تعارض ضمان عاقله و جریره با اصل شخصی‌بودن مجازات‌ها: تفاوت میان نسخه‌ها

با توجه به اهمیتی که نظام اسلامی برای آزادی فردی و امنیت قضایی قائل است، قبول مسئولیت شخصی اجتناب ناپذیر است و این اصل دارای ریشه‌های قرآنی است.

در سنت نیز روایتی در دست است که ابوداوود از ابورمئه نقل می‌کند و در این روایت پیامبر به پدر و پسری که به هم شباهت داشته و در کنار هم بوده‌اند، می‌گوید: «بدان که او (پسر) جنایت تو (پدر) را بر عهده نمی‌گیرد و تو جنایت او را نمی‌توانی بر عهده بگیری و سپس می‌فرمایند: «ولاتزر وازره و زر آخری».

پس اگر جانی در طبقات ارث احدی را نداشته باشد. ولای عتق و ضمان جریره ای هم در بین نباشد پرداخت دیه قتل خطایی او به عهده امام(ع) از بیت المال است و هم چنین است اگر ولای عتق و ضمان جریره باشد ولیکن مالی نداشته و فقیر باشد.

با توجه به نکاتی که اشاره کردیم؛ اصل شخصی بودن جرم و مجازات ناظر به جرم کیفری است یعنی جرمی که اولا؛ قابلیت سرزنش کیفری دارد و ثانیاً به وسیله کیفر به معنای ضمانت اجرای عینی، زجرآور و معین قابل مکافات است. قابلیت سرزنش در صورتی محقق می‌گردد که عنصر عمد یا حداقل تقصیرکیفری وجود داشته باشد در حالی که ضمان عاقله فقط در صورت خطای محض که نه عنصر عمد و نه عنصر تقصیر هیچ‌کدام در فعل و نتیجه وجود ندارد و صرفاً خطای حقوقی است؛ مثلاً کسی که خواب بوده و هنگام خواب بر روی نوزادی غلطیده و موجب مرگ او شده است هیچ گونه عمد و حتی تقصیری بر او مترتب نیست.