۶٬۸۱۴
ویرایش
نقش عالمان شیعه در جنگ اول ایران و روسیه (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۲ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۸:۴۱
، ۱۲ اکتبر ۲۰۲۳←عالمان شیعه و جنگ اول
| خط ۸: | خط ۸: | ||
== جنگ‌های ایران روسیه == | == جنگ‌های ایران روسیه == | ||
جنگ‌های ایران و روسیه، شامل دو دوره جنگ میان امپراطوری روسیه و دولت قاجار بر سر تصرف منطقه قفقاز است كه به شكست ایران و انعقاد عهدنامه‌های گلستان و تركمان‌چای | جنگ‌های ایران و روسیه، شامل دو دوره جنگ میان امپراطوری روسیه و دولت قاجار بر سر تصرف منطقه قفقاز است كه به شكست ایران و انعقاد عهدنامه‌های گلستان و تركمان‌چای و جدا شدن سرزمینی‌های قابل توجهی از ایران شد. این جنگ‌ها از اثرگذارترین وقایع دو قرن اخیر ایران در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قلمداد شده‌اند.<ref>مصدق، علی‌اصغر، «جنگ‌های ایران و روس»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۱۵۱.</ref> زمان این دو جنگ میانه سال‌های ۱۲۱۸-۱۲۲۸ق (۱۸۰۳-۱۸۱۳ق) در جنگ اول و ۱۲۴۱-۱۲۴۳ (۱۸۲۶-۱۸۲۸) در جنگ دوم بوده است.<ref>وقایع‌نگار مروزی، میرزا محمدصادق، تایخ جنگ‌های ایران و روس (یادداشت های میرزا محمدصادق وقایع‌نگار مروزی از آغاز تا عهدنامه ترکمان‌چای)، محقق امیرهوشنگ آذر، بی‌جا، ناشر محقق، ۱۳۶۹ش، ص۲۵.</ref> | ||
مهم‌ترین علت این جنگ‌ها را سیاست‌های توسعه‌‌طلبانه دولت روسیه به دلیل رشد سرمایه‌های تجاری روسیه دانسته‌اند. حکومت روسیه برای برای پیشرفت خود تسلط بر هند را شرط لازم می‌دانست و به همین دلیل ایران و خلیج‌فارس را به‌عنوان دروازه هند مورد توجه قرار داده بود. همچنین، این كشور به قفقاز و سواحل غربی و جنوبی دریای خزر نیز چشم داشت؛ زیرا حفظ این مناطق به منزله حفظ مرزهای روسیه در برابر عثمانی بود. اهمیت تجاری و حاصلخیز بودن قفقاز و نیز دستیابی به دریای مازندران از دیگر انگیزه‌های روسیه برای تصرف این منطقه بود.<ref>مصدق، «جنگ‌های ایران و روس»، ص۱۵۱.</ref> | مهم‌ترین علت این جنگ‌ها را سیاست‌های توسعه‌‌طلبانه دولت روسیه به دلیل رشد سرمایه‌های تجاری روسیه دانسته‌اند. حکومت روسیه برای برای پیشرفت خود تسلط بر هند را شرط لازم می‌دانست و به همین دلیل ایران و خلیج‌فارس را به‌عنوان دروازه هند مورد توجه قرار داده بود. همچنین، این كشور به قفقاز و سواحل غربی و جنوبی دریای خزر نیز چشم داشت؛ زیرا حفظ این مناطق به منزله حفظ مرزهای روسیه در برابر عثمانی بود. اهمیت تجاری و حاصلخیز بودن قفقاز و نیز دستیابی به دریای مازندران از دیگر انگیزه‌های روسیه برای تصرف این منطقه بود.<ref>مصدق، «جنگ‌های ایران و روس»، ص۱۵۱.</ref> | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
در دوره اول جنگ‌های ایران و روس، حکومت برای جلب کمک مالی و نظامی مردم و نخبگان نظامی و ایلاتی را تلاش کرد تا جنگ با روسیه را از نبرد نظامی به نبرد عقیدتی اسلام در برابر کفر تعریف کند. دولت قاجار در این راستا تلاش کرد تا حمله روس‌ها را نه یک حمله نظامی و سیاسی به قلمرو یک حکومت، بلکه حمله به قلمرو اسلام شیعی برای از بین بردن اسلام و مسلط کردن کفر تعریف کند و از این طریق درصدد گرفتن فتاوای جهادی از علمای اصولی برآید تا از طریق آنها به نبرد خود با روسیه مشروعیت بخشند. عالمان برجسته این دوره، اگرچه حکومت قاجار را مشروع نمی‌دانستند، چون شاهد سقوط سرزمین‌های اسلامی به دست کفار بودند به درخواست فتحعلی‌شاه پاسخ مثبت دادند و رسائل و فتاوایی برای مقابله با روس‌ها نوشتند تا با آنان همراهی کرده باشند.