمازگزار واقعی است. آداب ظاهری نماز، شامل رعایت شرایط و احکام فقهی آن است؛ مانند طهارت ظاهری بدن، لباس و مکان، صحت وضو، اجزاء و اذکار نماز.

بنا بر روایت، کسی که نمازهایش را بی‌سبب به تأخیر اندازد و حدود آنها را حفظ نکند، نماز را ضایع کرده است.[۶]

رعایت آداب باطنی

نماز دارای آدابی باطنی است که نمازگزار واقعی باید آنها را رعایت کند. برای نماز غیر از صورت ظاهری، حقیقت و باطنی است که دارای آدابی مخصوص به خود است. این آداب اگر رعایت نشود، نمازِ معنوی ناقص می‌شود.[۷]

برخی از آداب باطنی نماز چنین است:

حضور قلب

یکی از مهمترین آداب باطنی نماز، حضور قلب است. بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، نماز یا مقداری از نماز پذیرفته می‌شود که در آن نمازگزار حضور قلب دارد.[۸]

یکی از مراتب حضور قلب این است که قلب نمازگزار در وقت عبادت، از همه چیز غیر از یاد خدا غافل شود و با جان و قلب، خود را در محضر خدا ببیند. در روایتی، پیامبر(ص) سفارش کرده خدا را عبادت کن چنانچه گویا او را می‌بینی و اگر تو او را نمی‌بینی او تو را می‌بیند.[۹]

خشوع و طمأنینه

خشوع به معنای خضوع و فروتنی کامل در برابر عظمت و بزرگی خدا است. در آیه ۱ و ۲ سوره مؤمنون، مؤمنانِ رستگار کسانی دانسته شده‌اند که نمازشان را با خشوع می‌خوانند. در روایتی از امام صادق(ع) نیز، یکی از شرایط پذیرفته شدن نماز، فروتنی و خاکساری در برابر بزرگی خدا معرفی شده است.[۳]

طمأنینه یکی دیگر از ویژگی‌های نمازگزار واقعی است که آرامش قلب و اطمینان خاطر او هنگام نماز است.

محافظت از نماز

در سوره‌های معارج[۱۰] و مؤمنون[۱۱]، یکی از ویژگی‌های مؤمن محافظت از نماز دانسته شده است. مراد از محافظت، حفظ نماز در همه مسائل و مراتب نماز است، که یکی از مراتب آن، حفظ نماز از وسوسه‌های شیطان است. شیطان قسم خورده است انسان‌ها را فریب داده و گمراه کند؛ از این رو همواره، در کمین مؤمنان است. بنابراین، انسان باید بر نماز و عبادات خود مواظبت داشته باشد.

نشاط و بهجت

یکی از آداب باطنی نماز این است که فرد نماز را با نشاط و بهجت خوانده و در حال خستگی به‌جا نیاورد.[۱۲] در قرآن نیز گفته شده نماز در حال مستی، که فرد نمی‌داند چه می‌گوید خوانده نشود.[۱۳] بر اساس روایتی، امام حسن عسکری(ع) فرموده است:‌ «هنگامی که قلب‌ها نشاط و بهجت دارند به آنها امانت بسپارید و وقتی که گریزان‌اند آنها را واگذارید».[۱۴]

اخلاص در عبادات

یکی از آداب باطنی نماز این است که نماز نه از ترس جهنم و نه به شوق بهشت خوانده شود؛ بلکه فقط برای رضایت خداوند خوانده شود.[۱۵]

جستارهای وابسته


منابع

  1. بقره: ۴۵.
  2. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۸۲، ص۱۹۸.
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ بحار الانوار، ج۶۹، ص۳۹۱.
  4. معارج: ۲۴ و ۲۵.
  5. ابراهیم: ۳۱.
  6. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۳، ص۹۰، کتاب الصلوه، ابواب المواقیت باب ۳، حدیث ۱۷.
  7. نگاه کنید به موسوی خمینی، روح الله، آداب نماز، مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، ۱۳۷۰، ص۲–۵.
  8. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۲، ص۳۲۷، باب ۲۴، حدیث ۲.
  9. بحارالانوار، ج۷۴، ص۷۴، کتاب الروضه، باب ۴، حدیث ۳.
  10. معارج: ۴۴.
  11. مؤمنون:۹.
  12. امام خمینی، آداب الصلوة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1394ش، ص۲۳.
  13. نساء: ۴۳.
  14. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۷۷، کتاب الروضه باب ۲۹، حدیث ۳.
  15. نگاه کنید به آداب الصلوه، ص۱۶۰–۱۷۹.