<ref>زرگری‌نژاد، غلامحسین، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره ۱۵۵، پاییز ۱۳۷۹ش، ص۳۷۸-۳۸۰.</ref> | در دوره اول جنگ‌های ایران و روس، حکومت برای جلب کمک مالی و نظامی مردم و نخبگان نظامی و ایلاتی را تلاش کرد تا جنگ با روسیه را از نبرد نظامی به نبرد عقیدتی اسلام در برابر کفر تعریف کند. دولت قاجار در این راستا تلاش کرد تا حمله روس‌ها را نه یک حمله نظامی و سیاسی به قلمرو یک حکومت، بلکه حمله به قلمرو اسلام شیعی برای از بین بردن اسلام و مسلط کردن کفر تعریف کند و از این طریق درصدد گرفتن فتاوای جهادی از علمای اصولی برآید تا از طریق آنها به نبرد خود با روسیه مشروعیت بخشند. عالمان برجسته این دوره، اگرچه حکومت قاجار را مشروع نمی‌دانستند، چون شاهد سقوط سرزمین‌های اسلامی به دست کفار بودند به درخواست فتحعلی‌شاه پاسخ مثبت دادند و رسائل و فتاوایی برای مقابله با روس‌ها نوشتند تا با آنان همراهی کرده باشند.<ref>زرگری‌نژاد، غلامحسین، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره ۱۵۵، پاییز ۱۳۷۹ش، ص۳۷۸-۳۸۰.</ref> | ||
عالمان شیعه در این فتواها فتحعلی‌شاه را از جانب خود به‌عنوان فرمانده سپاه اسلام برای مقابله با روس‌ها منصوب کردند و به او برای اخذ مالیات از مردم برای مقابله با روس‌ها اختیار دادند. برخی معتقدند که این اقدام عالمان را نباید به‌عنوان مشروعیت‌بخشی به حکومت قاجاریه تلقی کرد، بلکه این عمل نوعی تأیید بر نقش عالمان شیعه به‌عنوان منبع مشروعیت حکومت قاجار بر اساس نظریه نیابت عامه فقیهان بود. | میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی، وزیر عباس میرزا نایب السلطنه، مسئولیت جمع‌آوری فتوا‌های جهاد با روس‌ها را برعهده گرفت. او برای این کار ملا باقر سلماسی و صدرالدین محمد تبریزی را به عراق نزد شیخ جعفر کشف الغطاء و سیدعلی طباطبایی، صاحب ریاض المسائل، فرستاد. او نامه‌هایی نیز برای علمای بلاد، چون میرزای قمی محمدحسین خاتون‌آبادی (امام جمعه اصفهان)، ملا علی‌اکبر ایجی و ملا احمد نراقی نوشت. در پاسخ به درخواست قائم مقام، عالمان شیعه رسائل و فتاوایی نوشتند که به دستور عباس میرزا توسط قائم‌مقام در کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد جمع‌آوری شدند. | ||
عالمان شیعه در این فتواها فتحعلی‌شاه را از جانب خود به‌عنوان فرمانده سپاه اسلام برای مقابله با روس‌ها منصوب کردند و به او برای اخذ مالیات از مردم برای مقابله با روس‌ها اختیار دادند. برخی معتقدند که این اقدام عالمان را نباید به‌عنوان مشروعیت‌بخشی به حکومت قاجاریه تلقی کرد، بلکه این عمل نوعی تأیید بر نقش عالمان شیعه به‌عنوان منبع مشروعیت حکومت قاجار بر اساس نظریه نیابت عامه فقیهان بود.<ref>الگار، دین و دولت در ایران، ص۴۸-۴۹.</ref> | |||
<ref>قائم مقام بزرگ فراهانی، عیسی بن حسن، احکام الجهاد و اسباب الرشاد، تحقیق غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، ۱۳۸۰ش، ص۸۲.</ref> | <ref>قائم مقام بزرگ فراهانی، عیسی بن حسن، احکام الجهاد و اسباب الرشاد، تحقیق غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، ۱۳۸۰ش، ص۸۲.</ref> | ||
== عالمان شیعه و جنگ دوم == | |||
== تیتر == | == تیتر == | ||